Macht op vrijdag: Op bezoek in Israël misbruikt Bolsonaro de Holocaust voor politiek gewin

Deze week brachten de premier van Israël, Benjamin Netanyahu, en de president van Brazilië, Jair Bolsonaro, samen een bezoek aan Yad Vashem, waarna Bolsonaro opmerkte dat er geen twijfel over bestond dat de nazi’s links waren. Dit zijn zomaar wat woorden, die achter elkaar gezet een zin vormen, maar de realiteit die ze beschrijven is onwerkelijk.

Het Yad Vashem World Holocaust Remembrance Center in Jeruzalem is het grootste herdenkingsmuseum en -archief voor de joodse slachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast eert Yad Vashem niet-joodse personen die, met gevaar voor eigen leven, joden hielpen ontkomen, onderduiken of overleven: de Rechtvaardigen onder de Volkeren. Iedereen die er ooit is geweest, zal beamen dat een bezoek diepe indruk achterlaat.

De ziel van een hele gemeenschap

Vanuit Jeruzalem is het maar een korte rit met de tram, en dan een wandeling omhoog naar de Berg der Herinnering, waar het complex zich uitstrekt. De gebouwen en paden zijn strak, maar de kunstwerken en herdenkingstekens stekelig. Het zorgt voor de vervreemdende ervaring dat je je enerzijds soepel over het terrein beweegt, maar continu bewust bent van het feit dat je, met iedere stap die je zet, op de ziel van een hele gemeenschap staat.

Aan het einde van een rots leiden treinrails naar de hemel, een enkele wagon balanceert op de rand van de afgrond. Op een heuvel grijpen negentien afgestompte zuilen doelloos in de lucht. Je loopt een tombe binnen en staat opeens op een plateau tussen twee gigantische koepels, ingesloten door archiefkasten met daarin één-pagina-biografieën van de doden. Wanneer je omhoog in de koepel kijkt, staren honderden gezichten je aan vanaf oude portretfoto’s, en wanneer je wegkijkt in de peilloze diepte onder je, staren diezelfde gezichten terug in de weerspiegeling van het zwarte water.

Er is een gedenkplek voor de 1,5 miljoen vermoorde kinderen. Een pad leidt naar beneden en opeens sta je in de duisternis. Het licht van één kaars wordt rondom in een spiegeldoolhof geprojecteerd zodat een eindeloze sterrenhemel ontstaat voor al die verloren jongens en meisjes, terwijl een stem in de verte hun naam, leeftijd en land van herkomst opleest. Je eerste neiging is stilstaan, gedesoriënteerd en met amper zicht om te kunnen lopen, maar de mensen achter je dienen zich al aan en het monotoon opdreunen van al die namen maakt dat je wég wilt. Hoe langer je blijft, hoe meer het er zullen zijn.

Snakken naar adem

Dan, met het laatste beetje flinkheid in de benen, betreed je het Holocaust History Museum. Een bijna tweehonderd meter lange, ondergrondse tunnel, die de berg doorklieft in driehoeksvorm. Je wordt voortgedreven door nazileuzen en -borden ‘Verboden voor Joden’, door de elektriciteitspalen die de concentratiekampen omsingelden, en door weggeteerde wezens die je aanstaren vanuit het getto van Warschau. Getuigen spreken je toe vanaf schermen op de muren, met je voet sta je opeens op een wissel en achter je houdt Hitler in opzwepende termen een speech. Maar de bezoekers zijn stil. Sommigen snakken naar adem en proberen aan bepaalde delen te ontkomen, maar er is geen ontsnappen aan: de enige uitgang is bij het einde van de tunnel.

En dan, opeens, wijken de muren van de driehoek en word je uitgespuugd op een plateau hoog op de berg, met een adembenemend uitzicht op het alledaagse leven van Jeruzalem. Een verpletterende ervaring van verdriet om menselijke hardvochtigheid, en van ontzag voor hen die ertegen opstonden.

De meeste mensen komen buiten en kunnen niet spreken. Bolsonaro kwam buiten en vereenzelvigde de ideologie van de daders van de Holocaust met die van zijn eigen vijand: linkse mensen. Een uitspraak waarmee hij niet alleen de officiële lezing van de Holocaust verwerpt, in het hart van waar die gebeurtenis wordt herdacht, maar waarmee hij ook aantoont dat er geen grenzen meer bestaan in het creëren van een nietsontziend vijandbeeld voor politiek gewin. In dat laatste ligt zijn vriendschap met Netanyahu besloten, die hem hiermee toevoegt aan zijn extreemrechtse vriendenclub met bondgenoten als Donald Trump, Viktor Orbán en Rodrigo Duterte.

Zo vormt zich momenteel een ring van mannen op het hoogste bordes, hun uitspraken steeds uitzinniger en hun grijnzen steeds manischer. Soms lijken deze ontwikkelingen allemaal te groot en ongrijpbaar om als individu nog een verschil te kunnen maken. Alsof er geen enkele begrenzing meer is aan wat er wordt gezegd en gedaan, en je eigen woorden en daden geen schutpalen meer kunnen vormen. Dan denk ik aan de woorden van Holocaust-overlevende Abel Herzberg. Er zijn niet zes miljoen joden vermoord. Er is één jood vermoord, en dat zes miljoen keer.