<div class="lead">
Schrijver Ben Judah laat in Dit is Londen de stad van zwervers, immigranten, prostituees en bendeleiders zien. Die is er altijd, als schaduw van het rijke zakencentrum en het toerisme. ‘De mensen in mijn boek bouwen onze huizen, passen op onze kinderen, verzorgen onze zieken, maken onze huizen schoon, ruimen de kots op in de metro, slapen in de straten.’ En ze zijn de toekomst, ook die van onze eigen familie.
</div>
‘India vertegenwoordigt de koosjere kant van mijn familie,’ zegt schrijver Ben Judah (28). Zijn Indiase grootouders emigreerden eind jaren veertig van de vorige eeuw naar Londen. Hij is net terug van een reis naar India, op zoek naar sporen van de Judahs in Calcutta. De andere helft van zijn familie vluchtte een decennium eerder uit nazi-Duitsland. ‘De twee familieleden die naar Nederland zijn gevlucht, hebben in Den Haag cyanide genomen om te voorkomen dat ze zouden worden afgevoerd. Maar mijn grootmoeder kwam in Londen terecht.’
Die persoonlijke achtergrond van immigratie en vlucht legde de basis voor This is London; Life and Death in the World City, zijn boek over het andere Londen dat deze week in een Nederlandse vertaling verschijnt. ‘Nadat Edward I in 1289 alle Engelse Joden – dat waren er trouwens maar een stuk of drieduizend – had uitgewezen, zijn Joden in Engeland altijd onderdeel van de immigrantencultuur geweest.’
In Dit is Londen laat Judah de allochtone schoonmakers van zijn stad aan het woord, althans een paar van de tweehonderdvijftigduizend. En de zwervers, de vuilprikkers, de bouwvakkers, de caissières, de nannies, de bendeleiders, de hoeren, benevens de rijke Russische echtgenote en de Saoedische prinses. Zijn verhaal begint vlakbij Hyde Park Corner, waar Russische oligarchen en sjeiks uit Qatar huizen bezitten en waar in een voormalig ziekenhuis het duurste hotel van Londen is gevestigd. Vlakbij bevindt zich het domein van de Violist en de andere bedelaars, de onzichtbare bewoners van het nieuwe Londen, een stad met zeshonderdduizend illegalen waar het percentage witte Engelsen in veertig jaar is gedaald van zesentachtig naar vijfenveertig procent.
De Agent, een voormalige vluchteling die het na een reeks schoonmaak- en stomerijbaantjes maatschappelijk wel heeft gered, zegt het zo: ‘De Engelsen verdwijnen. Londen is allang geen Engelse stad meer&#8230; Een lappendeken van getto’s. Hier heb je Peckham, waar de Afrikanen zitten, over de rivier in Whitechapel heb je de Bengalen, iets ten oosten daarvan de Pakistanen, en in Brixton, ten westen van hier, zitten de Jamaicanen. En ga zo maar door.’
<h4>Steeds in de buurt</h4>
Vlak voordat ik zijn boek las, was ik zelf in Londen, niet in de eerste plaats vanwege de uitverkoop en het lage pond maar, best elitair, ook om Rothko, Pollock en de andere abstract expressionisten te zien in de Royal Academy of Arts. En om naar Lazarus van Ivo van Hove te gaan in het tijdelijke <a href="https://www.lazarusmusical.com" target="_blank">King’s Cross Theatre</a> (daar nog tot en met zondag 22 januari te horen en te zien) bij wijze van afscheid van de in Brixton geboren held <a href="http://www.timeout.com/london/blog/david-bowies-london-13-places-connected-to-the-stars-life-and-career-011216" target="_blank">David Bowie</a>.
Als toerist was het goed te doen, zeg ik tegen Judah, mede dankzij de Brexit waartegen hij in opiniestukken zo fel van leer trok. Ik vraag hem wat ik in de buurt van Covent Garden, waar ik logeerde, van zíjn Londen had kunnen zien. Hij lacht een beetje schamper, de stad die hij beschrijft in This is London kon niet meer verschillen van het Londen waar ik als toerist een paar dagen heb rondgelopen. Al waren de schoonmakers in het Strand Palace Hotel duidelijk Afrikaans, kwam het baliepersoneel uit Oost-Europa en de zwervers met hun zielige briefjes en hun honden overal en nergens vandaan, maar vaak uit Roemenië.
Het andere Londen is namelijk altijd wel ergens aanwezig, als schaduw van het rijke zakencentrum en het toerisme van The Shard en The London Eye. Het is een permanente parallelle realiteit. ‘Bijna alle mensen in mijn boek werken heel dicht bij de lezers van dat boek, maar hun verhaal wordt niet gehoord. Ze bouwen hun huizen, ze passen op hun kinderen, ze verzorgen hun zieken, maken hun huizen schoon, ze ruimen de kots op in de metro, ze slapen in de straten. Ze zijn steeds in de buurt, ze zijn niet onzichtbaar maar je moet ze wel willen zien.’
<h4>Onvervulde dromen</h4>
Judah schreef eerder het veelgeprezen Fragile Empire; How Russia Fell In and Out of Love with Vladimir Putin. ‘Ik herkende Londen nauwelijks nadat ik in Frankrijk had gewoond als student en in Rusland had gewerkt als correspondent. Ik wist niet of ik van die nieuwe stad hield of er bang voor was.’
<q class="pull-left">Ik wil laten zien hoe belangrijk en nuttig het is om ouderwets de straat op te gaan. Opiniepeilingen zouden moeten worden vervangen door verslaggeving.</q>
Hij besloot het te onderzoeken en zijn stad te bekijken door de ogen van de nieuwkomers. Judah beschrijft een stad die overloopt van gebroken dromen en hij leeft letterlijk mee met degenen die vol verwachting naar Londen zijn gekomen en er nu onder het minimum proberen te overleven. Het boek schokte veel lezers: was dit de 21ste-eeuwse werkelijkheid van een van de rijkste westerse steden? Deze hopeloosheid, deze pure armoede, deze onvervulde dromen? Judah sprak honderden immigranten, vijfentwintig ervan kwamen in zijn boek terecht. Hij sliep op straat met zwervers die worden uitgebuit door de Roemeense maffia, verhuurde zich undercover als onderbetaalde bouwvakker, sliep als Russische immigrant tussen zelden verschoonde lakens in een met immigranten volgepropt pension. ‘De statistieken over Londen als immigratieland zijn online gemakkelijk te vinden, maar ik heb maanden geïnvesteerd in het luisteren naar verhalen van mensen op straat, zoals ik al mijn hele leven overal naar verhalen zoek.’
<h4>‘Orwell wordt overschat’</h4>
This is London verscheen tijdens de burgemeesterscampagne in de Engelse hoofdstad. De winnaar van die verkiezingen, Sadiq Kahn, zoon van Pakistaanse emigranten, claimt dat hij het heeft gelezen, zegt Judah. En Kahns conservatieve tegenstander Zac Goldsmith, wiens Joodse grootvader in de oorlog op het nippertje uit Frankrijk naar Engeland kon vluchten, heeft in ieder geval gezegd dat hij ‘van plan was’ om het te lezen.
<div class="figure--right">
<figure id="post-348383 media-348383" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/01/Ben-Judah.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/01/Ben-Judah-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/01/Ben-Judah-640x960.jpg 640w" alt="" /><figcaption>Ben Judah: &#8216;Orwell wordt sowieso overschat.&#8217; Foto: Alexander James</figcaption></figure>
</div>
Prima natuurlijk, net als het feit dat het gerespecteerde tijdschrift The New Statesman zijn boek heeft aanbevolen als verplichte kost voor Engelse politici. Maar de suggestie dat zijn boek een politiek doel zou dienen of is geschreven om actuele problemen op te lossen, vindt Judah nogal irritant. ‘Het is zuiver een journalistiek project, ik schreef het om de parallelle stad te laten zien. De verhalen van de immigranten onthullen een wereld die voor veel mensen onbekend is. Journalistiek die zich baseert op reportage heeft het moeilijk, datajournalistiek en columnistiek nemen het over. Ik wil laten zien hoe belangrijk en nuttig het is om ouderwets de straat op te gaan. Opiniepeilingen zouden moeten worden vervangen door verslaggeving.’
Dat de lezers van zijn boek positief reageerden en compassie en betrokkenheid toonden, vindt hij bemoedigend. ‘Maar dat betekent niet dat er ook maar iets is veranderd. De illegale aannemer voor wie ik undercover werkte als illegale arbeider is er nog en maakt nog steeds misbruik van goedkope en onverzekerde illegalen. Daar veranderen mijn boek en de twee gefilmde reportages die ik maakte voor <a href="https://www.vice.com/en_us/article/watch-undercover-migrant" target="_blank">Vice</a> en BBC’s <a href="https://youtu.be/-k-7_kf3Fus" target="_blank">Newsnight</a> helemaal niets aan.’
Ik ben niet de eerste die de vergelijking trekt met Down and Out in Paris and London, het debuut van George Orwell waarin die in 1933 zijn tijd aan de zelfkant vastlegde. Judah begrijpt de link maar hekelt Orwells patriottisme en zijn simplistische socialisme. ‘Ik probeer juist te ontsnappen aan de typisch Engelse traditie van manifesten en politieke boeken. Orwell wordt sowieso overschat, hij is zo’n beetje uitgeroepen tot de patroonheilige van Engelse journalisten, ten onrechte vind ik, en dat zeg ik niet alleen omdat hij zo negatief schrijft over de Joodse immigranten. En zo down and out was Orwell helemaal niet, in Parijs had hij een familielid bij wie hij altijd terecht kon voor thee en voor oesters op zijn tijd.’
<h4>Langs etnische lijnen</h4>
Ben Judah komt zelf uit een middle class familie, hij studeerde onder andere geschiedenis in Oxford en groeide op in Shepherd’s Bush, een etnisch en raciaal gemengde wijk. ‘Maar als je mijn ervaringen in Londen wilt begrijpen, is het feit dat ik uit de Joodse gemeenschap kom belangrijker dan de klasse waartoe ik behoor. Het Engelse klassensysteem zal steeds verder afbrokkelen door emigratie. Ik zag in Londen een heel andere hiërarchie ontstaan, langs etnische lijnen.’
<q class="pull-left">Het Engelse klassensysteem zal steeds verder afbrokkelen door emigratie. Ik zag in Londen een heel andere hiërarchie ontstaan, langs etnische lijnen.</q>Judah groeide op met de verhalen van kinderen van immigranten in Londen. ‘Ik dacht vaak: was ik er maar bij geweest, zodat ik uit de eerste hand de verhalen had kunnen horen over Londen als stad van aankomst voor de generatie van mijn grootouders.’
In zijn jeugd hoorde hij de overgeleverde versies van die verhalen, niet alleen van familie maar ook van vrienden met een immigrantenachtergrond. ‘Immigranten hebben het niet over de pijn van het gemis van het land van herkomst. Ze hebben het over de reis naar het nieuwe land. Hoe ze langs de controle zijn geglipt door zich achter een krant te verbergen voor de controleurs. Hoe ze op precies dit schip terecht zijn gekomen in plaats van op dat andere; als ze daarop waren vertrokken, had hun leven er totaal anders uitgezien, in een heel ander land.’
Behalve over de reis gaat het steevast over de desolate aankomst in het nieuwe land. ‘Hoe de vader of grootvader aankwam bij het busstation met niet meer dan één koffer. Altijd één koffer, nooit twee. In de verhalen van de huidige immigranten hoorde ik steeds de echo van mijn eigen familiegeschiedenis.’
<h4>Roemeense hoertjes</h4>
Vormend voor zijn fascinatie voor de vreemdeling en de outsider was ook dat hij deels opgroeide in Roemenië en Joegoslavië, waar zijn vader Tim Judah correspondent was voor The Economist en The Times. Hij heeft vooral veel gelezen van schrijvers met een Indiase achtergrond zoals Amitav Ghosh en Salman Rushdie, en hij bewondert de reportages van Ryszard Kapuściński. Maar als Ben Judah per se een echt voorbeeld moet aanwijzen voor zijn Londen-boek, is het <a href="http://london.sonoma.edu/Writings/PeopleOfTheAbyss/" target="_blank">The People of the Abyss</a>, waarin de Amerikaan Jack London in 1903 de ellendige armoede in de Engelse hoofdstad beschreef. ‘Jack London, die trouwens ook een voorbeeld was voor Orwell, was net als hij een socialist en eindigde in feite als communist. The People of the Abyss is anders dan Down and out geen manifest maar een spiegel van de samenleving, hij laat het leven zelf zien. Je moet het echt kopen, alleen al vanwege de beelden van de Londense achterbuurten rond 1900. Hij leefde de armoede van de Londense East End en illustreerde zijn boek met foto’s van de mensen die hij ontmoette.’
<q class="pull-left">Nu vind je immigrantenpensions in al die ooit zo keurige rijen huizen. Honderden verlichte erkers, allemaal met versleten vitrage.</q>Naar het voorbeeld van Jack London drukte Judah in This is London de zwart-witfoto’s af die hij maakte van straten en van mensen, zoals in Ilford, ooit een keurige buurt met benijdenswaardige adressen als Henley Road, Windsor Road en Hampton Road. ‘Nu vind je immigrantenpensions in al die ooit zo keurige rijen huizen. Honderden verlichte erkers, allemaal met versleten vitrage, als laatste teken van de keurige burgerij die hier ooit woonde.’
Ilford Lane is tegenwoordig een geheel Pakistaanse straat, beschrijft Judah met oog voor detail. ‘De laatste pub is vijf jaar geleden gesloopt, het glinstert er van de rode lichtjes die om elke straatlantaarn zijn geknoopt. Hier zijn de heroïnedealers te vinden en de hoertjes in hun leggings met luipaardprint.’
Hij fotografeerde Loredana en Diana, Roemeense hoertjes van Ilford Lane die hem vanaf de achterbank van zijn auto vertellen hoe gruwelijk hun collegaatje Mariana door haar Pakistaanse pooier is vermoord. ‘Ze wilden graag op de foto en nee, ik denk niet dat ze daardoor zelf ook risico lopen. Het is juist andersom, nu hun foto’s zijn afgedrukt zijn ze niet meer volstrekt anoniem en daardoor zijn ze alleen maar veiliger, geen weerloos slachtoffer meer.’
<h4>Geen extremisten</h4>
Ben Judah beschrijft in zijn boek op even meeslepende als treurig stemmende wijze hoe de nieuwe inwoners van Londen allemaal met hoop in hun hart zijn aangekomen. Ze koesterden stuk voor stuk de Londense droom: de Afrikaanse vluchtelingen die zich in containers hebben laten meesmokkelen uit Calais, de Filippijnse dienstmeisjes die in slavernij worden meegevoerd door Saoedische prinsen, de schaapherders die zijn gevlucht uit hun benepen Afghaanse dorpjes.
Ze hebben een schitterend beeld van Londen als het beloofde land, ze zijn gelokt door reclames en films of door de enkeling uit het dorp die de schijn ophoudt en de prachtigste foto’s op Facebook blijft posten, terwijl hij in werkelijkheid allang is verdwaald in de Londense stadsjungle.
<q class="pull-left">Religieus fanatisme kwam hij niet tegen, al zijn veel mensen in zijn boek gelovige moslims.</q>Maar ondanks alle ellende is Judahs conclusie positief. Religieus fanatisme kwam hij niet tegen, al zijn veel mensen in zijn boek gelovige moslims. ‘Ik wilde het alledaagse leven beschrijven en extremisme maakt daar geen deel van uit. Ik ben geen extremisten tegengekomen, net zomin als angst voor radicalisering.’ Hij vergelijkt het huidige Londen met het New York van begin vorige eeuw. ‘Dat had net zo’n hoog percentage immigranten als Londen nu. Maar cultureel was New York nog steeds helemaal wasp (White Anglo-Saxon Protestant, red.). De echte city of mix ontstond pas later. De geweldige films, liedjes en kunst kwamen pas dertig of veertig jaar later, toen de kinderen en kleinkinderen van de immigranten een eigen stem hadden gevonden. Londen is nu ook zo’n cultuur waiting to happen.’
Statistisch is de kans groot dat je kleinkinderen van gemengde etniciteit of gemengde religie zullen zijn, zegt Judah. ‘De Poolse aannemer, de Nigeriaanse schoonmaker, de imam die de doden wast, het lijkt misschien alsof ze niet zoveel met jezelf te maken hebben, maar zij vormen de cultuur van de toekomst. Je moet wel geïnteresseerd zijn in de verhalen van deze immigranten, het zijn straks de familieverhalen van je kleinkinderen.’
<div class="info-box">
Ben Judah, Dit is Londen. Leven en dood in een wereldstad (432 blz., € 27,99) verschijnt deze week bij Atlas Contact.
</div>