Deze column is ook te beluisteren dankzij Blendle

Nu is gebleken dat in Nederland vergeleken met Duitsland zeven tot acht keer meer mensen per dag besmet raken met corona, is de grote vraag hoe dat reusachtige verschil te verklaren is. Hoogleraar infectiepreventie en OMT-lid Andreas Voss – tevens geboren en getogen in Duitsland – verklaarde van de week in het AD dat Duitsers van nature gezagsgetrouwer zijn dan Nederlanders, en dat we in Nederland veel te veel discussiëren over het beleid. ‘Als je aan een Duitser zegt dat hij moet springen, dan zal hij vragen: hoe hoog? Een Nederlander vraagt: waarom?’.

Volgens Voss zou het draagvlak ook worden ondermijnd doordat iedereen in Nederland zijn zegje mag doen, ook aan de talkshowtafels, en doordat Femke Halsema advies over het gebruik van mondkapjes inwon bij het Red Team, de groep onafhankelijke experts waarnaar ook Mark Rutte afgelopen week in zijn persconferentie verwees als ‘een club mensen die ons scherp houdt’.

Nu kent iedereen wel anekdotisch bewijs van de gezagsgetrouwheid van de Duitsers. Toen ik in Berlijn studeerde en op een doodstil kruispunt door een rood stoplicht fietste, werd ik van grote afstand nageroepen door een boze oudere heer: ‘Was machen Sie denn? Das ist ja verboten!’

De afgelopen weken begon ik me alleen af te vragen of die eigenzinnigheid niet vooral een mythe is.

En voorbeelden van de rebelse natuur van de Nederlanders zijn er ook te over, zoals het genoemde fietsen door rood in de grote steden, en werknemers die hun chef pas serieus nemen als ze zelf over alles mee mogen praten. Mark Rutte verwees in de eerste maanden van de coronacrisis ook naar de eigenzinnige Nederlandse volksaard, toen hij moest uitleggen waarom het kabinet geen verplichtender maatregelen wilde opleggen: een beroep op de ‘eigen verantwoordelijkheid’ zou hier te lande beter werken.

Zihni Özdil schreef eerder ook over de Nederlandse volksaard Geen gedoe – dát is de Nederlandse volksaard, zelfs bij pandemieën14 augustus 2020

De afgelopen weken begon ik me alleen af te vragen of die eigenzinnigheid niet vooral een mythe is, en een beroep op de eigen verantwoordelijkheid een excuus van de liberale premier om geen lastige verplichtingen te hoeven opleggen.

Die indruk bekroop me eigenlijk al in de eerste maanden van de coronacrisis, toen er vooral massale maatschappelijk ophef ontstond over mensen die zich níét aan de coronaregels hielden. Met telelens geschoten foto’s van groepjes wandelaars op het strand of in het bos leidden tot grote woede op de sociale media, het overgrote merendeel van de ‘eigenzinnige’ Nederlanders bleek zich heel snel aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid.

aan de burgers zelf

Ook de discussie over de mondkapjes is daar een treffend voorbeeld van. Terwijl het aantal besmettingen al weken steeg, kwam het kabinet eerst met een paar halfslachtige maatregelen (de kroegen een uurtje eerder dicht, iets kleinere groepen in publieke ruimtes) en werd het OMT pas om nieuw advies gevraagd toen vorige week de eerste ziekenhuizen de reguliere zorg al moesten terugschroeven vanwege de toestroom van corona-patiënten.

Wie ijzerenheinig vasthoudt aan het eigenlijk gelijk, kan kritiek verwachten.

Dat alles onder verwijzing naar de ‘eigen verantwoordelijkheid’: het zou aan de burgers zelf zijn om corona terug te dringen. In het coronadebat van deze week moest de premier schoorvoetend toegeven dat het maatregelenpakket van twee weken geleden niet stevig genoeg was geweest, en besloot hij ter plekke dat er alsnog een ‘dringend advies’ uit zou gaan om mondkapjes te dragen in publieke ruimtes.

Tegen die laatste maatregel had het OMT zich onder leiding van Jaap van Dissel maandenlang verzet met als argument dat mondkapjes ‘schijnveiligheid’ zouden bieden en dat er geen ‘sluitend bewijs’ voor de effectiviteit zou zijn, terwijl in vrijwel alle Europese landen al lang een mondkapjesplicht voor publieke ruimtes was ingesteld. Met grote verwarring tot gevolg, toen niet-medische mondkapjes van de zomer wél verplicht werden gesteld in het openbaar vervoer.

Lees hier Thijs' column van vorige weekDe beste voorzorgsmaatregel tegen corona? Zet Jaap van Dissel aan de kant25 september 2020

Maar onder zware maatschappelijke druk – ook van de burgemeesters van de grote steden en het Red Team van kritische experts – ging Rutte deze week dus alsnog door de knieën.

via aerosolen

De discussie over ventilatie voltrok zich ongeveer langs dezelfde lijnen. Ook hier verzette het OMT zich maandenlang tegen het groeiende koor van buitenstaanders die stelden dat het virus zich wel degelijk via aerosolen door de lucht kan verplaatsen, en dat ventilatie van cruciaal belang is voor de bestrijding van het virus. Andermaal met grote verwarring tot gevolg: waren bijvoorbeeld schoolgebouwen met gebrekkige ventilatie nu veilig of niet?

Pas afgelopen week werd het woord ‘ventilatie’ stilletjes toegevoegd aan het laatste OMT-advies, zoals een opmerkzame Telegraaf-journalist noteerde. Niet geheel toevallig in dezelfde week dat een commissie onder voorzitterschap van Doekle Terpstra over ventilatie op scholen adviseerde. Al die tijd weigerde het OMT met het Red Team in gesprek te gaan. Geen wonder dus dat de onafhankelijke experts zich gingen roeren, en gehoor vonden bij bestuurders als Femke Halsema.

Het heeft er inmiddels alle schijn van dat de hevige maatschappelijke discussie over de coronamaatregelen eerder het gevolg is van het koppige verzet van het OMT en Jaap van Dissel tegen de effectiviteit van mondkapjes en ventilatie dan van de vermeende eigenzinnigheid van de Nederlanders. Wie ijzerenheinig vasthoudt aan het eigenlijk gelijk, kan kritiek verwachten.