Geweigerd op de universiteit

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

Column

<div class="info-box">
<h5>Fantoomgroei</h5>
<p>In hun eerder dit jaar verschenen boek <em>Fantoomgroei</em> laten Sander Heijne en Hendrik Noten zien dat vooral bedrijven de afgelopen jaren hebben geprofiteerd van de economische vooruitgang. Werknemers betalen de meeste belasting en vangen nu ook de klappen op van de coronacrisis. In hun maandelijkse column (met podcast) gaan Sander en Hendrik verder in op de economische stand van het land. Dit is aflevering drie.</p>
</div>
<p>Zelden klonk de roep om verandering in Nederland zo luid als tijdens de eerste weken van de coronacrisis. Omwonenden van Schiphol hoorden voor het eerst in hun leven vogeltjes in plaats van vliegtuigen. Het in allerijl gesponnen vangnet voor zzp’ers zonder inkomen werd alom gewaardeerd.</p>
<p>En tal van commentatoren opperden hoopvol dat de daadkracht waarmee het kabinet het roer omgooide om corona te stoppen, later als blauwdruk kon dienen om die nog veel grotere natuurramp af te wenden: de klimaatcrisis.</p>
<p>Nu − een kleine zes maanden later en tientallen miljarden aan noodpakketten om de economie te stutten verder − kunnen we voorzichtig een eerste balans opmaken. Is de wereld daadwerkelijk aan het veranderen? Maakt het kabinet aanstalten om het beleid over een andere boeg te gooien? Of krijgen we dit najaar oude wijn in nieuwe zakken?</p>
<h5>Symbool van inhaligheid</h5>
<p>Na eindeloze onderhandelingen binnen de coalitie en de polder kondigde het kabinet eind augustus een nieuw ‘steun- en herstelpakket’ aan voor de economie. De eerste rondes van noodsteun zijn verlopen en langzaam verandert de opvatting over hoe nu verder. Het besef dringt door dat niet alle bedrijvigheid gered kan worden. De nieuwe ronde aan overheidssteun kent daarom twee nieuwe kenmerken.</p>
<div class="info-box">
<p><script src="https://www.buzzsprout.com/943285/5452372-een-hoopvolle-prinsjesdag.js?container_id=buzzsprout-player-5452372&#038;player=small" type="text/javascript" charset="utf-8"></script><br />
<em>Beluister hier de bijbehorende aflevering.</em></p>
</div>
<p>Ten eerste ligt de horizon ver: de zomer van 2021. Dit om zekerheid te bieden aan werkgevers en werknemers, maar vooral ook om tot de verkiezingen geen gedoe meer te hebben.</p>
<p>Ten tweede wordt de steun smaller: de compensatie zal trapsgewijs gaan zakken. Daar bovenop wordt het voor bedrijven makkelijker om mensen te ontslaan en is het straks mogelijk om de lonen te verlagen. De vakbonden verzetten zich hier niet langer tegen. Het is nou eenmaal onvermijdelijk dat sommige bedrijven moeten ingrijpen. We kunnen dit najaar stevige reorganisaties verwachten.</p>
<blockquote><p>In de nasleep van de vorige crisis gooide het toenmalige kabinet ook de subsidieloketten open. Booking.com en Uber profiteerden daarvan.</p></blockquote>
<p>Een van de andere opvallende punten in de plannen is het schrappen van de verlaging van de winstbelasting voor grote bedrijven. De oppositie verzette zich daar op voorhand al stevig tegen en het kabinet sluit zich daar nu bij aan. Deze belastingverlaging is op dit moment ongepast, vindt de coalitie, waarmee ze ongetwijfeld hoopt de publieke verontwaardiging voor te zijn.</p>
<p>Maar: er is een omweggetje. In een brief aan de kamer van 28 augustus hield het kabinet zich nog op de vlakte met een korte alinea:<em> ‘Investeringen van het bedrijfsleven nu zijn van belang voor een grotere welvaart straks. Daarom beziet het kabinet verdere maatregelen die private investeringen uitlokken en aanjagen.’ </em></p>
<p>In de uitgelekte plannen werd snel duidelijk waar dit over gaat: een ‘baangerelateerde investeringskorting (BIK)’. Wanneer Den Haag lange termen met eigen afkortingen gebruikt, moeten we opletten.</p>
<p>In de huidige plannen is de BIK een belastingkorting die bedrijven krijgen wanneer zij investeren. Die korting moet gelden voor de belasting die zij betalen over het salaris van hun werknemers. Sympathieke gedachte: bedrijven die investeren en daarmee werkgelegenheid creëren, krijgen een korting. Maar in praktijk zijn er weinig investeringen die níet leiden tot extra banen. Bovendien kent Nederland al allerlei regelingen die investeringen stimuleren. Het lijkt daarom meer op een plan om op een andere manier extra subsidie uit te delen.</p>
<p>In de nasleep van de vorige crisis gooide het toenmalige kabinet ook de subsidieloketten open. Booking.com was een van de bedrijven die gretig profiteerden van de nieuwe innovatieregelingen, en ook Uber behoorde in de ogen van voormalig minister van Economische Zaken Henk Kamp (VVD) tot de nieuwe bedrijven die de Nederlandse economie zouden komen redden.</p>
<p>De belofte van de nieuwe platformen is niet ingelost. Uber is overal ter wereld verwikkeld in juridische procedures over de status van haar chauffeurs en de aansprakelijkheid rond veiligheid. Booking.com verwerd dit voorjaar tot symbool van inhaligheid toen bleek dat het bedrijf miljoenen had gebruikt voor de inkoop van eigen aandelen en het belonen van de topman, maar nu wel de hand ophield voor crisissteun. <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/21/steunverzoek-booking-is-donkere-keerzijde-van-vestigingsklimaat-a3997326" target="_blank" rel="noopener noreferrer">Het redactioneel commentaar in <em>NRC</em></a> vatte de sfeer samen: ‘Steunverzoek Booking is donkere keerzijde van vestigingsklimaat’.</p>
<h5>Een nieuwe rol voor de overheid</h5>
<p>We hebben met de eerste twee noodpakketten gezien waar de overheid toe in staat is. In tijden van crisis heeft zij in recordtijd gigantische bedragen verzameld om bedrijven en huishoudens in een uitzonderlijke tijd financieel overeind te houden. Nu een nieuwe fase aanbreekt, is het van cruciaal belang dat het kabinet zich met diezelfde ambitie en daadkracht op daadwerkelijk herstel richt.</p>
<blockquote><p>Stel je voor wat voor wereld we creëren als we voortaan alleen belastingvoordelen verstrekken aan ondernemers die waarde toevoegen.</p></blockquote>
<p>Let wel, herstel gaat verder dan het simpelweg uitdelen van geld. Het economische beleid van de afgelopen decennia heeft ons laten zien dat groei nooit een doel op zich moet zijn. Groei kan hoogstens een middel zijn om een betere samenleving dichterbij te brengen. We moeten dus met elkaar in gesprek over de vraag wat voor samenleving we willen.</p>
<p>Dat vraagt een nieuwe rol voor de overheid. De afgelopen decennia stond niets het kortetermijndenken van zowel aandeelhouders als bestuurders en politici in de weg. Het maken van winst was de norm, ongeacht hoe die tot stand kwam. Het gevolg? Een wildgroei van brievenbusfirma’s, exorbitante beloningen voor topbestuurders en een cultuur waarin het vetmesten van aandeelhouders volstrekt normaal is. Zelfs wanneer dit ten kosten gaat van het grootste deel van de bevolking en de toekomst van de planeet.</p>
<p>Zou het niet veel beter zijn als de overheid afstand doet van het idee dat iedere vorm van groei positief is voor de samenleving? Als we ondernemingen die willen investeren fiscaal belonen, kunnen we daar toch ook een tegenprestatie voor vragen? Stel je voor wat voor wereld we kunnen creëren als we voortaan alleen nog belastingvoordelen verstrekken aan ondernemers die daadwerkelijk sociale of ecologische waarde toevoegen aan onze samenleving.</p>
<h5>Moreel kompas voor de economie</h5>
<p>Wie het derde steunpakket uitpluist, ziet dat het kabinet ervoor terugdeinst om bovenstaande vragen te omarmen. Het nieuwe normaal doet verdacht veel denken aan de beleidsmores van voor de crisis. Maar stel je nu eens voor hoeveel vooruitgang we kunnen boeken wanneer een meerderheid in de Tweede Kamer bovenstaande vragen, zeg na de verkiezingen in maart, met een volmondig ‘ja’ durft te beantwoorden. Het zou de weg vrijmaken naar een samenleving die duidelijk de richting durft aan te geven waarin we willen dat de economie zich ontwikkelt.</p>
<blockquote><p>De overheid dient missies te formuleren waar de samenleving naar kan streven.</p></blockquote>
<p>Een economie die wordt geleid op basis van een moreel kompas is geen utopie, stelt econome Mariana Mazzucato. In haar optiek dient de overheid missies te formuleren waar de samenleving naar kan streven. Mobiliseer alle ondernemerschap, creativiteit en gemeenschapszin om concrete doelen te behalen die maatschappelijke waarde toevoegen.<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/newcapitalism-economie-mariana-mazzucato/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/438909/NewCapitalism_vierkant_04-scaled-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook ons interview met Mazzucato</span><span class="article-embed__title">Wat is in onze economie van waarde, en wie bepaalt dat eigenlijk?</span><span class="article-embed__date">4 juli 2019</span></span></a></p>
<p>Laten we eens drie mogelijkheden bekijken om het kompas van de Nederlandse economie te herijken.</p>
<h5><strong>1. Vergroen de woningvoorraad</strong></h5>
<p>Terwijl de Tweede Kamer deze zomer ruziënd over straat ging over de hoogte van de salarissen in de zorg, meldden 89 vooraanstaande poolwetenschappers in tijdschrift <em>Nature </em>dat de ijskappen op Groenland veel sneller smelten dan tot nu toe werd aangenomen. En dat is problematisch. Want het smelten van de uitgestrekte ijsreuzen is verantwoordelijk voor een groot deel van de verwachte zeespiegelstijging later deze eeuw.</p>
<p>Het is van groot belang onze uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk tot nul terug te brengen. Toch worstelt de politiek nog altijd met het thema. Met het Urgenda-vonnis dwong de rechter de overheid vorig jaar meer te doen aan de uitstoot van broeikasgassen. Maar het Planbureau voor de Leefomgeving kraakte in augustus het kabinetsbeleid omtrent het verduurzamen van woningen. Dat zou voor individuele huizenbezitters niet rendabel zijn.</p>
<blockquote><p>In weinig westerse landen is de vermogensongelijkheid zo groot als in Nederland.</p></blockquote>
<p>Een geweldige Mazzucato-missie voor de post-corona economie: het versneld verduurzamen van de Nederlandse woningvoorraad. We kunnen de verantwoordelijkheid hiervoor niet eenzijdig neerleggen bij huishoudens. Het vergroenen van een woning kost al snel tienduizenden euro’s. Geld dat veel huiseigenaren niet hebben. Maar de maatschappelijke kosten van niets doen zijn op lange termijn nog veel hoger. Het is dus onontkoombaar om de vergroening van de woningvoorraad te versnellen met behulp van fiscale kortingen en subsidies.</p>
<h5><strong>2. Verklein de ongelijkheid</strong></h5>
<p>Crises kunnen bestaande ongelijkheden versterken: mensen met grote buffers kunnen een crisis goed doorstaan, terwijl degenen zonder buffer al snel door de ondergrens zakken.</p>
<p>Nederland is hier vatbaarder voor dan we vaak willen denken. Neem de grote vermogensongelijkheid. Eén procent van de Nederlanders beschikt over een derde van al het private vermogen. Tegelijkertijd heeft 40 procent van de Nederlanders geen spaargeld of enige andere vorm van vermogen. In weinig westerse landen is de vermogensongelijkheid zo groot. Zonder ingrijpen zullen de verschillen tussen die twee uitersten alleen maar toenemen.</p>
<p>Eerder dit jaar waarschuwden het Sociaal Cultureel Planbureau en het Centraal Planbureau dat de armoede in Nederland zonder nieuw beleid met een kwart zal stijgen. En dat was op basis van een onderzoek dat nog vóór het uitbreken van de coronacrisis was uitgevoerd. Een heldere missie voor een nieuwe kabinetsperiode: halveer de armoede in Nederland.</p>
<h5><strong>3. Halveer het woningtekort</strong></h5>
<p>Ook zonder dat de welvaart stijgt, kunnen we het welzijn van mensen wel degelijk verhogen. Een manier daarvoor is het toegankelijker maken van publieke voorzieningen die daadwerkelijk het verschil maken in onze levens. Dat kan gaan om onderwijs of gezondheidszorg, maar het meest urgent op dit moment is misschien wel de woningmarkt.</p>
<blockquote><p>Het aantal daklozen is de laatste tien jaar verdubbeld en in de grote steden kan de wachttijd voor een sociale huurwoning oplopen tot tien jaar of meer.</p></blockquote>
<p>Al voor de coronacrisis was er in Nederland een tekort van honderdduizenden woningen. Het aantal daklozen is de laatste tien jaar verdubbeld en in de grote steden kan de wachttijd voor een sociale huurwoning oplopen tot tien jaar of meer. Voor een deel is dit een erfenis van de vorige crisis, toen de bouwsector instortte. Maar voor een ander deel is het ook een gevolg van beleid: Den Haag vond dat volkshuisvesting een lokaal vraagstuk is. Het ministerie van VROM verdween en het kabinet ging er niet meer over. Daar bovenop kregen woningcorporaties te maken met een miljarden kostende verhuurdersheffing die ten koste is gegaan van die bouw van nieuwe woningen.</p>
<p>Laten we afspreken: een halvering van het woningtekort in de komende vier jaar.</p>
<p>De coronacrisis heeft bewezen dat we in staat zijn om onze manier van leven binnen enkele weken radicaal om te gooien, als de urgentie maar groot genoeg is. Tegelijk zien we dat de structurele veranderingen die zo hard nodig zijn om Nederland socialer en duurzamer te maken, (nog) niet tot stand komen. Laten we hopen dat het nieuwe politieke jaar meer in petto heeft dan handige politieke trucs.</p>


Sander Heijne

Hendrik Noten

Doorpakken in de coronacrisis: zo maken we Nederland socialer en duurzamer

<div class="info-box">
<h5>Fantoomgroei</h5>
<p>In hun eerder dit jaar verschenen boek <em>Fantoomgroei</em> laten Sander Heijne en Hendrik Noten zien dat vooral bedrijven de afgelopen jaren hebben geprofiteerd van de economische vooruitgang. Werknemers betalen de meeste belasting, en vangen nu ook de klappen op van de coronacrisis. In hun maandelijkse column (met podcast) gaan Sander en Hendrik verder in op de economische stand van het land.</p>
</div>
<p>Je kon er vergif op innemen toen Unilever het vertrek van het hoofdkantoor naar Londen wereldkundig maakte: het zou niet lang duren of de discussie over het afschaffen van de dividendbelasting zou opnieuw opspelen. En inderdaad, begin deze zomer zinspeelde Shell-topman Ben van Beurden in het <em>Financieele Dagblad</em> op zijn eigen Nexit. Ook de Brits-Nederlandse olie- en gasproducent zou weleens tot de conclusie kunnen komen dat het ondernemingsklimaat aan de andere kant van de Noordzee aantrekkelijker is voor grote ondernemingen.</p>
<p>De uitspraken lezen als een opgeheven vingertje naar de Nederlandse politiek: jullie willen het onderwerp wellicht zo snel mogelijk vergeten, wij niet.</p>
<div class="info-box">
<p><iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/877446379&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=true&amp;show_comments=false&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=false" width="100%" height="166" frameborder="no" scrolling="no"></iframe><br />
<em>Dit verhaal is ook te beluisteren dankzij Blendle!</em></p>
</div>
<p>Het dreigement van Van Beurden heeft zijn uitwerking niet gemist, zo viel een paar weken later op te maken uit het afscheidsinterview met vertrekkend topambtenaar van het ministerie van Economische Zaken Maarten Camps, eveneens in het <em>FD</em>.</p>
<p>Camps spreekt in het interview zijn zorgen uit over het in zijn ogen negatieve sentiment rond multinationals. Nederland zou het belang van het eigen aantrekkelijke zogenoemde vestigingsklimaat wel eens uit het oog kunnen verliezen: ‘Bedrijven zullen zich achter de oren krabben: kom ik nog wel naar Nederland?’</p>
<p>We moeten volgens Camps niet vergeten hoe belangrijk deze bedrijven zijn voor investeringen en werkgelegenheid.<strong> </strong></p>
<h5>Een (onvolledige) lijst argumenten</h5>
<p>Met verkiezingen op komst, partijen die hun verkiezingsprogramma’s deze zomer schrijven en de onzekerheid van de coronacrisis waarin politiek Den Haag moet navigeren, vormen deze gebeurtenissen samen een belangrijk moment. Langzaam loopt de druk op en voor je het weet zijn we terug bij af: ‘Denk aan het vestigingsklimaat! Verlaag die belasting!’</p>
<p>De uitspraken van Van Beurden en Camps tonen nog maar eens aan wat er mis is met ons denken over de economie. We zijn zó gewend geraakt aan het idee dat we er allemaal beter van worden wanneer grote ondernemingen hier veel geld verdienen, dat we nauwelijks nog weerstand hebben tegen bestuurders van grote ondernemingen die ons publiekelijk proberen te chanteren.</p>
<p>Laat ons daarom een (onvolledige) lijst van argumenten aandragen waarom de samenleving zonder gewetensbezwaren haar tanden mag laten zien aan het Nederlandse grootbedrijf.</p>
<div id="buzzsprout-player-3840146"></div>
<p><script src="https://www.buzzsprout.com/943285/3840146-ongekende-ongelijkheid-en-red-de-hoogovens.js?container_id=buzzsprout-player-3840146&#038;player=small" type="text/javascript" charset="utf-8"></script><br />
<em>Hendrik en Sander namen eerder een podcast op over de explosieve situatie bij Tata Steel.</em></p>
<h5>1. Grote bedrijven betalen nauwelijks nog belasting</h5>
<p>Nederland heeft decennia van centrumrechtse kabinetten achter de rug. De afgelopen tien jaar stond ons land zelfs onder leiding van een liberale minister-president. De enige keer dat de PvdA met Wim Kok de premier leverde, was dat bovendien tijdens de hoogtijdagen van ‘de derde weg’, de ideologische stroming waarbij sociaaldemocraten de heilzame werking van de markteconomie omarmden. In die periode leverde de arbeiderspartij bestuurders als Willem Vermeend (staatssecretaris van Financiën), die in interviews vaak heeft verteld met hoeveel plezier hij speciale belastingafspraken maakte met bedrijven zodat zij zich hier zouden vestigen.</p>
<blockquote><p>De Nederlandse politiek voegt zich al zo’n dertig jaar naar de wensen van ceo’s en bestuursvoorzitters.</p></blockquote>
<p>De Nederlandse politiek voegt zich met andere woorden al zo’n dertig jaar naar de wensen van ceo’s en bestuursvoorzitters. Het beeld van een ondankbaar land dat te weinig oog zou hebben voor zijn grootbedrijven is potsierlijk. Onze politiek heeft niets anders gedaan. En kiezers grotendeels ook niet.</p>
<p>Het resultaat? Grote bedrijven betalen nauwelijks nog belasting, terwijl de belastingdruk op werkenden fors is gestegen.</p>
<h5>2. Multinationals hebben baat bij een sterke publieke sector</h5>
<p>Het is niet waar dat we onze welvaart alleen aan de hoofdkantoren van multinationals te danken hebben. Onze welvaart is de uitkomst van een grote optelsom waarin de publieke sector en investeringen van de overheid een belangrijke rol spelen. Dit leidt tot veiligheid, een goed opgeleide beroepsbevolking en een geweldige infrastructuur.</p>
<blockquote><p>Zonder alle publieke investeringen zou geen bedrijf − groot of klein − hier geld kunnen verdienen.</p></blockquote>
<p>Bovendien investeren overheden vaak in onderzoek wanneer dat voor de private sector nog veel te risicovol is. Maar als het onderzoek achter de rug is, staat het bedrijven in veel gevallen vrij om de opgedane kennis te gelde te maken.</p>
<p>Kortom: zonder alle publieke investeringen zou geen bedrijf − groot of klein − hier geld kunnen verdienen. Hoe minder belasting grote ondernemingen afdragen, hoe minder de overheid het niveau van die voorzieningen en investeringen overeind kan houden. Multinationals hebben dus net zo veel baat bij een sterke publieke sector als vice versa.</p>
<h5>3. Als elk land bereid is onder druk zijn belastingen te verlagen, ontstaat een neerwaartse spiraal</h5>
<p>Steeds verdere belastingkortingen leiden tot een bizarre internationale race naar de bodem. Wanneer elk land bereid is onder druk zijn belastingen te verlagen, kunnen multinationals landen tegen elkaar uitspelen.</p>
<blockquote><p>Nederland ontvangt inmiddels tien miljard euro per jaar aan belastinginkomsten die eigenlijk andere landen toebehoort.</p></blockquote>
<p>Op die manier ontstaat een neerwaartse spiraal waardoor belastingen steeds verder blijven dalen. Volgens de onderzoekers van de World Inequality Database verschuiven multinationals jaarlijks zo’n 40 procent van hun winst naar belastingparadijzen, op zoek naar de laagste tarieven. Nederland werkt daar gretig aan mee en ontvangt inmiddels tien miljard euro per jaar aan belastinginkomsten die eigenlijk andere landen toebehoort. Om die verliezen op te vangen, kunnen overheden elders niet anders dan de lasten voor hun burgers verhogen. Nederland hoeft als welvarend land niet aan dit spel mee te doen en zou in plaats daarvan juist moeten werken aan het stoppen van deze negatieve draaikolk. Bijvoorbeeld door op Europees niveau afspraken te maken.</p>
<h5>4. Het is de kiezer die beslist, niet de topman van Shell</h5>
<p>In Nederland bepaalt de kiezer het beleid, niet het bedrijfsleven. Een gezonde democratie wordt gekenmerkt door een levendig debat over rechten (wie krijgt wat) en plichten (wie moet wat). Het is het volste recht van de kiezer om multinationals onderdeel te maken van dat debat. Aan het einde van dat debat is het diezelfde kiezer die beslist. Niet de topman van Shell. Dat heeft niets te maken met negatief politiek sentiment of populisme.</p>
<h5>5. Laat ceo’s verantwoording afleggen</h5>
<p>In plaats van verontwaardigd te reageren, zouden multinationals deel kunnen nemen aan het maatschappelijk gesprek. Het afgelopen jaar leek de Nederlandse ondernemersvereniging VNO-NCW daar oprecht van doordrongen door de jaarlijkse Bilderbergconferentie in het teken te stellen van ‘Over de brug komen: hoe ondernemers vertrouwen verdienen’. Daarin stelden zij zelf hardop de vraag: hoe kunnen bedrijven een ‘<em>force for good’ </em>zijn in de Nederlandse samenleving? Het zou zonde zijn wanneer de fiscale ambities van een aantal grote ondernemingen deze hoopvolle agenda doen ondersneeuwen.</p>
<p>Maar als bestuurders van grote ondernemingen het redelijk vinden om geen belasting te betalen, laten we dan op z’n minst van ze vragen om hun standpunt in de publieke arena te komen uitleggen. Laat Van Beurden aan werkend Nederland uitleggen waarom het redelijk is dat zijn aandeelhouders geen belastingen betalen, terwijl wij naast btw en allerhande accijnzen tot 48 procent van onze inkomens moeten afdragen aan de schatkist.</p>
<h5>6. Als onderneming heb je verantwoordelijkheden ten opzichte van het land waarin je actief bent</h5>
<p>Decennialang was er wel degelijk sprake van een sociaal contract gebaseerd op wederkerigheid tussen bedrijven en de samenleving. De <em>old boys </em>van weleer begrepen best dat je als onderneming bepaalde verantwoordelijkheden droeg ten opzichte van het land en de gemeenschap waarin je actief was. De vroege grondleggers van Unilever Anton Jurgens en Samuel van den Bergh waren naast margarineproducenten beiden ook politicus. De familie Philips stampte nota bene een halve stad voor haar personeel uit de grond. Zeker met die historische bril is de zogeheten <em>financial engineering </em>waarmee grote bedrijven vandaag de dag proberen geld te verdienen van een afstandje bezien niets minder dan schandalig.</p>
<h5>7. Internationaal opererende concerns zijn geen ondernemers</h5>
<p>Laten we ophouden multinationals te zien als ‘ondernemers’. Door het debat te veel te laten leiden door de allergrootste multinationals doen we onze echte ondernemers, die daadwerkelijk risico’s nemen, innoveren en onderdeel zijn van een gemeenschap, veel tekort.</p>
<blockquote><p>Shell draaide in 2019 een omzet van 290 miljard euro. Dat is vergelijkbaar met de begroting van een land als Nederland.</p></blockquote>
<p>Internationaal opererende concerns vertonen meer kenmerken van middelgrote staten dan van wat we redelijkerwijs nog kunnen bestempelen als ondernemers. Shell draaide in 2019 een omzet van 290 miljard euro. Dat is vergelijkbaar met de begroting van een land als Nederland. De macht en invloed van dergelijke ondernemingen op ons aller bestaan is tegenwoordig zo verstrekkend, dat we ze niet langer in dezelfde categorie kunnen inschalen als de bakker en de slager om de hoek.</p>
<h5>Samen. Maar dan ook echt</h5>
<p>Niemand beweert dat multinationals er niet toe doen. Maar de samenleving doet er meer toe. Multinationals hoeven niet naar de voedselbank. Multinationals maken zich geen zorgen over de toekomst van hun kinderen. Multinationals vragen zich niet af of er nog een leefbaar klimaat overblijft voor hun kleinkinderen.</p>
<blockquote><p>Zolang de gemiddelde Nederlander onder dreiging van verhuizing voor zichzelf geen belastingverlaging kan afdwingen, is het op zijn minst gek dat we dit bij multinationals normaliseren.</p></blockquote>
<p>Directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau Kim Putters pleit regelmatig voor het ontwerpen van een nieuw sociaal contract. Daarmee bedoelt hij de uitgesproken én onuitgesproken overeenkomst die burgers en de overheid met elkaar aangaan over wederzijdse rechten en plichten. De manier waarop wij omgaan met bedrijven – en zij met ons – hoort thuis in die discussie. Zolang de gemiddelde Nederlander onder dreiging van verhuizing voor zichzelf geen belastingverlaging kan afdwingen, is het op zijn minst gek dat we dit bij multinationals normaliseren.</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
        
                    <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
                    data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<p>De coronacrisis is nog lang niet voorbij, maar de schade is nu al enorm. Zelfs zonder tweede golf loopt de werkloosheid in veel sectoren op terwijl we als samenleving vele miljarden hebben gespendeerd om de ergste klappen op te vangen. Hoe gaan we vanuit hier verder? Het antwoord is onvermijdelijk: samen. Maar dan ook echt.</p>
<div class="info-box">
<p>Meer weten? Luister dan naar de podcast <a href="https://podcastluisteren.nl/pod/Fantoomgroei" target="_blank" rel="noopener noreferrer"><em>Fantoomgroei</em></a> van Sander Heijne en Hendrik Noten. Of lees hun boek <a href="https://www.atlascontact.nl/2020/06/03/fantoomgroei-waarom-we-steeds-harder-werken-voor-steeds-minder/" target="_blank" rel="noopener noreferrer"><em>Fantoomgroei. Waarom we steeds harder werken voor steeds minder </em></a>(Atlas Contact).</p>
</div>


Nederland, laat je niet langer chanteren door bestuurders van het grootbedrijf

<p>Wat hebben rookworsten, autobanden en staalrollen met elkaar gemeen? Ze worden allemaal geproduceerd door concerns die maar in één ding geïnteresseerd zijn: winst voor de aandeelhouder. Dat deze winsten worden gecreëerd door tienduizenden werknemers die voor hun bestaan afhankelijk zijn van deze fabrieken, is voor hen van ondergeschikt belang.</p>
<p>Zoveel kunnen we wel concluderen na de eerste acht afleveringen van onze podcast <a href="https://www.fantoomgroei.com/"><em>Fantoomgroei</em></a>. Sinds mei bespreken we wekelijks de economische stand van het land. En we kunnen er niet omheen: het rommelt binnen de Nederlandse bedrijven met een buitenlandse aandeelhouder.</p>
<div class="info-box">
<p><iframe src="https://open.spotify.com/embed-podcast/episode/5TvaIsnXJulOvMu6PGQ7lU" width="100%" height="232" frameborder="0"></iframe><br />
<em>Luister hier de aflevering over HEMA met kenner Stefan Vermeulen. (Of <a href="https://www.buzzsprout.com/943285" target="_blank" rel="noopener">hier</a> via een andere podcast-app)</em></p>
</div>
<p>Zo voeren de staalarbeiders van de voormalige Hoogovens in IJmuiden een verwoede strijd tegen hun Indiase aandeelhouder om een aangekondigd massaontslag te voorkomen. Opmerkelijk genoeg genieten de stakers alle steun van de Nederlandse werkgevers en politiek, want de afgelopen twintig jaar heeft de Nederlandse staalfabriek overwegend goed gedraaid. IJmuiden kon steevast winsten overleggen. Dat kan niet worden gezegd van de andere onderdelen van het conglomeraat. Aan de overzijde van de Noordzee is de staalproductie al decennialang verlieslatend. De Indiase aandeelhouder heeft genoeg van de verliezen en maakt geen onderscheid tussen de verschillende Europese dochters; ze moeten allemaal bloeden om Tata Europe weer gezond te krijgen.</p>
<h5>Vrezen voor de toekomst</h5>
<p>De strijd tussen een belangrijke lokale Nederlandse werkgever en een buitenlandse aandeelhouder is verre van uniek. De werknemers van de van origine Twentse autobandenfabrikant Apollo Vredestein voeren een vergelijkbare strijd. Hun eveneens Indiase aandeelhouder wil een deel van de productie van autobanden naar Hongarije verplaatsen.</p>
<p>Met de operatie schrapt het concern 750 van de 1.200 Twentse banen, <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/22/vredestein-op-tataeske-wijze-overhoop-met-indiase-directie-a4003692" target="_blank" rel="noopener">zo meldde <em>NRC</em> in juni</a>. De ondernemingsraad van Apollo Vredestein legt zich er nog niet bij neer en probeert koste wat kost de ontmanteling van het bedrijf te voorkomen. Als dat niet lukt, zou dat een hard gelag zijn voor de onderneming die al 75 jaar van groot belang is voor de regio. Premier Rutte erkende contact te hebben gezocht met de Indiase directie in een poging tot een oplossing te komen.</p>
<p>Ook het personeel van de HEMA kan alleen maar vrezen voor wat de toekomst voor hun bedrijf in petto heeft. Sinds het warenhuis is overgenomen door het Britse Lion Capital is de firma met schulden overladen. De omzetten van de winkels zijn altijd op peil gebleven, de werknemers hebben de hebzucht van hun aandeelhouders de afgelopen jaren met hun arbeidsvoorwaarden betaald.</p>
<blockquote><p>De exhibitionistische zelfverrijking en het financiële wanbeleid van de voormalige Britse aandeelhouder hebben het bedrijf vervaarlijk aan het wankelen gebracht.</p></blockquote>
<p>Van het ooit zo kenmerkende zelfvertrouwen van het HEMA-personeel is sindsdien weinig meer over, stelt journalist en HEMA-watcher Stefan Vermeulen in onze podcast. ‘HEMA kan nooit failliet gaan’ was een gevleugeld gezegde binnen het bedrijf. <em>Das war einmal</em>. De exhibitionistische zelfverrijking en het financiële wanbeleid van de voormalige Britse aandeelhouder hebben het bedrijf zo vervaarlijk aan het wankelen gebracht, dat het nog maar de vraag is of het concern de coronacrisis zal overleven.</p>
<h5>Hebzuchtige aandeelhouders</h5>
<p>In deze verschillende situaties is een gemene deler te ontwaren: een agressief aandeelhoudersmodel ondergraaft in principe gezonde bedrijven. Zowel voor HEMA, Apollo Vredestein als Tata geldt: met ander, geduldiger, leiderschap zijn het bedrijven met voldoende potentie. Maar dat geduld is er niet meer; het moet op korte termijn renderen.</p>
<p>De irritatie over hebzuchtige aandeelhouders beperkt zich al lang niet meer tot de gestaalde kaders van de vakbonden.</p>
<blockquote><p>Niet alle ondernemingen zijn gelijk. Sommige komen de samenleving iets brengen, andere zijn er vooral om te halen.</p></blockquote>
<p>In <a href="https://fd.nl/weekend/1346599/bavaria-topman-peer-swinkels-we-hebben-drama-s-gehad-in-deze-gemeenschap" target="_blank" rel="noopener">een interview met het <em>Financieele Dagblad</em> </a>sprak Bavaria-topman Peer Swinkels zijn ongenoegen uit over de manier waarop de politiek multinationals bevoordeelt terwijl het juist zíjn familiebedrijf is dat voor welvaart in zijn gemeenschap zorgt: ‘Ik denk dat er een moreel debat in Nederland moet gaan komen over het bedrijfsleven,’ aldus Swinkels.</p>
<p>Hij wijst erop dat 53 procent van het bbp in Nederland afkomstig is van familiebedrijven. ‘En die betalen alle belastingen.’ Daartegenover staan bedrijven zoals de HEMA, dat dankzij de kunstmatig gecreëerde schulden de afgelopen tien jaar effectief 0,3 procent belasting heeft betaald. Swinkels in het <em>FD</em>: ‘De aandeelhouder trekt al het geld eruit, en de Belastingdienst krijgt niets, want er moet eerst rente over de schuld worden betaald. Op die manier wordt de winst kunstmatig laag gehouden, waardoor er weinig tot geen belasting betaald wordt. Maar dat interesseert ze niet, want er moet maximaal cash uit dat bedrijf worden gehaald.’</p>
<p>Swinkels opent een interessante discussie: niet alle ondernemingen zijn gelijk. Sommige komen de samenleving iets brengen, andere zijn er vooral om te halen. Daarmee stelt hij het huidige economische discours van het aandeelhouderskapitalisme ter discussie: bedrijven zijn er om waarde te creëren voor de héle gemeenschap, niet alleen om winst te maken voor hun aandeelhouders.</p>
<h5>HEMA in het bezit van klanten?</h5>
<p>Het kan ook anders. In de strijd om HEMA kwam het Alternatief Voor Vakbond (AVV) met het voorstel van het bedrijf een coöperatie te maken. Een coöperatie is niets anders dan een groep mensen – werknemers, ondernemers of klanten – die samen een organisatie vormen om een gemeenschappelijk doel te bereiken.</p>
<blockquote><p>De exhibitionistische zelfverrijking en het financiële wanbeleid van de voormalige Britse aandeelhouder hebben het bedrijf vervaarlijk aan het wankelen gebracht.</p></blockquote>
<p>Van oudsher kent Nederland ontzettend veel coöperaties. Neem bijvoorbeeld zuivelbedrijf FrieslandCampina: in 1871 besloot een groep boeren dat ze sterker stonden wanneer ze gezamenlijk een melkfabriek zouden oprichten. En zo geschiedde. Hetzelfde zagen we bij verzekeringen (Univé) of banken (Rabobank). Het voordeel van een coöperatie is dat het succes van de onderneming niet wordt afgeroomd door aandeelhouders die weinig binding voelen met het bedrijf. Bovendien doet de coöperatie precies waarvoor ze bedoeld is: zo veel mogelijk haar leden dienen. Ze zijn daardoor vaker en beter geworteld in de gemeenschap.</p>
<p>Op het eerste gezicht klinkt het misschien als een wereldvreemd idee: HEMA in het bezit van klanten. Is dat überhaupt denkbaar? Het antwoord is ja. En het gebeurt al.</p>
<p>Veertig jaar geleden besloot een groep inwoners van de wijk Brooklyn in New York dat ze betaalbaarder biologische producten wilden kunnen kopen. Wie de Verenigde Staten wel eens heeft bezocht weet: de meeste supermarkten liggen vol met bewerkt voedsel en versproducten zijn over het algemeen zeer duur. Financieel is het als inwoner makkelijker om naar het diepvriesvak te grijpen of een rondje door de plaatselijke McDrive te rijden. De buurtbewoners besloten hun krachten te bundelen om het tij te keren. Het resultaat is de Park Slope Food Coop (PSFC).</p>
<p>De ambitie van PSFC is simpel: een supermarkt creëren die lokale en biologische producten verkoopt, maar dan 20 procent tot 40 procent goedkoper dan in reguliere winkels. Met een jaaromzet van 48 miljoen dollar slagen ze er in een serieus bedrijf te zijn. De sleutel daartoe zijn de inmiddels 16.000 leden van de coöperatie.</p>
<p>De winkel is beschikbaar voor leden van de coöperatie. En iedereen die wil kan lid worden om op die manier goedkoper en gezonder levensmiddelen te kopen. In ruil daarvoor moet elk lid van de coöperatie één keer per vier weken een dienst van drie uur draaien in de winkel. Dat kan zijn als vakkenvuller, kassière of bij de klantenservice. Voor ouderen en mensen met een beperking zijn er speciale commissies opgericht zodat zij anderszins een bijdrage kunnen leveren. Op die manier blijven de kosten laag en heeft de winkel alleen een relatief klein team van betaalde coördinatoren in dienst.</p>
<p>Het is de vraag of dit model HEMA nog kan redden. De schuldeisers zullen waar voor hun geld willen en dat is waar het coöperaties vaak aan ontbreekt: grote bergen kapitaal. Daarmee is niet gezegd dat coöperaties geen toekomst hebben. Sterker nog, nu het verzet tegen destructieve aandeelhouders groeit, valt er veel van te leren.</p>
<h5>Een nieuw speelveld</h5>
<p>In de Verenigde Staten en het <a href="https://www.vn.nl/preston-herrijzenis/">Verenigd Koninkrijk</a> inspireren coöperaties groepen activisten tot het veranderen van eigenaarschapsmodellen van ondernemingen. Zo willen ze dat werknemers een plaats krijgen in bedrijfsbesturen om hun belangen beter mee te laten wegen. Een andere mogelijkheid is het uitgeven van aandelen aan werkenden, zodat zij als collectief mede-eigenaar worden van het bedrijf. Ook wanneer het voor HEMA te laat komt, is het goed mogelijk om nieuwe coöperaties op te richten: in de zorg, voor energieopwekking of voor het inkopen van levensmiddelen.</p>
<blockquote><p>Door nieuwe wet- en regelgeving kan de politiek bedrijven met coöperatieve elementen voordelen bieden en tegelijkertijd het uitzuigende soort kapitalisme tegengaan.</p></blockquote>
<p>Niets van dat alles zal echter lukken zonder een nieuw speelveld. Zoals Peer Swinkels ook constateert: er moet een debat komen over wat voor soort bedrijfsleven ons land verder helpt. Door nieuwe wet- en regelgeving kan de politiek bedrijven met coöperatieve elementen voordelen bieden en tegelijkertijd het uitzuigende soort kapitalisme tegengaan.</p>
<p>Zolang ze dat niet doet, ligt het lot van de werknemers van HEMA, Tata Steel en Apollo Vredestein in andermans handen en zal de Nederlandse overheid keer op keer aan het werk worden gezet wanneer een volgende onderneming in de problemen komt.</p>
<div class="info-box">
<p>Meer weten? Luister dan naar de podcast <a href="https://podcastluisteren.nl/pod/Fantoomgroei"><em>Fantoomgroei</em></a>. Of lees het boek <a href="https://www.atlascontact.nl/2020/06/03/fantoomgroei-waarom-we-steeds-harder-werken-voor-steeds-minder/" target="_blank" rel="noopener"><em>Fantoomgroei. Waarom we steeds harder werken voor steeds minder</em></a> van Sander Heijne &amp; Hendrik Noten (Atlas Contact).</p>
</div>


Gezonde bedrijven worden uitgehold door agressieve aandeelhouders. Maar daar is iets tegen te doen

Analyse

<p>Sinds de Duitse bezetting was Nederland niet meer zo eensgezind als tijdens de eerste weken van de coronacrisis. Terwijl zorgpersoneel en mensen met andere vitale beroepen overuren draaiden om de slachtoffers van de pandemie zo goed mogelijk te helpen, telden miljoenen anderen thuis geduldig de dagen, weken en maanden die we nodig hadden om de verspreiding van het virus in te dammen. In de tussentijd sleutelde het kabinet − met de steun van vrijwel de hele oppositie − binnen mum van tijd een steunpakket in elkaar om zoveel mogelijk bedrijven en banen te redden van een zeker faillissement.</p>
<p>De eerste resultaten van die gezamenlijke aanpak zijn hoopgevend. Het aantal ziekte- en sterfgevallen is drastisch afgenomen. Vele tienduizenden bedrijven hebben het hoofd gedurende de lockdown boven water weten te houden dankzij de reddingsboei die het kabinet hen toewierp. En mensen die werkloos thuis zaten, hebben hun inkomen tot nu toe kunnen behouden. Liefst één op de vier werknemers dankt zijn of haar inkomen aan de zogenoemde NOW-regeling voor werkgevers.</p>
<p>Gelet op de Kamerbrede steun voor het eerste noodpakket, is het verleidelijk om te veronderstellen dat het een apolitieke keuze in crisistijd was. Het land was in gevaar, de samenleving moest op slot. Zodoende kon het kabinet niet anders dan de schatkist openen: dit was geen politiek besluit, maar pure economische noodzaak.</p>
<p>We hoeven maar naar de Verenigde Staten te kijken om te zien dat deze stelling geen hout snijdt. De Amerikaanse regering besloot juist heel bewust om geen speciale maatregelen te treffen om banen te redden. Het gevolg? In amper twee maanden tijd verloren 40 miljoen Amerikanen hun baan. De werkloosheid steeg begin juni voorbij de 20 procent.</p>
<p>Zo bezien is er niets vanzelfsprekends aan de steunpakketten die ons kabinet heeft afgekondigd. Sterker, de daadkracht waarmee het kabinet in actie is gekomen, getuigt juist van een diepgewortelde politieke wens om zoveel mogelijk Nederlanders zowel lijfelijk als financieel gezond door de crisis te loodsen. Het kabinet heeft er nadrukkelijk voor gekozen om de pijn van de crisis te delen en te verzachten. De ploeg van Rutte zette hiermee de lijnen uit voor een politieke koers waar we (bijna) allemaal achter konden staan.</p>
<div class="info-box">
<p><iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/751022905&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=true&amp;show_comments=false&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true" width="100%" height="166" frameborder="no" scrolling="no"></iframe><br />
<em>Begin dit jaar spraken we in onze podcast met auteur Sander Heijne over fantoomgroei en hoe ons economische systeem onze persoonlijke welvaart niet dient.</em><span style="background-color: #ffffff;"> </span></p>
</div>
<h5>Harde landing</h5>
<p>Nu de eerste fase van de pandemie onder controle is, lijkt ook de saamhorigheid die de eerste weken van de crisis tekende af te brokkelen. In maart sprak minister Wopke Hoekstra nog over ‘de diepe zakken van de overheid’. Inmiddels vreest het kabinet dat de crisis langer gaat duren dan gehoopt.</p>
<blockquote><p>We mogen onze borst natmaken voor wat ons te wachten staat: oplopende werkloosheid en een duizelingwekkend gat in de rijksbegroting.</p></blockquote>
<p>Een tweede steunpakket loopt tot eind september, daarna zal de aanpak naar verwachting veranderen: minder steun en meer gericht op het begeleiden van de harde landing. We mogen onze borst natmaken voor wat ons te wachten staat: oplopende werkloosheid en een duizelingwekkend gat in de rijksbegroting, dat volgens de huidige ramingen kan oplopen tot 100 miljard euro of meer.</p>
<p>De recessie die volgt op de pandemie, zal onze onderlinge solidariteit opnieuw op de proef stellen. Blijven we saamhorig in ons verlangen om de pijn van de crisis zo eerlijk mogelijk te verdelen? Of grijpen we terug op het aloude principe waarmee alle kabinetten sinds het aantreden van Lubbers-I in 1982 economische crises hebben bestreden: bezuinigen op publieke uitgaven en het verzwaren van lasten voor werkenden.</p>
<p>Aan het begin van de crisis spraken talloze opiniemakers en commentatoren hardop de wens uit dat het dit keer anders zal gaan. Ze putten onder meer hoop uit de woorden van de premier zelf, die het ‘een illusie’ noemde om te denken dat ‘de wereld voor corona’ ooit weer zou terug keren. Maar tijdens het Kamerdebat over het coronavirus op 20 mei bekende de premier weer ouderwets kleur toen hij GroenLinks-leider Jesse Klaver toebeet dat het onmogelijk is om én de leer van de Franse econoom Thomas Piketty (die pleit voor zwaardere lasten op grote bedrijven en vermogens) aan te hangen én meer banen te willen.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/piketty-ongelijkheid/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/459107/Piketty_tumbnail-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">Thomas Piketty: ‘Ongelijkheid is een politieke keuze’</span><span class="article-embed__date">18 februari 2020</span></span></a>
<p>De premier leek hiermee alvast een voorschot te nemen op hoe de wereld na corona er wat hem betreft uitziet. Met Ruttes aanpak van de vorige crisis nog vers in het geheugen belooft dit weinig goeds voor al die mensen met een vitaal beroep die ons door de pandemie hebben gesleept.</p>
<div class="info-box">
<p><a href="https://www.vn.nl/auteur/sander-heijne/" target="_blank" rel="noopener">Sander Heijne</a> en <a href="https://www.vn.nl/auteur/hendrik-noten/" target="_blank" rel="noopener">Hendrik Noten</a> zijn auteurs van het boek <em>Fantoomgroei: waarom we steeds harder werken voor steeds minder</em>, dat vandaag verschijnt.</p>
</div>
<h5>Gebrek aan alles</h5>
<p>De coronacrisis volgde op wat we Het jaar van de Grote Protesten zouden kunnen noemen. Hoewel de economie jarenlang groeide, stond het Malieveld om de haverklap vol met een beroepsgroep die niet of nauwelijks leek te profiteren van alle rijkdom die we samen creëren in dit land.</p>
<p>Zo vechten de leerkrachten in het primair onderwijs al jaren voor een betere beloning en minder werkdruk. Ieder gezin met opgroeiende kinderen weet uit ervaring hoe nijpend het lerarentekort inmiddels is. Uitpuilende klassen zijn eerder regel dan uitzondering en zodra de vaste docent een keer ziek is, worden kinderen naar huis gestuurd omdat er geen invalkracht meer beschikbaar is.</p>
<blockquote><p>Na de introductie van marktwerking in de zorg werd het personeel overstelpt met bureaucratie, steeg de werkdruk en bleven de lonen achter.</p></blockquote>
<p>Slechts maanden voor de uitbraak van de coronacrisis legden 150.000 ziekenhuismedewerkers het werk neer om min of meer dezelfde reden. Na de introductie van marktwerking in de zorg werd het personeel overstelpt met bureaucratie steeg de werkdruk en bleven de lonen achter.</p>
<p>De coronacrisis heeft meer dan eens zichtbaar gemaakt wat twintig jaar marktpolitiek met de zorg heeft gedaan. Bij de uitbraak van de pandemie was er gebrek aan alles. Zorgpersoneel werd zonder afdoende beschermende kleding en mondkapjes op kwetsbare patiënten afgestuurd, bij gebrek aan IC-capaciteit hebben we grote delen van de reguliere zorg moeten platleggen om voldoende extra bedden te creëren.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/nederlandse-economie-samenleving/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/457953/HH-403352041_Vierkant-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">Het gaat goed met de Nederlandse economie. Waarom merken we daar als samenleving dan niets van?</span><span class="article-embed__date">29 januari 2020</span></span></a>
<h5>Groeicijfers zijn een fantoom</h5>
<p>De goede groeicijfers van voor de crisis hebben ons evenmin in staat gesteld om afdoende woonruimte te organiseren. Nederland heeft een tekort van honderdduizenden woningen, en voor veel starters en gezinnen is het bezit van een eigen woning verder weg dan ooit. In diezelfde jaren zijn de voedselbanken sterk gegroeid, evenals het aantal mensen met problematische schulden.</p>
<p>In de zomer van 2019 constateerde zelfs de premier dat er iets fundamenteels schort aan ons economisch model. Tot ieders verrassing opende Rutte de aanval op het bedrijfsleven. ‘Er is iets aan de hand in Nederland dat mij absoluut niet bevalt,’ aldus de premier. ‘De winsten in de grote ondernemingen klotsen tegen de plinten op. Maar het enige wat echt stijgt binnen die ondernemingen zijn de salarissen van de topmannen. Niet de cao’s. Die gaan onvoldoende omhoog. Ik vind dat niet acceptabel.’</p>
<p>Met zijn woorden op het partijfestival van de VVD legde Rutte haarfijn bloot wat er al bijna veertig jaar misgaat in Nederland. We hebben onze hele samenleving in het teken gesteld van de vraag hoe we de economie laten groeien. Maar ondertussen zien miljoenen werkenden die groei zelfs in de goede jaren amper terug in hun portemonnee, terwijl er in de slechte jaren wel rigoureus wordt gesneden in de publieke voorzieningen waar we allemaal zo afhankelijk van zijn. Voor hen zijn de goede groeicijfers niet meer dan een fantoom. Ongrijpbaar en niet tastbaar. En zonder enig positief effect op hun dagelijks leven.</p>
<h5>Van middel tot doel</h5>
<p>Economische groei was ooit een geweldig middel om het uitgehongerde en kapotgeschoten Nederland na de oorlog te herbouwen. Maar ergens onderweg is die groei verworden van middel tot doel op zich. Nu zien we dat die groei al lang geen antwoord meer biedt.</p>
<blockquote><p>Wat heeft het voor zin om groei te ambiëren wanneer een groot deel van Nederland daar helemaal niet van profiteert?</p></blockquote>
<p>De vraag die we onszelf zouden moeten stellen, is wat het nog voor zin heeft om deze groei te ambiëren wanneer een groot deel van Nederland daar helemaal niet van profiteert.</p>
<p>Dat we andere keuzes kunnen maken, hebben we gezien aan het begin van de coronacrisis. Voor de eerste keer in ons leven stond niet de economie, maar de volksgezondheid op de eerste plaats. Natuurlijk moeten we onszelf uiteindelijk de vraag stellen hoe we de begroting weer op orde brengen. Nog belangrijker is de vraag hoe we werken weer voor iedereen laten lonen. Hoe we voldoende huizen bouwen om iedereen te huisvesten. Hoe we weer aan voldoende leerkrachten komen. En hoe we een leefbare wereld kunnen doorgeven aan onze kleinkinderen.</p>
<h5>Onszelf opnieuw uitvinden</h5>
<p>Zoals vaker met revoluties in ons denken, zou ook deze zomaar in Frankrijk kunnen beginnen. President Macron zei op 13 april in een toespraak: ‘We moeten onszelf opnieuw uitvinden, ik voorop.’</p>
<p>Hij voegt de daad nu bij het woord: een groep internationale experts gaat zijn regering adviseren over ongelijkheid, klimaatverandering en vergrijzing.</p>
<blockquote><p>‘Economische groei die vergezeld gaat van verslechterende sociale uitkomsten is geen succes. Het is een mislukking.’</p></blockquote>
<p>In Europa en de Verenigde Staten pleiten progressieve politici en activisten voor een ambitieuze Green New Deal. Zij geloven dat het herstel uit deze crisis alleen mogelijk is door de economie fundamenteel te veranderen. De veelgeprezen Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern heeft haar ambtenaren al eerder opdracht gegeven te stoppen met het publiceren van economische-groeicijfers en in plaats daarvan een index te gebruiken die het brede welzijn van de bevolking meet. Ze vatte haar keuze simpel samen: ‘Economische groei die vergezeld gaat van verslechterende sociale uitkomsten is geen succes. Het is een mislukking.’</p>

<h5>Het kan ook hier</h5>
<p>De komende maanden en jaren moet blijken of Nederland ook klaar is om afscheid te nemen van een politiek die economische groei en de belangen van het grote bedrijfsleven structureel boven de welvaart en het welzijn van de eigen bevolking stelt. De coronacrisis heeft bewezen dat het ook hier kan, maar de voortekenen voor hoe het straks zal zijn, beloven weinig goeds.</p>
<p>Terwijl we het droogste voorjaar ooit gemeten doormaken, wordt de CO<sub>2</sub>-heffing die was afgesproken in het klimaatakkoord met enkele jaren uitgesteld. De reden: het kabinet wil de industrie in deze crisis niet verder belasten. Daar staat tegenover dat de klimaatdoelstellingen uit het akkoord van Parijs steeds verder uit beeld dreigen te raken.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/co2-uitstelgedrag/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/467289/HH-409156411_Jeffrey-Groeneweg_tumbnail-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">De daling in CO2-uitstoot door corona komt als geroepen na jaren van uitstelgedrag</span><span class="article-embed__date">19 mei 2020</span></span></a>
<p>Op het moment dat de politiek zich afvroeg of er toch een vangnet voor flexwerkers kon komen, rapporteerde het ministerie van Financiën dat de vermogensongelijkheid in Nederland nog veel groter is dan gedacht. En terwijl minister Hoekstra zich hard opstelde tegenover de zogenaamd spilzuchtige Zuid-Europese landen, bleek uit onderzoek dat belastingontwijking via Nederland anderhalf keer groter is dan eerder ingeschat. Oftewel: het ministerie van Hoekstra helpt ook Zuid-Europese bedrijven om de belastingen van hun eigen overheid te ontlopen.</p>
<h5>Het heersende belang</h5>
<p>Volgens sommigen is een crisis niet het moment voor verdeeldheid en debat. Dat is makkelijk gezegd wanneer je binnen de bestaande status quo aan het langste eind trekt. Waar een groot deel van de Nederlandse werknemers steeds minder profiteert van de groei, hebben de hoogste inkomens en de vermogenden hun rijkdom de afgelopen decennia fors zien groeien. Maar wie aan de verkeerde kant van kloof staat, heeft niets te winnen bij politici die constructief meewerken aan het in stand houden van het huidige economische model.</p>
<p>Politiek gaat over het maken van keuzes tussen verschillende belangen en waarden. En de status quo is uiteindelijk niets anders dan een tijdelijk overwicht van het ene belang over het andere, van de ene waarde boven de volgende. Het is een uitdrukking van de bestaande machtsverhoudingen. Hoe langer we als samenleving blijven verlangen naar constructief werkende politici, hoe meer we ons achter de status quo scharen. Hoe langer we elkaar vertellen dat dit vooral geen moment van reflectie is maar een moment van aanpakken, hoe dieper we ons ingraven. Dat dient niet het algemeen belang, maar het heersende belang.</p>
<blockquote><p>Het is nu aan de politiek om het belang van duurzaam samenleven te blijven omarmen.</p></blockquote>
<p>Sinds het begin van de lockdown is op de matrixborden van Rijkswaterstaat boven de snelwegen te lezen dat we corona alleen samen onder controle krijgen. De samenleving heeft haar deel geleverd. Met gevaar voor eigen gezondheid hebben de mensen met vitale beroepen ons door de eerste fase van de pandemie gesleept.</p>
<p>Het is nu aan de politiek om het belang van duurzaam samenleven te blijven omarmen. In een ideale wereld ziet het kabinet die noodzaak nu zelf ook in. Rutte vroeg zich in de zomer van 2019 niet voor niets af hoe het toch kon dat de lonen niet stegen. Dit voorjaar heeft hij als nationale crisismanager mogen ervaren hoe belangrijk een sterke publieke sector is voor een goede samenleving. Het is geen sluitstuk op de begroting, maar het fundament onder iedere vorm van economische activiteit.</p>
<p>Laten we hopen dat de crisis onze premier tot nieuwe inzichten heeft gebracht. Zo niet, dan is het aan ons als samenleving om de macht uit te dagen door onze leiders betere vragen te (laten) stellen dan we tot nu toe hebben gedaan. Dat is hard nodig, júist nu. Het recept dat ons in de problemen bracht, kan ons nu niet helpen uit diezelfde problemen te komen. In maart volgend jaar zijn er nieuwe verkiezingen. Deze zomer worden de partijprogramma’s geschreven. Nu is het moment voor iedereen om de kaarten op tafel te leggen.</p>


Economische groei zou een middel moeten zijn, geen doel

Onderzoek

Het gaat goed met de Nederlandse economie. Waarom merken we daar als samenleving dan niets van?

Nieuwsbericht

<p class="p1">Hans Stegeman houdt zich als macro-econoom bezig met de vraag hoe we onze economie verduurzamen. We hebben Hans gevraagd als columnist omdat hij, anders dan de economische modellen voorschrijven, niet gelooft in de sacrale werking van markten of de rationaliteit van het individu. Als we de planeet daadwerkelijk leefbaar willen houden voor volgende generaties, zullen we op zoek moeten naar een compleet ander economisch systeem.</p>
<p class="p1">Hans Stegeman is een van de meest vooraanstaande denkers over systeemverandering. In zijn wekelijkse columns voor Vrij Nederland zal Stegeman ons trakteren op verrassende, onthutsende en vaak ronduit confronterende inzichten over de werking van onze economie. Hans Stegeman werkte bij FNV, het Centraal Planbureau, het economisch bureau van de Rabobank en was eerder columnist voor het <i>Financieel Dagblad</i>. Tegenwoordig is Stegeman hoofdeconoom bij Triodos Bank. Hij schrijft zijn columns op persoonlijke titel.</p>


Doorpakken in de coronacrisis: zo maken we Nederland socialer en duurzamer

Nederland, laat je niet langer chanteren door bestuurders van het grootbedrijf

Gezonde bedrijven worden uitgehold door agressieve aandeelhouders. Maar daar is iets tegen te doen

Economische groei zou een middel moeten zijn, geen doel

Het gaat goed met de Nederlandse economie. Waarom merken we daar als samenleving dan niets van?

Onze nieuwe columnist: Hans Stegeman