De plicht roept niet

Columns van de week

Hannah Prins en Nicolaas Veul

<p>Amsterdam, oktober 2018. Verscholen langs het metrotalud op een bedrijventerrein ligt het kantoor van Partos – koepelorganisatie van bijna honderd in Nederland gevestigde hulp- en ontwikkelingsorganisaties en andere goede-doelenclubs. We komen praten over de bijeenkomst die minister Kaag van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking maart 2018 in allerijl belegde met ruim vijftig NGO’s. Dat was vanwege de mediaophef over seksuele misdragingen bij internationale NGO’s en over leiders die niet of halfslachtig ingrepen.</p>
<p>Van Oxfam tot Save the Children, van Artsen zonder Grenzen tot Refugees International en Greenpeace, met name mannelijke leidersfiguren maken zich er schuldig aan. Resultaat van het overleg met de minister: een opmerkelijk Gezamenlijk Actieplan Integriteit. Dat zo veel NGO’s erin samenwerken is al opvallend; dat het samen met de overheid gebeurt nog méér.</p>
<p>‘Zodra de publiciteit losbarstte,’ vertelt Partos-directeur Bart Romijn, ‘begrepen we dat snel en gezamenlijk handelen nodig was. We hebben daarom met enkele organisaties direct een actiestrategie opgesteld.’ Enkele weken later riep een gealarmeerde minister Kaag ruim vijftig organisaties bijeen voor een ernstig gesprek. Romijn: ‘Uit dat overleg is uiteindelijk het Gezamenlijk Actieplan Integriteit ontstaan.’</p>
<h5><strong>Een moreel leerproces </strong></h5>
<p>Het Actieplan gaat niet alleen over seksueel gedrag, aldus Romijn: ‘Integriteit omvat ook agressie, discriminatie en pestgedrag. Het plan heeft vier poten: verbetering van integriteitssystemen, preventie, omgang met meldingen en tot slot: transparant worden over wat je tegen schendingen doet.’</p>
<blockquote><p>‘Tot nu toe komen mensen die bij de ene organisatie weggestuurd worden, te gemakkelijk weer elders aan de slag.’</p></blockquote>
<p>Ontsporingen aanpakken, de kans erop verkleinen en helderheid, dat is het uiteindelijke doel. Maar het wordt iets van de lange adem, waarschuwt Romijn: ‘Bij integriteitssystemen moet je denken aan stelsels van heldere en samenhangende waarden, gedragsregels en handelingsprotocollen. Via een moreel leerproces moet het voor iedereen een tweede natuur worden om daaraan te voldoen’. Bij preventie staat centraal: hoe houden we foute gedragingen en mensen buiten de deur? Tot nu toe komen mensen die bij de ene organisatie weggestuurd worden, te gemakkelijk weer elders aan de slag. We overwegen een internationaal sectorbreed goed-gedrag-paspoort. Sommige clubs eisen alvast een Verklaring Omtrent Gedrag bij sollicitaties, zoals in andere sectoren al gebruikelijk is.’</p>
<p>Vertrouwenspersonen zullen standaard worden, voorspelt Romijn. ‘Als iemand toch de fout in gaat, moeten slachtoffers en getuigen dat vrijuit kunnen melden.’ Vervolgens moet iedereen kunnen rekenen op gedegen maar discreet onderzoek. Van minister Kaag moeten gesubsidieerde organisaties voortaan alle integriteitsschendingen centraal laten registreren en duidelijk opnemen in hun jaarverslag.</p>
<h5><strong>Dwingende prikkels </strong></h5>
<p>Ook voor niet-gesubsidieerde organisaties als Greenpeace en Artsen zonder Grenzen is het Actieplan niet vrijblijvend. Voor niks-doen geldt ‘zero tolerance’. De erkenningscriteria voor ‘goede doelen’ van de toezichthouder het Centraal Bureau Fondsenwerving zijn aangescherpt op grond van het gezamenlijke Actieplan. Wie het CBF-keurmerk wil voeren, zal aan die nieuwe criteria moeten voldoen.</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
        
                    <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
                    data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<p>Voor sommigen wordt het hard werken. Voor anderen, zoals hulporganisatie Hivos, zal het meevallen. Hivos heeft al een gedragscode die glashelder is over intimiderend gedrag. Bij klachten staat de melder centraal. Onpartijdige behandeling is gegarandeerd conform de FNV-vakbondseisen. ‘Voor ons was dit logisch,’ zegt algemeen directeur Edwin Huizing: ‘Wij hebben al decennialang hulpprogramma’s rond machtsongelijkheid en sekse, zoals homo- en vrouwenrechten of besnijdenis van meisjes. Toch moeten ook wij nog bijsturen: bij arbeidscontracten hadden we sanctiebeleid tegen seksuele intimidatie nog niet vastgelegd’.</p>
<p>We bellen met Boston. Van daaruit heeft onderzoekster Dyan Mazurana van Tufts University in 2017 bij zeventig hulporganisaties de problematiek geïnventariseerd. ‘Organisaties verschillen hemelsbreed in de mate waarin ze aan verandering werken,’ zegt Mazurana als ze over het Gezamenlijke Actieplan in Nederland hoort. ‘Zoiets als deze samenwerking was ik nog nergens tegengekomen. Grote NGO’s hebben inderdaad dwingende prikkels van regeringen nodig. Als ze het zonder hadden gekund, hadden ze het allang gedaan.’</p>
<h5><strong>Moresprudentie</strong></h5>
<p>De papierwinkel uit het Actieplan is overigens slechts een aanzet. Het allerbelangrijkst is: hoe creëer je in de dagelijkse praktijk een blijvende interne cultuurverandering? Wangedrag is niet een kwestie van losse incidenten, beklemtonen critici als vrouwenactiviste, ex-BBC-journaliste en hulpveterane Shaista Aziz: ‘Een veelal van patriarchaal seksisme doortrokken organisatiecultuur is de boom waaraan de “rotte appels” groeien. Dáár moeten zaken anders!’</p>
<p>Eén waargebeurd praktijkvoorbeeld uit de Handreiking bij het Nederlandse actieplan laat zien wat Aziz bedoelt. <em>‘We worden uitgezonden naar de moeilijkste landen (…) Ik ben meestal 4 tot 6 weken weg van mijn vrouw en kinderen … en dan krijg ik (…) allerlei instructies mee… geen seks met iemand van onze organisatie, zeker niet met leidinggevenden, (&#8230;) Nu als klap op de vuurpijl … ik mag dit in mijn vrije tijd ook niet betaald gaan doen met een ervaren “lady” hier… (&#8230;).’</em></p>
<p><em>Old boys</em> die zo denken, moeten veranderen of vertrekken, horen we van verschillende kanten: ‘Geef slachtoffers en jongeren het voortouw bij de omslag. Zij snappen het beste wat nodig is.’ Het ideaal is een ‘empathische, inclusieve cultuur van verantwoording afleggen’. Dat wil zeggen: inlevingsvermogen koesteren, buitensluiting buitensluiten – niet alleen bij incidenten, maar als routine, ook lang nadat de mediahype is weggetrokken. Maar ja, hoe kweek je zoiets aan, hoe hou je het levend? Hoe voorkom je dat het een verplicht nummer wordt? Goede doelen worstelen ermee, en in het buitenland is het grotendeels ieder voor zich. Internationale coördinatie, die nodig is om goede doelen wereldwijd op één lijn te krijgen, is nog in een pril stadium.</p>
<h5><strong>Koorddansen</strong></h5>
<p>Een aantal organisaties, waaronder War Child, Oxfam en het Rode Kruis, scherpt gedragscodes aan en laat die opnieuw door iedereen ondertekenen. Op sommige kantoren hangen de gedragsregels tegenwoordig prominent aan de muur als dagelijkse reminder. Maar welk gedrag is toelaatbaar in de praktijk en wat niet? Verschillende organisaties agenderen daarover bij iedere teamvergadering korte discussies rond prikkelende praktijkvoorbeelden. Daarnaast wordt de noodzaak van speciale trainingen breed onderschreven. Trainingen voor leidinggevenden, kantoormedewerkers, veldwerkers én lokale bevolking. Er zijn trainingen in assertieve omgang met (seksueel) machtsmisbruik, of juist in empathie: elkaars gevoelens leren snappen. Oxfam heeft verplichte periodieke themabijeenkomsten. Partos doet aan interne intervisies over persoonlijke waarden, normen en gedrag.</p>
<blockquote><p>‘Wat doe je wanneer mensen bij een partnerorganisatie – vanuit hun religie – serieus vinden dat de positie en taken van mannen en vrouwen verschillen?’</p></blockquote>
<p><em>Moresprudentie</em> opbouwen, noemt Bart Romijn het. Dat doe je samen, van onderop. ‘Velen van ons zijn opgegroeid met de seksuele revolutie en <em>Turks Fruit</em>. Nu werkt het anders. Ook ik zal best weleens te nadrukkelijk hebben geflirt.’</p>
<p>Het wordt een lang traject vol dilemma’s, benadrukt ook Edwin Huizing van Hivos: ‘Wat doe je wanneer mensen bij een partnerorganisatie – vanuit hun religie – serieus vinden dat de positie en taken van mannen en vrouwen verschillen? Vooropgesteld: je kan daarmee natuurlijk niet zomaar akkoord gaan. Maar terugvallen op de Rechten van de Mens? Dat is gevaarlijk. Er is kritiek op vanuit het gevoel: die mensenrechten zijn opgesteld vanuit westerse waarden toen veel landen nog koloniën waren. Soms is het echt koorddansen.’</p>
<h5><strong>Transavia-spel</strong></h5>
<p>Af en toe levert de experimenteerdrift verrassingen op. Algemeen Directeur Tjipke Bergsma van War Child werkte ooit bij luchtvaartmaatschappij Transavia: ‘We hadden een veiligheidsspel voor <em>crew members</em>: vóór iedere vlucht moest iedereen vijf kaarten met veiligheidsvragen beantwoorden. Zoiets ontwikkelen wij nu voor integriteit, bijvoorbeeld voor als je op missie gaat.’ Minister Sigrid Kaag bepleit een internationale database met zulke <em>best practices</em>.</p>
<blockquote><p>‘Het blijft opletten: theoretisch voorbeeldig gedrag kan ook levens verwoesten.’</p></blockquote>
<p>De leiding moet wel vierkant achter de cultuuromslag staan, anders wordt het niks, benadrukt onder anderen Tjipke Bergsma. ‘Je moet dagelijks, tot in de kleinste dingen, het voorbeeld geven. Leiders die het laten afweten, dát is pas een integriteitsschending! Maar het blijft opletten: theoretisch voorbeeldig gedrag kan ook levens verwoesten. Een homoseksuele man die ongewenst wordt benaderd door een meerdere in een land waar homoseksualiteit écht niet kan. Ja, transparantie of niet, zoiets handel je toch discreet af, want als het naar buiten komt, breng je aan alle betrokkenen enorme in gevaar.’</p>
<p>Tijdens missies ontmoet je voortdurend ingewikkelde uitdagingen, zegt Oxfam/Novib-voorlichter Ruud Huurman. ‘Eén onopgelost dilemma is: hoe zorgen we dat de lokale bevolking misdragingen veilig kan melden? Mensen kennen de weg niet, of ze zijn niet online.’ Bart Romijn van Partos pleit daarom voor onafhankelijke ombudsmensen bij hulpoperaties, zodat ook de bevolking een vertrouwelijk meldpunt heeft.</p>
<h5><strong>Schuldigen recyclen</strong></h5>
<p>Stephanie Brancaforte is voormalig docente <em>gender violence</em> aan de George Washington University in Washington DC. Wat voor maatregelen je ook neemt, niets slaat aan zolang je medewerkers niet eerst het vertrouwen terugkrijgen, waarschuwt zij vanuit haar lange ervaring als topvrouw binnen internationale NGO’s. ‘Schuldigen recyclen kan niet meer. Iedereen moet met eigen ogen kunnen zien dat recht wordt gedaan. Heropen dus ook weer die oude, onverwerkte zaken en handel ze alsnog rechtvaardig af.’</p>
<blockquote><p>Bij Oxfam zijn ruim honderd lokale landenmedewerkers getraind in professionele klachtenafhandeling.</p></blockquote>
<p>Waar zij op doelt, is brede <em>restorative justice</em>: vertrouwensherstel door rechtvaardigheid. Bij onder meer Oxfam lijkt die boodschap aangekomen. Daar zijn ruim honderd lokale landenmedewerkers getraind in professionele klachtenafhandeling. Op een veeltalige <em>Speak-up hotline</em> kunnen plaatselijke collega’s anoniem meldingen doen, ook van oude klachten.</p>
<p>Een zware externe commissie kreeg <em>carte blanche</em> voor onderzoek naar de internationale Oxfam-cultuur. De eerste tussenrapportage gaf te denken: nog immer blijken de machtsverhoudingen bij veel Oxfam-projecten behoorlijk scheef, met alle gevaren van dien.</p>
<h5>Erger dan op kantoor</h5>
<p>Ook Artsen zonder Grenzen / MSF gaat bij alle kantoren en in het veld vertrouwenspersonen posteren, mailt een voorlichtster. Dat het management vooralsnog moeite heeft medewerkers over te halen om met terugwerkende kracht melding te doen van onafgewerkte zaken, wordt door Artsen zonder Grenzen niet ontkend. Eén handicap is de internationale federatiestructuur van MSF. ‘Regional offices’ hebben veel autonomie, centrale sturing is lastig, liet MSF weten in het Engelstalige online vakblad <em>Devex.com</em>.</p>
<p>Vorig jaar verscheen de blog <em>Holier than Thou</em>, waarin de geseksualiseerde kantoorcultuur werd gehekeld die tussen 2007 en 2011 op het Amsterdamse kantoor heerste. Zo was sprake een senior-manager die met talrijke amoureuze kantooraffaires ‘emotionele fallout’ zou hebben veroorzaakt. Anno 2019 blijkt dat hij op een ander MSF-kantoor directeur is geworden. Recycling van schuldigen? ‘We hebben naar aanleiding van de blog onderzoek gedaan en konden geen bewijs vinden,’ stelt MSF. Maar wat de blog beschrijft, horen wij ook van anderen.</p>
<p>De blog posting zelf kreeg bevestigende reacties. Ene ‘Luca’ schrijft (16 mei 2018): ‘Ik kan precies herkennen om wie het gaat. Ze zijn er nog steeds.’ Luca hekelt daarnaast de ongeschreven gedragsregels die te velde zouden gelden: rook alles, drink alles en neuk met iedereen. ‘Het is daar nog veel erger dan op kantoor.’</p>
<h5><strong>Kater</strong></h5>
<p>En <a href="https://www.vn.nl/metoo-greenpeace/?token=VnU3ZWI4WVNSNkkxT01BZUJTTG9meWZJWWMza3ZLelI3V3VFbVA1Q05vbz0" target="_blank" rel="noopener">Greenpeace</a>, waar we eerder over schreven? Ook daar is nog een mix van initiatieven en oud zeer. Behoorlijke gedragscodes waren er al langer. Voorts kreeg de milieuclub door actief spitten tal van nieuwe en oude zaken boven water. Bij de jaarlijkse mondiale bijenkomst van kantoorhoofden, jongstleden juni, hingen de muren er vol mee. Dat werkte: alle kantoren onderschreven een aangescherpt <em>No green peace without equity-</em>beleid.</p>
<p>Oude gevallen die dat rechtvaardigen, zullen alsnog individueel heropend en snel en nauwgezet behandeld worden, belooft executive co-director Bunny McDiarmid van Greenpeace International per e-mail. ‘We hebben een netwerk van eigen vertrouwenspersonen opgeleid. Individuele personen kan ook psychologische hulp worden aangeboden, als dat noodzakelijk is.’</p>
<p>Maar de slepende kwestie in het Argentijnse Andino-kantoor, waarover wij in 2018 berichtten, zweert verder. Weliswaar kwam er excuus voor eerder onzorgvuldig onderzoek in 2014. Weliswaar startte Greenpeace vorig jaar nieuw onderzoek naar de situatie bij Andino, dat een reeks aanbevelingen opleverde. Weliswaar stapte de door tientallen mannen en vrouwen gewraakte kantoordirecteur Martin Prieto eind oktober op. Toch resteert een kater. Rehabilitatie van slachtoffers uit het verleden bleef uit. Bunny McDiarmid was medio 2018 in Argentinië, mede om de nieuwe, twee vrouw sterke, directie van het Andino-kantoor te ondersteunen. Maar de slachtoffers van destijds zocht zij niet op. Die voelen zich wederom in de steek gelaten.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/metoo-greenpeace/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/392037/GP0STRJ4J_Web_size_preview-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">#MeToo in de milieusector: seksuele intimidatie bij Greenpeace</span><span class="article-embed__date">29 mei 2018</span></span></a>
<blockquote><p>‘De werkelijke omslag komt pas wanneer de zwijgcultuur doorbroken wordt.’</p></blockquote>
<p>Op het Amsterdamse hoofdkantoor zijn recente zaken wisselend afgehandeld. Eén topmanager werd afgedankt, mede vanwege handtastelijkheden, melden verschillende bronnen. Een verkrachtingsaffaire liep uit op een financiële schikking. Het slachtoffer is weg, de vermeende dader werkt nog bij Greenpeace. McDiarmid gaat niet in op individuele personeelskwesties. Die zijn vertrouwelijk, laat zij per e-mail weten.</p>
<p>Dat is geen geheimzinnigdoenerij, legt ze uit: ‘We geloven dat dit betere voorwaarden schept voor een werkomgeving waarin zaken kunnen worden aangekaart en bewijsmateriaal verzameld kan worden als basis voor oordelen en regelgeving. We begrijpen dat hier een spanningsveld ligt met de eis van transparantie. Wij kunnen dat niet oplossen. Het alternatief zou zijn dat de klachtenprocedure ondermijnd wordt en dat we het risico lopen dat mensen klagen of getuigenverklaringen afleggen gaan mijden. We werken toe naar een systeem van jaarlijkse klachtenrapportage.’</p>
<p>Anders dan bij #MeToo, worden bij grote NGO’s zelden concrete daders aangewezen, zegt vrouwenactiviste Shaista Aziz. Schuldigen en tegenwerkende managers blijven vrij eenvoudig onder de radar. ‘De psychische prijs is voor klokkenluiders enorm,’ legt onderzoekster Dyan Mazurana uit. Maar Aziz houdt vol: ‘De werkelijke omslag komt pas wanneer de zwijgcultuur doorbroken wordt.’</p>
<div class="info-box">
<h5><strong>Vertrouwenspersonen en klachtencommissies</strong></h5>
<p>Het vak van vertrouwenspersoon als onafhankelijk, vertrouwelijk meldpunt is in opkomst, mede door misbruikaffaires. Enkele duizenden Nederlandse vertrouwenspersonen zijn georganiseerd in de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen LVV.</p>
<p>‘Intern, of als externe professional, een goede vertrouwenspersoon schaart zich, vaak als eerste en enige, aan de zijde van de melder,’ zeggen Cora Wielenga van het Nederlandse Compliance Instituut en Freek Walther van adviesbureau DeVertrouwenspersoon.</p>
<p>Walther: ‘Werkelijk valse klachten zijn hoogst zeldzaam. Melders zijn vaak extreem onzeker over hun verhaal en hun passieve reactie bij een incident. Het eerste wat je doet, is serieus de tijd nemen en uitleggen dat vrijwel iedereen blokkeert in crisissituaties. Samen bekijk je: wat is er precies gebeurd, was dit ongewenst gedrag? Wat de melder voelt, is leidend. Vervolgens bespreek je de opties: kou-uit-de-luchtgesprek, mediation, formele klachtenprocedure of aangifte? Door die duidelijkheid kunnen veel melders zelf verder. Zo niet, dan blijf jij ernaast staan. Bij aangifte gaan wij mee naar de politie.</p>
<p>Ook zegt hij: &#8216;Klachtencommissies zijn meestal intern, maar moeten ruimte hebben om volstrekt onafhankelijk te opereren. De voorzitter moet juridisch onderlegd zijn. Je hoort betrokkenen en eventueel ingebrachte getuigen, en komt tot een oordeel: gegrond of niet, plus advies aan de werkgever. Desgewenst kun je een intern cultuuronderzoek adviseren.’</p>
</div>
<style>.article-intro__title__line{opacity: .96!important;background-color: #b80e11!important;color: white!important;border-radius: 5px!important;}.article-intro {text-shadow: 2px 2px 20px rgba(0,0,0,.4)!important;}</style>


Janneke Donkerlo

Michel Robles

De strijd tegen seksueel wangedrag in de goededoelensector woedt voort

Reconstructie

<p>Het moet een vreemde gewaarwording zijn geweest. Zes bazen van grote, in naam onafhankelijke hulporganisaties kwamen vorig jaar maart boetvaardig op het matje bij de Kamercommissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. ‘Dit beschaamt mij,’ biechtte directeur Farah Karimi van Oxfam Novib, in de hoek gedreven door de VVD en de PVV. ‘Ongehoord, ontoelaatbaar, onacceptabel, schokkend, verschrikkelijk,’ riepen het Rode Kruis, Plan Nederland, Artsen zonder Grenzen, Save the Children en Cordaid.</p>
<p>Het begon allemaal een maand eerder, toen Britse media onthulden dat medewerkers van de Britse Oxfam-tak tijdens hulpoperaties in Haïti in 2011, tegen alle gedragsregels in, lokale prostituees hadden besteld. Mensen zouden bovendien bedreigd zijn om te zwijgen. Oxfam meldde naderhand online enkele ontslagen, maar hield de details achter.</p>
<p>Een ongeluk komt nooit alleen. Kort na elkaar kwamen via de media seksistische misdragingen aan het licht bij Artsen zonder Grenzen, Save the Children, Plan International en andere internationale niet-gouvernementele organisaties (INGO’s). Vergelijkbare verhalen kwamen naar buiten of werden opnieuw opgerakeld over hulporganisaties van de Verenigde Naties. Na de kerken, de cultuurwereld en de sport had nu ook (nood)hulpland zijn donkere mediastorm.</p>
<p>De commotie kwam op een beroerd moment. Ontwikkelingshulp ligt zwaar onder vuur van populistische partijen en autocratische regimes.</p>
<p>De hulporganisaties beklemtonen dat humanitaire hulp jaar na jaar riskanter wordt en dat ze werken op plekken waar ‘overheden onderdeel zijn van het probleem’ en ‘afschuwelijke tradities’ bestaan. Niettemin klonk vanuit de politiek spierballentaal over ‘uitroeien’ en ‘zerotolerance’. In Engeland grepen conservatieve politici de Oxfam-kwestie aan om hulpclubs extra te korten, in Nederland dreigde minister Sigrid Kaag van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ermee.</p>
<blockquote><p>Eén ding werd duidelijk: seksuele intimidatie is wijdverbreid bij grote goededoelenclubs. En belangrijker: de leiding kijkt vaak weg.</p></blockquote>
<p>Wijzelf schreven in mei 2018 over <a href="https://www.vn.nl/metoo-greenpeace/">ongewenst gedrag bij Greenpeace</a>.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/metoo-greenpeace/" class="article-embed article-embed--right article-embed--new"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/392037/GP0STRJ4J_Web_size_preview-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">#MeToo in de milieusector: seksuele intimidatie bij Greenpeace</span><span class="article-embed__date">29 mei 2018</span></span></a>
<p>Hoe wijdverbreid is dit nu echt en wat doen INGO’s ertegen, vroegen we ons af. We wilden verder kijken dan individuen en mediahypes. De afgelopen drie maanden speurden we internet af, lazen wetenschappelijke artikelen en rapporten, spraken en mailden met zo’n dertig onderzoekers, (ex)-werknemers, leidinggevenden, voorlichters, slachtoffers en getuigen (beschuldigden spreken lukte nog niet). Een aantal bronnen wilde anoniem blijven. Hun namen zijn bij de redactie bekend. Eén ding werd duidelijk: seksuele intimidatie is wijdverbreid bij grote goededoelenclubs. En belangrijker: de leiding kijkt vaak weg.</p>
<h5><strong>Ontwrichtend </strong></h5>
<p>Voor alle duidelijkheid: we hebben het hier niet over eenmalige flauwe grapjes of één, twee ‘rotte appels’, maar over hardnekkige gedragspatronen en machtsmisbruik. Van voortdurende seksistische opmerkingen – ‘microagressie’ heet dat – tot bordeelbezoek in crisisgebieden, seks-voor-medicijnenchantage, stalken, aanranding of regelrechte verkrachting. Heel wat slachtoffers worden onder druk gezet te zwijgen, op straffe van ontslag of ‘schade aan de organisatie’.</p>
<p>Zowel eigen mensen als ingehuurde partners maken zich er schuldig aan. In het verleden gingen zaken die de media haalden merendeels over misdragingen van hulpverleners tegenover degenen die zij kwamen helpen. Sinds #MeToo komt echter ook onderling seksueel machtsmisbruik tussen collega’s naar boven, deels via gevestigde media, deels via online vervolg-initiatieven op #MeToo, zoals #AidToo en #TimesUp.</p>
<blockquote><p>‘Al te vaak heerst een hanenmentaliteit van patriarchaal seksisme, machtsmisbruik en racisme,’ zegt schrijfster en hulpveterane Shasta Aziz.</p></blockquote>
<p>Vrijwel steeds zijn de beschuldigden c.q. daders man. De slachtoffers – <em>survivors</em> noemen zij zich ook wel – zijn meestal vrouwen en homoseksuelen. Bij misbruik van de lokale bevolking gaat het ook vaak om minderjarigen en kinderen. Overigens, ook machogedrag of doofpotoperaties door vrouwen – ‘verhard binnen de organisatiecultuur’ – komen voor. ‘Al te vaak heerst een hanenmentaliteit van patriarchaal seksisme, machtsmisbruik en racisme,’ zegt schrijfster en hulpveterane Shaista Aziz, na vijftien jaar ervaring binnen INGO’s. ‘Rotte appels zijn ingebed in een cultuur van alledaagse, neerbuigende misogynie, loonkloven tussen blank en gekleurd en nog veel meer.’</p>
<p>Het resultaat kan diep ontwrichtend zijn. Slachtoffers en getuigen houden hun mond. Omdat ze nergens hun verhaal kwijt kunnen, of uit loyaliteit, of uit zelfverwijt en schaamte. Maar eerst en vooral uit angst voor repercussies. Niemand wil ontslagen worden, of via de tamtam als lastpak gebrandmerkt raken in het noodhulpcircuit. Mensen werken daar immers met hart en ziel. Aangifte doen? Dat maakt alleen een kansje bij juridisch strafbare delicten – tenminste, wanneer justitie ter plaatse zelf niet corrupt of ook zelf seksistisch is.</p>
<h5><strong style="font-family: 'Neue Helvetica W01', sans-serif; font-size: 1.09375rem;">Moral Injury</strong></h5>
<p>‘Wie het nooit heeft meegemaakt, heeft geen idee wat het met je doet,’ zegt een vrouw die wij telefonisch meerdere keren spreken. Ze bekleedde hoge functies binnen verschillende INGO’s, en werd bij twee ervan door een collega verkracht. ‘Hoewel ik zelf interviews over zulke ervaringen had afgenomen, duurde het de eerste keer enige tijd voordat ik kon accepteren dat ikzelf nu verkracht was. En er was niemand waar ik het veilig kon melden. Ik voelde me totaal alleen.’</p>
<p>Seksuele intimidatie, aanranding, verkrachting: de levens van slachtoffers worden er soms door gebroken. <em>Moral injury</em> noemen therapeuten het: je morele wereld- en je zelfbeeld stort compleet in elkaar. We gaan te rade bij verschillende experts, die in hun werk met zulke problemen te maken hebben. Daaronder klinisch psycholoog Iva Bicanic, hoofd van het Centrum Seksueel Geweld van het UMC Utrecht. Jonge, en zeker idealistische, mensen gaan ervan uit dat de wereld en zijzelf oké zijn, dat je lijf van jezelf is én dat je verantwoordelijk bent voor je leven, zeggen zij. Seksuele intimidatie zet dat volledig op zijn kop. Slachtoffers verstijven in verbijstering en denken vervolgens dat het aan henzelf ligt.</p>
<blockquote><p>‘Door <em>victim blaming</em> raken slachtoffers soms nog méér getraumatiseerd.’</p></blockquote>
<p>Het is de plotselinge, gapende kloof tussen de normen- en waardenwereld waarbinnen je jezelf definieerde vóór het gebeuren en de totale ‘ander’ die je voor je gevoel daarna geworden bent. Je zou de klok willen terugzetten, maar je bestaan is voorgoed het onbekommerde kwijt. Het kan uitmonden in diepe zelfverachting of haat voor je ‘onteigende’ lijf. Nog erger wordt het doordat vrienden en collega’s zich de omstandigheden vaak niet kunnen of willen voorstellen en half (of werkelijk) beschuldigend reageren: ‘Waarom heb je niet gewoon…,’ of: ‘Mij zou zoiets nooit overkomen’. Iva Bicanic: ‘Door dergelijke <em>victim blaming</em> raken slachtoffers soms nog méér getraumatiseerd.’</p>
<h5><strong>Machtseksonthullingen</strong></h5>
<p>Voor journalisten en donateurs kwamen de machtseksonthullingen misschien onverwacht, voor de sector zelf geldt dat allerminst. ‘Iedereen wist het,’ benadrukt onderzoekster Dyan Mazurana, die aan de Tufts University in Boston de problematiek in 2017 wetenschappelijk in kaart bracht bij zeventig internationale hulporganisaties. Al zeker zestien jaar circuleren interne rapporten en legio verhalen. Alarm was ook al eerder geslagen. Bij de Verenigde Naties nam Per Anders Kompass, een van de topambtenaren van de VN-Commissaris voor de Mensenrechten, in 2015 ontslag vanwege de ‘straffeloosheid voor veel daders en verantwoordelijke functionarissen’ bij VN-gerelateerde misbruikzaken. De in datzelfde jaar opgerichte online platforms Report the Abuse en Humanitarian Women’s Network kregen in korte tijd respectievelijk 1.418 en 1.005 meldingen binnen. Het ging zowel over VN-hulpverleners als over onafhankelijke NGO’s, aldus HWN mede-oprichtster Anika Krstic via Skype, momenteel <em>country director</em> bij Action Against Hunger in Zuid-Soedan.</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
        
                    <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
                    data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<p>Zelden werd met zulke cijfers echt iets gedaan. Gevoel van urgentie, respectvolle afhandeling, openheid: het schoot allemaal tekort, constateerde Dyan Mazurana in haar rapport <em>STOP the Sexual Assault against Humanitarian and Development Aid Workers</em>. ‘Hulpverleners trainen in omgaan met seksueel machtsmisbruik, dat gebeurde nergens’ vertelt zij telefonisch vanuit Boston. ‘Wanneer ik professionele trainers vroeg waarom niet, keken ze mij verbaasd aan en kreeg ik te horen: omdat het zo weinig voorkomt’. Gedragscodes betreffen grotendeels financiële no-go’s. Bijzinnen over seksuele ontsporingen zijn vaak nog altijd summier. Sanctiebeleid, indien al aanwezig, is meestal onduidelijk. Klachtenafhandeling gebeurt vaak door het management zelf, niet door onafhankelijke vertrouwenspersonen en klachtencommissies met werkelijke macht binnen de organisatie. Overigens, gedragscodes worden volgens juristen voornamelijk opgesteld vanwege de wettelijke zorgplicht inzake psychosociale arbeidsomstandigheden.</p>
<h5><strong>Wereldspelers</strong></h5>
<p>Internationale NGO’s waren ooit rebellenclubs. Nu zijn het bedrijven, middelgrote wereldspelers met honderden tot tienduizenden werknemers. Imago en ongestoorde financiering zijn van (over)levensbelang. ‘Seksincidenten’ worden liefst zonder ruchtbaarheid afgehandeld. Soms tot ieders tevredenheid, maar geregeld ook kijkt de leiding berekenend weg, vooral wanneer vermeende daders populaire of strategisch belangrijke figuren zijn. Dat komt veel voor, horen wij van onze bronnen. Want morele bakens of niet, ook bij goededoelentransnationals blijken onaantastbaarheid en (seksueel) machtsmisbruik nauw verweven.</p>
<blockquote><p>Codewoord: bagatellisering. Door leidinggevenden én door slachtoffers zelf. De noodsituaties waar je het allemaal voor doet, zijn immers ‘veel vreselijker.’</p></blockquote>
<p>Het beeld is steevast hetzelfde. Codewoord: bagatellisering. Door leidinggevenden én door slachtoffers zelf. De noodsituaties waar je het allemaal voor doet, zijn immers ‘veel vreselijker.’ Er heerst een stoerekameradensfeer: teamspeler wezen, niet jengelen!</p>
<p>Daarbij komt: niet zelden zijn beschuldigden tevens bekwame campaigners. Die zijn schaars, dus gewild. Daders blijven zitten, worden naar de luwte overgeplaatst of stilletjes geloosd met vertrekpremie. ‘VIP dismissals’, in cynisch jargon. Binnen het reizende hulpcircus vinden zulke mensen elders eenvoudig nieuw emplooi. Klokkenluiders en slachtoffers vertrekken gemangeld of worden weg gewerkt. De Deense NGO-adviseur Maia Kahlke-Lorentzen verwoordde het vorig jaar online treffend: ‘U heeft geen pr-probleem, maar een cultuurprobleem!’</p>
<blockquote><p>Op ingehuurde ‘externen’ is amper greep. Erger, zeggen sommigen: de helper uithangen is een ideale dekmantel.</p></blockquote>
<p>INGO’s, die voortdurend opereren in crisissituaties, zijn extra kwetsbaar voor zulke misstanden. Rond campagnes spelen heftige emoties. Collega’s knokken samen, vieren, drinken samen. Ze slapen dicht bijeen in hotels of tentjes ver van huis. Op ingehuurde ‘externen’ is amper greep. Erger, zeggen sommigen: de helper uithangen is een ideale dekmantel. Anika Krstic: ‘Machteloze mensen in noodsituaties trekken notoire daders aan.’ Tekenend was de recente arrestatie van twee pedoseksuele cv-fraudeurs, de Amerikaan Joel D. en de Canadees Peter D.. Beiden waren zeer gezien in het internationale hulp- en mensenrechtencircuit, die hun cv’s nooit grondig hadden gecontroleerd.</p>
<h5><strong>Machtsongelijkheid</strong></h5>
<p class="x_MsoNormal">Vorig jaar verscheen op de blog <i>Cassandra Complexity </i>het stuk <i>Holier than Thou. </i>De auteur, <i>gender based violence expert </i>Sarah Martin, verhaalt daarin van haar periode, van 2007 tot 2011bij Artsen zonder Grenzen (MSF) in Amsterdam. Eerder had Martin een boek geschreven over seksuele uitbuiting en misbruik door blauwhelmen: <i>Must boys be boys</i>? ‘Ik dacht, door mijn ervaringen bij de VN, dat ik bekend was met seksueel wangedrag,’ schrijft ze ons. ‘Niet dus. (&#8230;)’ Verschillende mannen in Amsterdam gingen volgens haar prat op de hoeveelheid jongere vrouwen met wie ze naar bed waren geweest. ‘Tijdens een etentje met zes mensen werden we zelfs gevraagd om aan te geven, met een cijfer van 1 – 10, met wie we naar bed wilden.’</p>
<p class="x_MsoNormal">Via Skype verduidelijkt Martin: ‘Seksuele avances, ook onder volwassenen, worden problematisch bij machtsongelijkheid. Als ze tussen senior en junior staf plaatsvinden bijvoorbeeld, of – in het veld – tussen westerse en lokale staf; daar is bij uitstek sprake van machtsverschil. Officieel ontmoedigt de AzG-gedragscode onderlinge romantische relaties. De praktijk was anders. Martin en anderen die het gesprek hierover aan wilden gaan, werden niet serieus genomen. ‘In gesprekken kregen we te horen dat we maar wat losser moesten worden.’</p>
<blockquote><p>‘Het is een industrie in de ontkenningsfase,’ concludeert Dyan Mazurana. ‘Slachtoffers worden gezien als het probleem.’</p></blockquote>
<p>Unicef en andere VN-hulporganisaties, Refugees International, de natuurmoloch Conservation International (onder meer actief op de Nederlandse Antillen en in Suriname), dierenrechtenclubs als de Amerikaanse Humane Society – door het hele NGO-spectrum heen komen we bij onze zoektocht langs activisten, slachtoffers en publicaties vergelijkbare (meestal anonieme) getuigenissen tegen op blogs, in onderzoekrapporten en in krantenartikelen. ‘Het is een industrie in de ontkenningsfase,’ concludeert Dyan Mazurana. ‘Slachtoffers worden gezien als het probleem.’</p>
<h5><strong>Grote verschillen</strong></h5>
<p>Heeft de ophef intussen de ban gebroken? Misschien. Schouderophalende leiding, onkundig gehouden donateurs: het lijkt niet langer acceptabel. De verontwaardiging is te groot om te negeren, denkt Sarah Martin. Het weggedrukte ‘cultuurprobleem’ is een venijnig pr-probleem geworden. De woede onder medewerkers – ook mannen – neemt toe, vingers wijzen, financiers steigeren. Oxfam verloor zo’n drieduizend donateurs, alsmede haar Zuid-Afrikaanse ‘ambassadeur’ bisschop Desmond Tutu en adjunct-directeur Penny Lawrence van Oxfam UK.</p>
<blockquote><p>Bureau Deloitte deed onderzoek onder VN-hulporganisaties. De uitkomst: een derde van de dertigduizend respondenten zei de afgelopen twee jaar last te hebben gehad van seksuele misdragingen van collega’s.</p></blockquote>
<p>Links en rechts zijn <em>damage control</em>-operaties opgestart. Ruim 120 Amerikaanse INGO’s hebben een gelofte tot beterschap afgelegd. In Nederland hebben de NGO’s en minister Kaag een Gezamenlijk Actieplan in werking gesteld. Organisaties en regeringen bellen onderzoekster Mazurana om raad. De VN liet bureau Deloitte een onderzoek doen onder VN-hulporganisaties. De uitkomst: een derde van de dertigduizend respondenten zei de afgelopen twee jaar last te hebben gehad van seksuele misdragingen van collega’s. VN-Secretaris-Generaal António Guterres kondigde met veel tamtam een VN ‘Speak-Up Hotline’ aan. Het VN-budget doet echter twijfels rijzen: 0 dollar + 1fte.</p>
<p>Een aantal mensen is nog steeds voornamelijk bezig met imago controleren, vreest een voormalige topfunctionaris personeelszaken bij een grote INGO. En Dyan Mazurana: ‘Er zijn grote verschillen tussen organisaties. Sommige, zoals Oxfam, zijn serieus bezig, andere gooien het luik dicht en hopen dat het over waait. De Verenigde Naties, díe zouden voorop moeten lopen!’ Even stilte. ‘Maar ja: een nul-dollar budget…’</p>
<div class="info-box">
<p>Volgende week aflevering twee: wat NGO’s hiertegen doen.</p>
</div>
<style>.article-intro__title__line{opacity: .96!important;background-color: #76d1b6!important;color: white!important;border-radius: 5px!important;}.article-intro {text-shadow: 2px 2px 20px rgba(0,0,0,.4)!important;}</style>


De strijd tegen seksueel wangedrag in de goededoelensector woedt voort

Seksueel misbruik is wijdverbreid bij goede doelen – en de leiding kijkt vaak weg

#MeToo in de milieusector: seksuele intimidatie bij Greenpeace