‘Lieve lezer’, schrijft de 61-jarige Anissa op de besloten Facebook-pagina van Pink Marrakech, voor Marokkaanse homo’s. ‘Ik wil jullie bedanken voor de geweldig mooie avond. Ik voelde zoveel liefde, zoveel kracht en bovenal voelde ik mij ontzettend trots. Trots op het mooie team van Pink Marrakech en op mijn lieve zoon en zijn vrienden…

Ik hoop in de toekomst, meerdere moeders te mogen spreken om samen een dialoog aan te gaan, om ons allen te verbinden. Ik moet bekennen dat ik in eerste instantie zenuwachtig was, maar wat ben ik blij dat ik de stap heb gezet om een kijkje te nemen in Rachids leven en bezigheden. Wat heeft hij zichzelf omringd door mooie mensen en wat heeft hij zichzelf er bovenop gewerkt. Ik voel me trots en vereerd dat ik zijn moeder mag zijn.

In deze mooie ramadanmaand bid ik voor jullie, dat sommige van jullie ouders en familieleden bijdraaien en jullie accepteren voor wie jullie zijn. Liefde overwint alles, dat mogen wij nooit vergeten. Ik hoop jullie allen snel weer een keer te zien en jullie zijn allemaal welkom bij mij aan de Zeeuwse kust voor een kop koffie, een gesprek of een schouder. Warme groeten en heel veel liefde, Anissa.’

Schijnheilig

Veertien was Anissa, toen ze in 1971 vrijwillig, zonder ouders, helemaal alleen vanuit de Marokkaanse stad Tanger naar Friesland reisde om te gaan trouwen met een vijftien jaar oudere Marokkaanse-Nederlandse man. ‘Heel normaal in die tijd,’ zegt ze er zelf over. ‘Als je ongesteld werd, was je een vrouw.’

Een gelukkig huwelijk werd het niet. Op haar vijfentwintigste vluchtte ze met haar vier kinderen naar een Blijf van mijn Lijf huis in Leeuwarden en via dit huis belandde ze uiteindelijk in een dorp in Zeeland, waar ze een Indische man ontmoette. Met hem trouwde ze en kreeg ze nog twee kinderen.

Het leven van Anissa was al niet bepaald volgens het Marokkaanse ideaal van huisje-boompje-beestje verlopen, trouwen met een man uit een andere cultuur maakte haar positie in de Marokkaanse gemeenschap er niet beter op.

Anissa leerde al vroeg het oordeel kennen van haar omgeving, en ze besefte dat ze zich daar weinig van moest aantrekken. ‘Ik heb niet zoveel contact meer met Marokkanen in Nederland. Vroeger wel. Ik was ook tolk en ik hielp andere Marokkanen. Maar ik word er niet beter van om met hen thuis te zitten en thee te drinken en naar series te kijken. Dat schiet ook niet op,’ vertelt ze lachend, ‘ik vind het schijnheilig.’

coming-out

Mijn enige houvast

De 39-jarige Jamila uit Amsterdam had al met haar familie en de Marokkaanse gemeenschap gebroken vanwege de pijnlijke scheiding van haar man. ‘De moeilijkste keuze in mijn leven,’ zegt ze daarover. ‘Na twintig jaar huwelijk, koos ik voor mezelf. In onze gemeenschap is dat een grote schande. En in mijn geval was mijn ex ook nog eens een geliefde man die goed voor mij en de kinderen zorgde. Ik stuitte overal op onbegrip en alle deuren in mijn familie gingen potdicht.

‘En op een dag dus stond mijn zoon Anwar in de deuropening. Mama, ik moet je wat vertellen, zei hij. Er ging van alles door mijn hoofd. Had hij problemen op school? Was hij niet overgegaan? Dat hij zou zeggen dat hij verliefd op een jongen was, nee, dat verwachtte ik op dat moment niet. Hij keek naar de grond, durfde me niet aan te kijken en toen zei ik het eerste wat in mij opkwam: Het maakt mama niet uit, ik houd ongeacht wat, onvoorwaardelijk van jou. Hij slaakte een diepe zucht en dat deed me heel veel.’

‘Ach jongen toch, dacht ik, hoelang moet jij hiermee hebben rondgelopen. Ook van mij viel een last af. Ik had altijd wel een vermoeden gehad en ik was opgelucht dat alles nu op z’n plek viel. Daarna zat ik met een heleboel vragen. Alsof het zo moest zijn, kwam ik diezelfde week op een avond laat thuis, deed de tv aan en zag ik de documentaire Familie, geloof en hoop. Ik zag sterke en moedige mensen die open over hun homoseksuele geaardheid vertelden.’

‘Vooral het verhaal van de Marokkaanse Nassiri maakte veel indruk op mij. In de serie werd gesproken over de Pink Marrakech Facebookgroep, en zo kon ik Nassiri mailen. Hij was mijn enige houvast. Ik kende verder geen andere Marokkanen met wie ik over de homoseksualiteit van mijn zoon kon praten. Met mijn vragen over hoe ik mijn zoon moest voorlichten ben ik naar mijn Nederlandse huisarts gegaan. Hij had nog nooit een vrouw uit de Marokkaanse gemeenschap in zijn praktijk gehad, die zo open over homoseksualiteit sprak en haar zoon vooral zo gemakkelijk accepteerde. Zijn mond viel open.’

Scène uit Familie, geloof en hoop waarin onder anderen Nassiri en Rachid, die verderop in dit artikel aan het woord komt, vertellen wat het meevaren van een Marokkaanse boot op de Canal Parade voor hen betekent.

Geen ziekte

Ook de 47-jarige Aryanne bracht een bezoekje aan haar Nederlandse huisarts. Maar om andere redenen dan Jamila. Ze dacht altijd dat ze niets tegen homo’s en lesbiennes had, totdat het hoge woord er bij haar vijftienjarige dochter uitkwam. Hier op de hoekbank, wijst ze, in haar huiskamer in Amsterdam-West.

‘Ik wist niet wat me overkwam. Ik schreeuwde. Ik heb de hele nacht gehuild, ik heb haar zelfs geslagen.’

Aryanne had zich al afgevraagd wat er met haar meisje aan de hand was, waarom ze zo bedrukt was. Ze kon haar alles vertellen, zei ze. Dat deed Leila. Ze vertelde haar moeder dat ze verliefd was op een meisje.

‘Ik wist niet wat me overkwam. Ik schreeuwde. Ik heb de hele nacht gehuild, ik heb haar zelfs geslagen,’ vertelt Aryanne. ‘Ik ben opgegroeid in Casablanca en kwam op mijn 21ste naar Nederland. Casablanca is modern vergeleken bij het Marokkaanse platteland. Ik droeg geen hoofddoek en iedereen kende wel homo’s en transgenders. Bij de kapper bijvoorbeeld. Het was geen onderwerp, maar wel een taboe, want eigenlijk mocht het niet, een man met een man, een vrouw met een vrouw.’

‘Dat dit op mijn dochter kon slaan, daar had ik nooit bij stilgestaan. Een ander kon dit misschien overkomen, maar mij niet. Mijn meisje dat groot aan het worden was, ongesteld was geworden, straks zou gaan trouwen en kinderen krijgen… mijn kleinkinderen! Ik vertelde de dokter dat er iets mis was met mijn dochter. Dat ze lesbisch was. Ik vroeg hem om een doorverwijzing voor de psychiater. Maar ik hoefde me geen zorgen te maken, zei hij. Het was geen ziekte, het was normaal. We gingen er zonder advies de deur uit.’

Wanhoopssignalen

Niet alleen Aryanne voelde zich onbegrepen, ook Leila voelde zich doodongelukkig. De huisarts pikte haar wanhoopssignalen niet op. Er zat niets anders op dan weer terug in de kast te gaan.

‘Ik voelde me in die tijd dood van binnen. Ik wilde zo graag dat mijn moeder het zou accepteren, maar de kans was groot dat dit nooit zou gebeuren.’

‘Pasgeleden vond ik een foto van Leila toen ze zestien was. Daar schrok ik van, want wat zag ze er slecht uit op die foto. Ik had het niet in de gaten. Het ging goed op school en ze kwam altijd opgewekt thuis. Na een paar weken heb ik haar nog een keer gevraagd of ze nog steeds “zo was” en daarna besloot ik het zoals in Casablanca te negeren, te doen alsof het niet bestond. Dat schiep een afstand tussen ons.’

‘Ik voelde me in die tijd dood van binnen,’ vult de nu 25-jarige Leila aan. ‘Ik wilde zo graag dat mijn moeder het zou accepteren, maar de kans was groot dat dit nooit zou gebeuren. Het ging door mijn hoofd dat ik verstoten kon worden. Ik besloot me als hetero te profileren en deed alsof mijn vriendinnetjes gewone vriendinnen waren. Ondertussen ging ik naar de schoolpsycholoog en kampte ik met zelfmoordgedachten.’

Smoorverliefd

De situatie dreigde nog verder te ontsporen toen Leila een vriendin mee naar huis nam op wie ze smoorverliefd was. Omdat haar eigen mobiel kapot was, leende ze een tijdje die van haar moeder. Leila en haar toenmalige vriendin wisselden daar tekstberichten op uit. Toen ze de mobiel teruggaf en ze haar moeder er die middag op zag lezen, schoot het door haar heen dat ze niet alle berichten had verwijderd. ‘Geen idee of ze die berichtjes aan het lezen was,’ zegt Leila, ‘maar ik kon wel door de grond zakken. Ze zei er niets over. En ze bleef heel lief tegen mijn vriendin, die ze graag mocht.’

‘Ik besloot het in mijn hart te sluiten en het niemand te vertellen.’

‘Ik had ze allemaal gelezen,’ bekent Aryanne. ‘En wat ik las, zei genoeg. Ik besloot het in mijn hart te sluiten en het niemand te vertellen. Op een of andere manier zat de overtuiging heel diep dat het niet kon en niet mocht. Ik was bang dat ze nooit geaccepteerd zou worden en in de hel terecht zou komen.’

‘Daar was ik zelf ook bang voor,’ zegt Leila.

Bungeejumpen

Uiteindelijk kwam het goed. Toevallig of niet, Aryanne ontmoette op haar werk bij een cateringbedrijfje andere homo’s en een transgender en langzaam begon er in haar gedachten iets te schuiven. Leila ging studeren aan de VU, was 21 en besefte dat ze zo niet langer door kon gaan. Op een dag zat ze met haar moeder op de bank en keken ze naar het journaal. Leila knikte naar de presentator en vroeg: wist je dat hij homo is? Nee, antwoordde haar moeder, maar waarom vraag je dat eigenlijk? ‘Het was alsof ik moest bungeejumpen,’ kijkt Leila erop terug. Diep in je hart weet je het wel, waagde ze de sprong. Hoezo? vroeg haar moeder.

Leila raakte in paniek, sprong op van de bank en rende naar haar slaapkamer. Aryanne kwam haar achterna. ‘Wat is er aan de hand?’ zei ze. ‘Vertel het nou maar.’ ‘Ik val niet op mannen, ik val op vrouwen.’ Dat weet ik toch? zei Aryanne en ze nam haar dochter in haar armen.

‘Ik leerde dat het niet in de Koran staat dat homoseksualiteit slecht is of dat je een homo zou moeten haten of vermoorden. Dat staat nergens.’

Terwijl ze het vertelt, raakt Leila weer geëmotioneerd en omhelst ze haar moeder die nu ook een traan wegpinkt.

‘Daarna kwamen bij mij de vragen,’ zegt Aryanne. ‘Ik wilde vooral weten hoe Leila zich voelde en wat er in haar omging. Wij zijn gelovig. Ook daar verdiepte ik me in. Ik leerde dat het niet in de Koran staat dat homoseksualiteit slecht is of dat je een homo zou moeten haten of vermoorden. Dat staat nergens.’

Uitgescholden voor homo

Rachid was 25 toen zijn jongere broer de homoseksualiteit van Rachid in een discussie met hun moeder Anissa eruit floepte. Per ongeluk. Dat bracht iedereen even in de war. ‘Ik had er wel wat tijd voor nodig,’ vertelt Anissa, ‘maar eigenlijk was het bericht ook een opluchting. Het maakte voor mij veel duidelijk en..’, ze wendt zich tot Rachid, ‘eindelijk was jij eerlijk naar mij toe.’

‘Rachid is een goede, lieve jongen. Een zoon zoals hem wens ik iedere moeder toe.’

Anissa haalt diep adem. ‘Sorry ik ben even emotioneel. Jij was toen zo ongelukkig en verdrietig. Ik was bang jou te verliezen… Rachid is een goede, lieve jongen. Een zoon zoals hem wens ik iedere moeder toe.’

Als kind werd Rachid veel gepest omdat hij anders was.‘Terwijl alle jongetjes op de kleuterschool naar de bouwhoek renden, zat ik meestal in de poppenhoek. Mijn jongere broertje nam het vaak voor mij op als ik weer eens werd uitgescholden voor homo. Ik durfde mijn moeder niet te vertellen dat ik homoseksueel ben. Ik was bang dat het onze goede band zou verstoren. Mijn broertje was de enige van de familie die het wist en met wie ik er over kon praten.’ Anissa hoorde van anderen wel de verhalen over Rachid. ‘Maar die geloofde ik niet zolang Rachid zelf zijn mond niet opendeed.’

Rachid, verbaasd: ‘Had je nooit vermoedens vroeger?’ Anissa: ‘Jawel, ik zag je ooit op de hoge hakken van je zus lopen, maar verder, nee. Ik wist er ook te weinig van af. En nu, eerlijk, ik zou iedereen de deur uitschoppen die wat tegen Rachid heeft. Ik accepteer hoe mijn zoon is. Klaar. Maakt niet uit wie mij uitscheldt of chanteert.’

Scène uit Familie, geloof en hoop. Vlogger Abdellah Bijat interviewt de lesbische Nadia. Ze zijn allebei verstoten door hun familie en proberen een voorbeeld te zijn voor andere jongeren.

Berber

Jamila ziet haar moeder en een zus weer en heeft mondjesmaat contact met haar familie. ‘Mijn ouders,’ vertelt ze, ‘zijn Berber en kwamen in de jaren zestig als de eerste gastarbeiders in dit land. Waar ik opgroeide in Amsterdam, noemde ik Klein Marokko. Ik werk er nog steeds in de zorg. Mijn ouders zijn analfabeet en benadrukten altijd dat we te gast zijn in dit land en dat we terug zouden gaan. Op mijn vijftiende zei ik: kijk om je heen, dat gaat nooit gebeuren! Ik ben de middelste van een groot gezin en altijd een buitenbeentje geweest. Ik stelde vragen bij alles. Ook bij het geloof en mijn ouders konden die vragen niet beantwoorden.’

‘Ik geloof niet in de islam, maar wel in God. Mijn God is een god van de liefde, niet de god van de gender. Men mag niet oordelen zegt de islam, je mag niet wijzen naar een ander. Maar dat wordt volop gedaan in onze gemeenschap. Het geloof is er niet zozeer in God als wel in: wat zullen andere mensen wel niet zeggen. Daarom houd ik mijn mond over Anwar. Vooral tegen zijn vader, die met de jaren geloviger is geworden. Ik denk niet dat hij het aankan als hij hoort dat zijn zoon homoseksueel is. Daarom doe ik dit verhaal anoniem. Om Anwar te beschermen. Ik heb een jonger nichtje, die zegt zelfs dat ze het nooit zou kunnen accepteren als haar kind homo zou zijn. Daar begrijp ik helemaal niets van. Zij is derde generatie, de generatie waar we het van moeten hebben, die echt voor verandering kan zorgen. Maar wat ze er ook van vinden; ik vocht voor mezelf als een leeuwin en zal hetzelfde doen voor mijn zoon.’

Dialoog met andere moeders

Vooralsnog zoeken de Marokkaanse moeders steun bij Pink Marrakech. ‘Het is voor mij heel fijn om daar bevestiging te vinden en te weten dat er meer jongeren zoals Anwar zijn en moeders zoals ik,’ zegt Jamila.‘ Ik wil graag een dialoog met andere moeders starten. We moeten onze kinderen zeggen dat ze goed zijn zoals ze zijn en onze onvoorwaardelijke liefde voor hen benoemen en doorgeven.’

‘Mijn moeder is eigenlijk verder dan ik nu,’ vindt Leila. ‘Ze werkt als vrijwilliger in het buurthuis en vertelt iedereen dat ik lesbisch ben. Zelf ben ik daar iets terughoudender in.’ ‘Binnen het buurthuis,’ bevestigt Aryanne, ‘maar daarbuiten ben ik wel voorzichtiger, hoor. Er wordt zoveel geroddeld en het onderwerp ligt erg gevoelig. Ik denk dat er andere moeders zijn die in stilte hun kinderen accepteren. Ik wil hen wel steunen, maar dan moeten ze eerst zelf over de drempel heen stappen.’

‘Wat ik andere moeders aanraad,’ zegt Anissa, ‘is hun kind te accepteren. Pas als je dat kunt, kun je verder. En wat vooral belangrijk is, is dat je heel veel van je kind houdt. Je kind heeft het al zo moeilijk met alles, omdat het zich anders voelt. Maar hij of zij is niet anders. Als iemand zegt dat homoseksualiteit een ziekte is, accepteer ik dat niet. Hij, Rachid, is zo geboren. Klaar. En niemand komt aan mijn kind.’

Pink Marrakech

Voor veel mensen met homoseksuele of transgendergevoelens en een biculturele achtergrond, wat wil zeggen dat ze een band hebben met minimaal één andere cultuur dan de Nederlandse, is het moeilijk laveren tussen hun niet-Nederlandse achtergrond en de Nederlandse normen en waarden die ze ook hebben meegekregen. Ze willen zichzelf zijn, maar ook loyaal zijn aan de familie en de gemeenschap, die vaak strenge traditionele opvattingen hebben over vrouwen en mannen, en waar de sociale controle groot is.

Sommigen lukt het eenvoudigweg niet uit de kast te komen. Anderen zetten de deur op een kier en komen alleen in de buitenwereld voor hun voorkeur uit, terwijl ze die voor hun naasten en de buurt geheim houden. Vooral voor meisjes, die minder vrijheden hebben en meer in de gaten worden gehouden, is dat moeilijk. Er zijn er ook die alle moed bijeengaren en vol uit de kast komen, met het risico uit de familie verstoten te worden of erger.

Toch, tegen alle verdrukking in, zijn kleine kenteringen merkbaar. Ook in de Marokkaanse gemeenschap. Uit de tweede Marokkaanse boot die in 2016 deelnam aan de Canal Parade van de Amsterdamse Gay Pride, kwam ‘Pink Marrakech’ voort, een organisatie waar vooral Marokkaanse homo’s en enkele van hun moeders elkaar kunnen vinden.

Voor mensen met homoseksuele, lesbische, biseksuele of transgendergevoelens en een biculturele achtergrond ligt het niet altijd voor de hand om ‘uit de kast te komen’. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen met een migrantenachtergrond, maar ook voor mensen uit christelijke orthodoxe families. Het gaat dus niet over ‘wit’ of ‘zwart’, maar om traditionele families waarin homoseksualiteit taboe is.

Vooral in de Turkse en Marokkaanse gemeenschap ligt dat moeilijk. Driekwart van deze groep geeft in een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2014 aan het een probleem te vinden als hun kind homoseksueel blijkt te zijn. Onder Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders is de acceptatie met 1 op 3 iets beter en onder autochtone Nederlanders zegt 1 op 6 het moeilijk te kunnen accepteren als hun kind homoseksueel is. Volgens het SCP liggen zowel het opleidingsniveau als de religieuze achtergrond van de ouders ten grondslag aan het al dan niet accepteren.
Bron: Coming In

Hoe help je biculturele lhbt-ouders?

Coach, trainer en mensenrechtenactiviste Döne Fil, actief in de biculturele lhbt-gemeenschap, deed in 2014 en 2015 een poging om een groep op te richten voor ouders met een migrantenachtergrond. De drempel bleek destijds te hoog. ‘Er was te weinig kennis en motivatie, en vaak kwamen de moeders niet opdagen,’ zegt ze.

‘Misschien ligt dat nu anders. Ik zou het graag opnieuw willen proberen. Ouders bij elkaar vormen een heel diverse groep. Sommige ouders doen hun best hun kind te accepteren, anderen zetten hun kind met een vuilniszak vol kleren op straat. Dat gebeurt ook. Binnen een oudergroep kunnen ouders de verbinding aangaan uit liefde voor hun kind. Dan zie je dat de liefde voor hun zoon of dochter vaak zo sterk is, dat daar niemand tussen komt, zelfs God niet. Bovendien wordt door een oudergroep de positie van biculturele lhbt’ers bespreekbaar en zichtbaarder en dat is heel belangrijk. Sociale acceptatie gaat langzaam, maar uiteindelijk houd je de homo-emancipatie niet tegen.’

Döne geeft ook homo’s en transgenders met een biculturele achtergrond raad over hoe ze met hun ouders kunnen omgaan. ‘Kom je met een migrantenachtergrond uit de kast, dan sleep je je hele omgeving mee, dus heeft die omgeving ook zorg nodig. Ik vertel jongeren dat hoe ze ook reageren, hun ouders ook empathie en begrip nodig hebben. Dat is natuurlijk hartstikke moeilijk, als je jezelf al zo onbegrepen voelt. Maar, zeg ik, kijk eens hoe sterk je bent. Als je de kracht hebt uit de kast te komen, kun je daarmee ook het geduld opbrengen voor je ouders.’

‘Ik moedig ze aan om hun ouders zelf te ondersteunen in het omgaan met en het respecteren van hun geaardheid en thuis het gesprek aan te gaan. Ze beslissen zelf hoe ver ze daarin gaan. Wat is beter? Wat is draaglijk? Misschien blijft het contact beperkt tot af en toe een telefoontje met de ouders, soms ga je er één keer in het jaar op bezoek. Soms houdt het in dat je een dubbelleven moet leiden omdat ouders het echt niet kunnen accepteren. Jij kent je ouders het beste. Ik stimuleer ze ook om zelfstandig onafhankelijk te zijn van ouders en familie. Verdien zelf je geld, ga zelfstandig wonen. Laatst vertelde een meisje mij dat ze erover nadacht om toch maar te gaan trouwen, omdat haar moeder dat zo graag wilde. Ik heb haar uitgelegd wat de consequenties daarvan zijn. Laat je moeder maar lekker zeuren, het waait wel weer over.’

De wij-cultuur die zo speelt in de Marokkaanse en Turkse gemeenschap wordt in Nederland slecht begrepen, vindt Döne. ‘Met een hulpverlener met een islamitische achtergrond willen jongeren vaak niet praten, want stel dat die weer iemand in de omgeving kent of hun gedrag afkeurt. En Nederlandse hulpverleners hebben meer kennis nodig. Vaak begrijpen ze niet hoe ingewikkeld het is als je uit een wij-cultuur komt, waarin “wat iedereen denkt” allesbepalend is en ouders eerder iets aannemen van de imam, dan van hun eigen kinderen. Biculturele jongeren geven ze soms het gevoel dat ze voor zichzelf moeten gaan kiezen, voor het individu dat ze zijn. Ze vergeten daarbij de ouders en de omgeving.’

De serie Familie, geloof en hoop is gemaakt door Lucienne Groot en Noud Holtman en geproduceerd door René Mendel en Mira Mendel / Interakt.

Drie Marokkaans-Nederlandse moeders over de coming-out van hun kind