De VVD heeft geen idee

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

De sterverslaggever kijkt recht in de camera, een microfoon onder zijn neus. ‘Je kunt niet zomaar af van fossiele brandstoffen, er zijn te veel politieke belangen mee gemoeid,’ begint hij. Onder in beeld verschijnt het logo van het internationale olie- en gasbedrijf Statoil. De journalist praat verder, rap rijgt hij zijn zinnen aaneen. ‘Dus je moet toe naar een soort combinatie van zowel de ontwikkeling van nieuwe energiebronnen, om die goedkoper te maken, alsook het gebruik van steeds schonere fossiele brandstoffen. (&#8230;) Je kunt niet zomaar switchen.’ Het video’tje sluit af met een uitnodiging om op twitter hierover verder te praten, #lowcarbonEU.

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>
<h5>Tabloid-achtig </h5>
Met gefronste wenkbrauwen kijkt Ryan Heath twee jaar later zijn filmpje terug. ‘En wat&#8230; Oh, wij hebben het online gezet,’ mompelt hij, met een blik op de afzender: Politico Europe. De vraag die onbeantwoord in het glazen kantoortje hangt, is waarom de journalist figureert in een video die door de industrie is betaald.
Terwijl Heath zoekt naar een antwoord, tikken om hem heen zijn collega’s onverstoorbaar verder. Links van hem verslaggevers die het laatste nieuws in de gaten houden, rechts een groepje dat zich volledig in energie heeft gespecialiseerd. Er klinkt geen telefoon, de witte bureaus ogen ordelijk. Alleen het gezoem van de koffieautomaat doorbreekt de stilte.
<blockquote>De hele dag door worden beleidsmakers, maatschappelijke organisaties, bedrijfslobby’s en politici op vlijmscherpe, tabloid-achtige wijze getrakteerd op de laatste EU-ontwikkelingen, overgoten met de nodige trivia als luchtige versnaperingen.</blockquote>
Toch is dit de machinekamer van waaruit Brussel de afgelopen vier jaar op stelten is gezet. Met Amerikaanse bombarie werd Politico Europe in het voorjaar van 2015 in de Europese hoofdstad gelanceerd, naar het voorbeeld van hun overzeese evenknie. De beste lui waren weggekocht bij The Wall Street Journal, Financial Times en The Economist. In één klap was het chronisch onderbelichte machtscentrum Europa tientallen journalisten rijker.
Sindsdien heeft Politico Europe in rap tempo de Brusselse bubbel veroverd. De hele dag door worden beleidsmakers, maatschappelijke organisaties, bedrijfslobby’s en politici op vlijmscherpe, tabloid-achtige wijze getrakteerd op de laatste EU-ontwikkelingen, overgoten met de nodige trivia als luchtige versnaperingen. Dat begint ’s ochtends vroeg al, met vlot geschreven nieuwsbrieven zoals Brussels Playbook en, vanwege de Brexit, London Playbook.
<img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-428147 aligncenter" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie_preview-640x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie_preview-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie_preview-640x960.jpg 640w" alt="" width="640" height="960" />
Verslaggever Ryan Heath dankt er in de Europese hoofdstad zijn bekendheid aan. Eenmaal per week verschijnt bovendien in print een krantje dat op politieke hotspots in Brussel verkrijgbaar is. En het mooiste is: dat alles is gratis.
Nu gaat Politico Europe haar eerste Europese verkiezingen in. Het nieuwsplatform is zelfs al zo bepalend dat ze het eerste grote debat naar zich toe konden trekken. <a href="https://www.maastrichtuniversity.nl/nl/nieuws/maastricht-debate-2019">Op 29 april</a> zullen in Maastricht de ‘spitzenkandidaten’, de lijsttrekkers van de Europese partijfamilies die voorzitter van de Commissie willen worden, met elkaar de strijd aangaan. Heel Europa kan via een livestream meekijken. Het moet de voorlopige kroon op Politico’s werk worden.
<h5>Hard, maar eerlijk</h5>
‘Het is hier nog geen dag “een normale gang van zaken” geweest,’ glimlacht hoofdredacteur Stephen Brown. De door de wol geverfde journalist zet zijn bril af en wrijft even in zijn ogen wanneer hij zijn verhaal begint. Hij had al een hele carrière achter de rug toen hij aanklopte bij Politico Europe. Na in de jaren tachtig aan Cambridge de studie ‘moderne talen’ afgerond te hebben, werkte Brown voor de internationale nieuwsdienst Reuters vanuit verschillende posten in Zuid-Amerika en Europa. Toen Politico in Europa gelanceerd werd, aarzelde hij geen seconde: direct hing hij aan de telefoon voor een baan. Vanuit zijn hoekje in de kantoortuin bestiert hij nu de burelen.
‘Het is heel ongebruikelijk, dergelijke journalistieke groei in Europa,’ verklaart hij zijn overstap. ‘Bij Reuters had ik een topcarrière, maar alle verhalen werden op dezelfde manier behandeld. Hier kan ik meer experimenteren. Je kunt een verhaal immers ook vertellen met een cartoon, een grafiek of een persoonlijke anekdote. Wij willen een discussie losmaken, de zaken opschudden. Hard, maar eerlijk.’
Bovendien, vertelt Brown, lagen de onderwerpen al bij de start voor het oprapen. ‘Meteen waren daar de migratiecrisis en de Brexit. En ook de opkomst van het populisme is nog altijd een fascinerende ontwikkeling.’
<blockquote>‘Wij vinden dat een hoogwaardigheidsbekleder die schimmig te werk gaat, ook in Europa de pers over zich heen hoort te krijgen.’</blockquote>
Welke rol ziet de hoofdredacteur binnen die ontwikkeling voor Politico? ‘Tot nu toe,’ zegt Brown, ‘hadden politici in Europa een vrijbrief: ze werden niet aan dezelfde standaarden onderworpen als in hun eigen land zou zijn gebeurd. Wij vinden dat een hoogwaardigheidsbekleder die schimmig te werk gaat, ook hier de pers over zich heen hoort te krijgen. Als dat eerder al was gebeurd, was de geloofwaardigheid van de EU nu misschien ook wel groter geweest. Natuurlijk is die geloofwaardigheid niet mijn verantwoordelijkheid, totaal niet, maar ik denk wel dat naarmate de EU aan meer controle wordt blootgesteld, je minder Brexit-achtige kritiek over gezichtsloze bureaucraten krijgt. Wij géven hen een gezicht.’
<img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-428151 aligncenter" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-2_preview-640x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-2_preview-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-2_preview-640x960.jpg 640w" alt="" width="640" height="960" />
Als voorbeeld noemt de hoofdredacteur de ontwikkelingen rond topambtenaar Martin Selmayr, die op dubieuze wijze op wist te klimmen binnen de Brusselse bureaucratie. ‘Er was nog bijna niets in de algemene pers over hem geschreven totdat wij langs kwamen,’ aldus Brown. ‘Wij identificeerden hem meteen als een machtige speler. Nu zie je zijn naam de hele tijd in nationale kranten voorbijkomen.’
<h5>Hun eigen belangen</h5>
De woorden van Brown zijn hoopgevend. Eindelijk krijgt Brussel de media-aandacht die het verdient. Desondanks is niet iedereen onverdeeld enthousiast, blijkt bij een bezoek aan de Europese journalistenkoepel EFJ. Daar volgt de Belg Mehmet Koksal het werk van Politico Europe al vanaf de lancering nauwgezet. Hij is sceptisch, vertelt hij in een vergaderruimte van het weelderige art-deco perscentrum in Brussel.
De angel zit ’m in het verdienmodel. Volgens Koksal is het gratis nieuwsplatform namelijk niet meer dan een ‘vlaggenschip’, bedoeld om klanten te lokken voor wat éigenlijk hun bestaansrecht is: ‘Een platform om de lobby te dienen.’
Koksal somt de drie poten van Politico op: allereerst zijn er de zwaar gesponsorde Politico-evenementen waar beleidsmakers en belangenbehartigers elkaar kunnen ontmoeten. Ook wordt er advertentieruimte op de website en in de krant verkocht aan bedrijven die hun boodschap op die manier bij de politiek over het voetlicht willen brengen. En er wordt verdiend aan de peperdure gespecialiseerde ‘Politico Pro’-abonnementen, waar de verslaggevers exclusief hun meest waardevolle kennis in stoppen.
‘Politico heeft begrepen dat je ervaren journalisten met een eigen netwerk moet aantrekken om een geloofwaardig medium neer te zetten,’ aldus Koksal. ‘Want juist als je dat soort journalisten hebt, krijg je ook toegang tot de meest gevoelige informatie, waarvoor lobbyisten graag willen betalen.’
<blockquote>‘Gezien de relatie tussen de Europese Commissie, het bedrijfsleven en Politico verwacht ik niet dat Politico met enorme schandalen zal komen die de elite hier in Brussel in gevaar zullen brengen.’</blockquote>
Het zijn scherpe woorden vanuit een organisatie waarvan je zou verwachten dat die staat te juichen als er meer journalisten naar de Europese hoofdstad komen. Maar Koksal is onvermurwbaar. ‘Wij kijken of de democratie erdoor versterkt wordt, niet naar de lobby- en bedrijfsbelangen. Gezien de relatie tussen de Europese Commissie, het bedrijfsleven en Politico verwacht ik niet dat Politico met enorme schandalen zal komen die de elite hier in Brussel in gevaar zullen brengen. Dat gaat in tegen hun eigen belangen.’
Niettemin wil Koksal wel één verzoenend zinnetje toevoegen: ‘Dit gezegd zijnde, heeft Politico duidelijk zijn plaats in het Europese media-aanbod omdat alleen onderzoeksjournalistiek voor een democratie niet genoeg is.’
<h5>Evenementenbedrijf</h5>
De Brusselse Wetstraat waaraan Politico huist, loopt als een slagader door de Europese wijk. Aan het eind van de straat bevinden zich de Europese Commissie, de Europese Raad en talloze diplomatenposten. Een van de dwarsstraten leidt direct naar het Europees Parlement. Via een vierbaansweg wordt het autoverkeer erlangs gepompt.
Voor de journalisten van Politico is alles op loopafstand. In de krantenbak bij de receptie ligt het nieuwste resultaat van hun strooptochten. Vetgedrukte koppen met het laatste nieuws over corrupte EU-leiders worden afgewisseld met een paginagrote aankondiging van een door de farmacie bekostigd Politico-event, een advertorial van een Oekraïense energiegigant en de promotekst voor Politico’s Tech-module die de abonnee belooft ‘de regelgeving voor te blijven’.
<img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-428153 aligncenter" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-3_preview-640x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-3_preview-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-3_preview-640x960.jpg 640w" alt="" width="640" height="960" />
Op het koffietafeltje liggen folders van het evenementenbureau dat ooit is opgericht door Shéhérazade Semsar-de Boisséson, de huidige CEO van Politico Europe. ‘Wij zijn er om ervoor te zorgen dat jouw kernverhaal bij het juiste publiek in Europa en wereldwijd terecht komt,’ luidt de wervende tekst. Dan komt het PR-meisje aanzetten met een flesje water: het is tijd voor de afspraak met Semsar-de Boisséson.
Met een ferme handdruk verwelkomt zij haar bezoek. ‘Ga toch zitten,’ gebarend naar een kleine vergadertafel. Na wat introducerende teksten over en weer, moet ze lachen als ze hoort hoe lang het artikel over haar bedrijf ongeveer zal worden. Dat soort lange verhalen komen bij Politico zelden voor. ‘Mensen lezen minder en minder,’ zegt ze hoofdschuddend. ‘Verschrikkelijk, ik zie het zelfs bij mijn kinderen. De tijden zijn veranderd.’
Maar Semsar-de Boisséson, zelf dochter van journalisten, is er de vrouw niet naar om lang te treuren over deuren die gesloten worden. Zij is het type dat altijd kansen ziet. In 2013 kocht de Iraans-Franse zakenvrouw het Brusselse nieuwsmedium The European Voice over van The Economist, als aanvulling op haar evenementenbedrijf. Ze had haar plannen volledig uitgetekend. ‘Ik had direct de visie om daar het Politico van Europa van te maken,’ vertelt ze. ‘Ik had alleen niet gedacht dat het zo snel zou gaan.’
<blockquote>‘Als je als journalist liever voor miljoenen Fransen op het platteland schrijft, moet je je niet bij Politico voegen.’</blockquote>
In 2014 hapte het Amerikaanse Politico toe en kocht samen met een Duitse uitgever haar bedrijven op. Semsar-de Boisséson werd aangesteld als directeur.
In haar ogen is Politico in de eerste plaats een ‘dienst’ voor mensen die werken bij bedrijven, instituties en maatschappelijke organisaties. ‘Dat was vanaf het begin het plan,’ zegt ze. ‘Als je als journalist liever voor miljoenen Fransen op het platteland schrijft, moet je je niet bij ons voegen.’
<blockquote>‘Ons verdienmodel is misschien wel de grootste garantie voor onafhankelijkheid.’</blockquote>
Inmiddels is het bedrijf vrijwel uit de rode cijfers van de startupfase, een unicum voor een splinternieuw nieuwsplatform. Terwijl kranten amper nog adverteerders weten te trekken, blijken ondernemingen hun boodschappen graag via Politico direct aan beleidsmakers te presenteren. Tegen betaling, uiteraard.
<img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-428155 aligncenter" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-5_preview-640x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-5_preview-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-5_preview-640x960.jpg 640w" alt="" width="640" height="960" />
‘Wij noemen het advocacy (voorspraak, red.),’ aldus de topvrouw. Desalniettemin ziet ze geen gevaar voor de onafhankelijkheid van de berichtgeving. ‘Tussen de redactie en de inkomsten zit een grote Chinese muur,’ benadrukt Semsar-de Boisséson. ‘Bovendien, als we aan partijdige verslaggeving zouden doen, zou niemand meer voor een abonnement willen betalen. Zodoende is ons verdienmodel misschien wel de grootste garantie voor onafhankelijkheid.’
<h5>Heus een idealistisch uitgangspunt</h5>
Een belangenbehartiger met een Politico Pro-abonnement is snel gevonden. Hoog boven de Brusselse instituties uit torent het kantorencomplex waarin het internationale advocatenkantoor Freshfields is gesitueerd. In de verte glimt de gevel van het Europees Parlement. Christiaan Smits komt zojuist uit een telefonische conferentie gesneld. Hij is lobbyist, zoals hij zichzelf ronduit noemt. En een heel goede ook, voegt hij lachend toe.
<blockquote>‘Wat nieuw is, is dat Politico vrij veel gelekte informatie direct de publieke ruimte in gooit, bijvoorbeeld over lopende onderhandelingen.’</blockquote>
In de zeventien jaar dat hij in Brussel opkomt voor de belangen van zijn beursgenoteerde klanten, maar soms ook maatschappelijke organisaties ondersteunt bij rechtszaken voor meer transparantie, heeft Smits gezien hoe het medialandschap is veranderd. ‘Wat nieuw is, is dat Politico vrij veel gelekte informatie direct de publieke ruimte in gooit, bijvoorbeeld over lopende onderhandelingen,’ aldus de toplobbyist. ‘De Financial Times heeft die informatie vaak ook, maar verwerkt dat dan in een verhaal. Terwijl de onderhandelingsdocumenten an sich voor ons als lobbyisten heel belangrijk zijn.’
Begrijp hem niet verkeerd, ook zonder Politico kan Smits de benodigde stukken achterhalen, vaak zelfs een paar dagen eerder. ‘Maar er zijn onderwerpen waar ik me niet zo op richt en waar onze cliënten wel in geïnteresseerd zijn. Dan is het fijn als Politico me gewoon een linkje stuurt en ik niet zelf mijn contacten in de Commissie, het Parlement of elders hoef te bellen om het te krijgen.’ Hoeveel een lobbyist als Smits kwijt is aan die pro-abonnementen? ‘Het is niet goedkoop. Je betaalt enkele duizenden euro’s per specialisatie, zoals “Tech” of “Energy”, per jaar. Voor een kantoor als het onze gaat het totaalbedrag dus al gauw richting de twintigduizend euro.’
Toch vindt Smits het te makkelijk om Politico puur als verlengstuk van de lobby weg te zetten. ‘In mijn ogen zit er heus een idealistisch uitgangspunt achter. Ook buiten de Brusselse bubbel hebben hun verhalen weerslag, al was het maar omdat de media de media citeren. Zo refereert ook NRC weleens aan hen. Als ze dat bereiken, kan ik dat alleen maar verwelkomen, want we kunnen het goed gebruiken dat Brussel wat inzichtelijker wordt.’
<img decoding="async" class="size-image_640 wp-image-428157 aligncenter" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-4_preview-640x960.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-4_preview-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/04/Vrij-Nederland-Brussel-PoliticoSelectie-4_preview-640x960.jpg 640w" alt="" width="640" height="960" />
<h5>Schoon geweten</h5>
In zijn glazen kubus heeft verslaggever Ryan Heath uiteindelijk zijn geheugen opgefrist over het filmpje met het Statoil-logo waarin hij figureert. De opname was bedoeld als promotie voor een ‘twitterchat’, herinnert hij zich. Heath beantwoordde op eigen titel de vragen die hem werden gesteld, zonder te weten wie de sponsor was. ‘Ik deed het met een schoon geweten,’ bezweert hij.
<blockquote>‘Ik dacht dat het makkelijker zou zijn om deze verkiezingen als een Europese ervaring neer te zetten, met overkoepelende thema’s als klimaat en migratie. Maar het blijft toch vooral een nationale aangelegenheid.’</blockquote>
Bij Politico groeide de Australiër, die zijn thuisland verruilde voor de ‘opwindende’ Europese politiek, uit tot een Brusselse beroemdheid. Nu staan zijn ogen mat, zijn glimlach komt van ver. De aanloop naar de Europese verkiezingen, toch het hoogtepunt voor een politiek journalist, valt hem tegen. ‘Het is een zware strijd,’ bekent hij. ‘Ik dacht dat het makkelijker zou zijn om deze verkiezingen als een Europese ervaring neer te zetten, met overkoepelende thema’s als klimaat en migratie. Maar het blijft toch vooral een nationale aangelegenheid.’
Heath droomt inmiddels voorzichtig verder. Voorbij de Europese verkiezingen, het vizier op de Verenigde Staten. ‘Ik zou heel graag de volgende Amerikaanse verkiezingen willen verslaan,’ zegt hij. ‘In welke rol dan ook, ik weet zeker dat ik daarbij betrokken wil zijn. Iedere verkiezing kent immers zo zijn eigen opzienbarendheden.’ Even glundert de journalist weer. Hij heeft een nieuwe missie.

Bedient de journalistieke waakhond van Europa vooral lobbyisten?