Het grote verhaal achter de Grenfell-brand is dat we een systeem hebben gecreëerd waarin de meest primaire publieke diensten zijn overgedragen aan de private sector, met ontoereikende regelgeving en falend toezicht. De kwetsbaren zijn het slachtoffer. 

Op 14 juni 2017 brandde de Grenfell-toren in Londen af, maar het vuur zit mij nog steeds op de hielen. Het drama vond plaats in een van de duurste steden op aarde, in de chique wijk Kensington die we kennen uit een film als Notting Hill. Een plek ingekleurd met krullen en kleur, laagbouw en groen, Victoriaanse huizen in baksteenrood met stralend witte kozijnen. En daar middenin: die gigantische betonnen constructie, sober en functioneel, als verticale opslag voor de armen. Een woontoren zoals August Willemsen schreef over zijn geliefde Bijlmer: ‘de ruimte hier, gecreëerd, geaccentueerd, geconcretiseerd, voelbaar gemaakt door die reusachtige sliertgebouwen, schrikt kennelijk af. Pas wanneer mijn gasten, veilig en wel, vanaf mijn balkon neerzien op al dat groen, op de zacht voorbij zoevende metro, het ruisende lover en de torens van Amsterdam in de heiige verte, erkennen ze dat het eigenlijk best een aardig uitzicht is – ook al haasten de meesten zich eraan toe te voegen dat ze hier natuurlijk nooit zouden kunnen leven.’
De beelden van het nachtelijke inferno in Londen staan in mijn geheugen gegrift. Eerst een diagonale vuurstreep die de lengte van het gebouw doorklieft, de ramen nog verzonken in duisternis, de mensen erachter in diepe slaap. Maar dan, nog geen drie kwartier later: een explosie van vierkante lichtbronnen over het gehele oppervlak, alsof een kind alle vakjes van zijn adventskalender tegelijk heeft opengerukt. Vlammen die zich wanhopig een weg naar buiten zoeken, terwijl bij de toeschouwer langzaam het besef doordringt dat die vlammen tientallen, misschien wel honderden bewoners vóór zijn geweest.
Er gaan iedere dag mensen dood, over de hele wereld, onder tragische omstandigheden – dat kun je je niet allemaal aantrekken. Maar de Grenfell-brand was geen noodlottig ongeval. Een lang lont van beleidsmaatregelen leidde er rechtstreeks naartoe en het was enkel wachten op een toevallige vonk die tot ontsteking zou leiden.
Dít is waar deze brand voor staat: het stelselmatig overhevelen van publieke taken naar de private sector in combinatie met lakse regulering en falend toezicht, waardoor de meest kwetsbaren geen kant op kunnen. In dit geval letterlijk. Dezelfde ontwikkeling vindt sinds de kabinetten Lubbers ook in Nederland plaats, dus deze lessen gaan ons net zo goed aan.
<h4>Een wanhopige situatie</h4>
In honderd jaar tijd hebben de Britten een drastische verschuiving van ideologie doorgemaakt: van de staat als pater familias, naar het ondernemersgeloof van Margaret Thatcher met overheidsbemoeienis als grootste vijand. Zo was sociale woningbouw begin twintigste eeuw nog een trotse staatsverantwoordelijkheid, en wordt huisvesting inmiddels bijna volledig overgelaten aan de vrije markt. Het effect: rond 1970, vlak vóór het Thatcher-tijdperk, woonde nog meer dan veertig procent van de inwoners van het land in sociale huurwoningen, versus acht procent vandaag de dag.
Het heeft veel mensen in een wanhopige situatie gebracht. Engeland kampt al jaren met een groot tekort aan betaalbare huizen, achterstallig onderhoud, onveiligheid en lange wachtlijsten voor sociale huurwoningen. Op een antwoord van de vrije markt kun je lang hopen; feit is dat private partijen er geen enkel belang bij hebben de benodigde hoeveelheid goedkope woningen bij te bouwen. De overspannen vraag leidt tot vastgoedprijzen waarbij onze grachtengordel verbleekt en dus: kassa. Dit alles leidde in 2013 al tot een vernietigend VN-rapport, dat concludeerde dat de uitholling van sociale woningbouw en het falen van de vrije markt een menswaardig bestaan ondermijnen.
De renovatie aan de Grenfell-toren, tussen 2014 en 2016, werd uitgevoerd door een hoofdaannemer met een lange keten aan onderaannemers. Al deze private partijen hebben een winstbelang, dus kozen voor kostenbesparing en tijdswinst – precies de ondernemersgeest die Thatcher zo roemde en die inmiddels in het DNA van de hele westerse wereld zit verankerd. De gebruikte panelen aan de buitenkant van het pand, aluminium composiet met een polyethyleen kern, dat we bijvoorbeeld kennen van reclameborden, waren twee pond per vierkante meter goedkoper dan een vuurwerende variant. Dit materiaal heeft de afgelopen decennia meermaals bewezen branden ernstig te versnellen, met dodelijk gevolg, en mag niet worden gebruikt voor het bekleden van gebouwen hoger dan achttien meter. Ondanks zestien inspecties tussen 2014 en 2016, is dit inpakpapier om de toren gewikkeld ten behoeve van duurzaamheid en verfraaiing. Het is alsof je een kleuterklas in acryl winterjassen hijst en ze vraagt het vreugdevuur in Scheveningen aan te steken.
<q class="pull-left">Niemand is verantwoordelijk. Wij zijn allemaal verantwoordelijk.</q>‘Degene verantwoordelijk om het goed te doen, is degene die het uitvoert,’ zei de directeur Technisch Beleid van het lokale bouwtoezicht in Londen onmiddellijk na de brand. De aannemer kaatste de bal terug: ‘Wij hebben ons tijdens het bouwen aan alle voorschriften gehouden’, en hij verwees naar de vele controles. Niemand is verantwoordelijk. Wij zijn allemaal verantwoordelijk.
De grootste fout die we nu kunnen maken is in de verkeerde discussies te verzanden. Over het wonen in hoge gebouwen, de schuld van betrokken aannemers en fabrikanten, het merk koelkast dat de kortsluiting veroorzaakte of hoeveel andere gebouwen met dezelfde panelen zijn bekleed. Het grote verhaal achter de Grenfell-brand is dat we een systeem hebben gecreëerd waarin de meest primaire publieke diensten zijn overgedragen aan de private sector, met ontoereikende regelgeving en falend toezicht. In het gat dat is ontstaan vallen met name de kwetsbaren: de mensen waaraan de vrije markt niet kan verdienen en voor wier welzijn niemand zich nog verantwoordelijk voelt.
Zo kon het gebeuren dat op een van de rijkste plekken op aarde nu een zwartgeblakerde toren rijst waarin talloze, naamloze gezinnen in rook zijn opgegaan. Wat mij betreft laten ze hem daar voorlopig staan, als symbool voor de ziel van een samenleving waarin geld boven mensenrechten gaat.
<div class="info-box">
Meer Roxane van Iperen? Neem <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland</a>.
</div>

Gerelateerd