De meeste films deugen niet

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

Rondgang

<h5 class="tussenkop">Pepijn Brandon, Historicus bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en de Vrije Universiteit</h5>
<p class="tekst">‘De zittende macht zal nooit de drijvende kracht zijn achter een omslag. Daarvoor zijn de problemen waar we mee geconfronteerd worden te veel verstrengeld met economische belangen. Door de geschiedenis heen zien we dat er altijd serieuze druk nodig is van buitenaf – of beter gezegd: van onderaf. Omdat mensen zeggen: “We pikken dit niet langer.”</p>
<p class="tekst">Mensen zoeken in eerste instantie naar individuele oplossingen. Maar toch moet je, om echt iets te veranderen, als collectief zeggen dat het anders moet. Neem slavernij. Een“natuurlijk onderdeel van de samenleving” in pakweg 1780, een halve eeuw later was duidelijk dat de afschaffing ervan ooit ging komen en nog een halve eeuw later was die afschaffing in grote delen van de wereld een feit. Daar waren opstanden voor nodig, van Haïti in 1790 tot aan de Amerikaanse Burgeroorlog. En de macht ging pas overstag nadat ze er niet omheen kon dat er enorme kosten kleefden aan het in stand houden van slavernij. Van mensen die wegliepen van plantages tot bewegingen in Europa die zeiden: “Wij kopen geen door slaven gemaakte suiker meer.” Je hebt een mix nodig van vormen van protest, over landsgrenzen heen, die duidelijk maakt dat de manier waarop dingen nu georganiseerd zijn onhoudbaar is.</p>
<p class="tekst">Een les: wees wantrouwig wanneer machthebbers beloven het echt anders te gaan doen – denk aan Rutte IV – terwijl de logica die het probleem heeft veroorzaakt, wordt voortgezet. Laat de afschaffing van de slavernij een waarschuwing zijn. Het waren de Britse, Nederlandse en Franse overheden die de afschaffing van de slavernij moesten uitvoeren, en wat gebeurde er? Ze gebruikten het als rechtvaardiging om hun koloniale invloed uit te breiden: “Iedereen moet slavernij afschaffen, maar niet iedereen wil het, dus moeten wij de tent maar overnemen.” Je kunt er niet op vertrouwen dat de mensen die een probleem veroorzaakt hebben, het ook kunnen oplossen.’</p>
<div class="info-box">
<div class="info-box">
<p>Lees de eerdere afleveringen van De Grote Vraag via de auteurspagina van <a href="https://www.vn.nl/auteur/zwaan-lakmaker/">Zwaan Lakmaker</a>.</p>
</div>
</div>
<h5>Jelle de Graaf, Ambassadeur van stichting Stop Ecocide en coördinator bij Extinction Rebellion</h5>
<p class="tekst">‘Als duo-raadslid voor BIJ1 in de Amsterdamse gemeenteraad merkte ik dat de politiek te traag werkt. We hebben nog maar enkele jaren om een catastrofale klimaatramp af te wenden, als we al niet te laat zijn. Het politieke proces faalt op dat gebied, vanuit de instituties worden de hedendaagse problemen niet adequaat aangepakt. Na jaren van neoliberalisme zie ik een verbeeldingscrisis over hoe de maatschappij er óók zou kunnen uitzien.</p>
<blockquote>
<p class="p1">‘Ik ben ook idealistisch genoeg om te denken dat er in iedereen een activist verscholen zit. De vraag is alleen hoe je het naar buiten laat komen.’</p>
</blockquote>
<p class="tekst">Aan de andere kant gaat het ook gewoon om macht. Zo is er een keiharde lobby vanuit de fossiele industrie. Eerst zaaiden ze decennia twijfel over de klimaatwetenschap en nu proberen ze dezelfde industrie die deze problemen heeft veroorzaakt neer te zetten als oplossing. Het is nodig dat de gewone bevolking zich organiseert en in opstand komt. Zo oefenen we vanuit Extinction Rebellion burgerlijke ongehoorzaamheid uit. Ik snap dat dit het uiterste van het spectrum is, maar je kunt op allerlei manieren in opstand komen.</p>
<p class="tekst">Ik ben realistisch genoeg om in te zien dat niet iedereen bereid is om een pand te kraken, maar ik ben ook idealistisch genoeg om te denken dat er in iedereen een activist verscholen zit. De vraag is alleen hoe je het naar buiten laat komen.’</p>
<h5>Seren Dalkiran, Complexiteitswetenschapper en (mede)oprichter van het Synergized Earth Network en het Millennial Leadership Lab</h5>
<p class="tekst">‘We zitten op een kantelpunt. De oude manieren van leren, leiden, samenwerken, ondernemen en organisaties inrichten bieden geen toereikend antwoord meer. Het is duidelijk dat het oude verhaal over onze wereld – waarin economische en technologische vooruitgang ten koste gaat van mens en natuur, zonder oog voor de menselijke maat, – niet matcht met de huidige realiteit. We hebben nieuwe denkkaders nodig, een nieuw paradigma dat ons ondersteunt op weg naar een duurzame, rechtvaardige en menswaardige samenleving.</p>
<p class="tekst">Maar hoe komen we daar? In mijn PhD-onderzoek heb ik gekeken of en hoe nieuwe leiders, uit de millennial-generatie ons hierbij kunnen helpen.</p>
<p class="tekst">Het kenmerkt millennials dat ze een sterke behoefte hebben aan persoonlijke en professionele ontwikkeling die elkaar aanvullen, om veerkrachtig te kunnen zijn en meer impact te kunnen hebben op de wereld. Dit wordt ook wel “door waarden gedreven leiderschap” genoemd. Om hier ruimte aan te bieden, is het van belang dat die leerbehoeften worden gefaciliteerd in het onderwijs en op de werkvloer én dat generaties samenwerken. Dat houdt in dat jonge generaties erkennen welke expertise er is, om daar op voort te bouwen in plaats van het wiel opnieuw uit te vinden. En het betekent ook dat de oudere generatie erkent hoe belangrijk de zienswijze van jongere leiders is om het roer te kunnen omgooien.’</p>

<h5>Sigrid Sijthoff, Arts, oprichter van verslavingskliniek Kick Your Habits en auteur van <em>Proost!</em></h5>
<p class="tekst">‘Ik denk dat het heel mooi zou zijn als we in 2022 eens goed zouden gaan stilstaan bij alle dingen die we automatisch doen. Als samenleving denken we vaak dat we heel rationeel en cognitief leven, maar ik zie dat we ontzettend veel op de automatische piloot doen. Dat zit ’m in hoe vaak je onopgemerkt je telefoon pakt, maar ook bijvoorbeeld in de hoeveelheid alcohol die we drinken. Meer dan de helft van de Nederlanders drinkt meer dan wat de Gezondheidsraad een goed idee vindt. Iemand die echt verslaafd is, moet helemaal stoppen. Maar het grootste deel van de mensen is helemaal niet zo verslaafd, maar heeft gewoon een flinke slechte gewoonte.</p>
<p class="tekst">Ik hoor van zoveel mensen: “Wow, alleen al door gister niets gedronken te hebben ben ik zoveel helderder op mijn werk en zie ik minder beren op de weg.” Door af en toe niet te drinken, merk je al heel snel dat je beter slaapt, meer tijd hebt om iets anders te doen dan onderuit op de bank te liggen Netflixen, en minder ruzie hebt – onder invloed van alcohol escaleren gesprekken snel.</p>
<blockquote>
<p class="p1">‘Om het roer om te gooien, hoef je alleen maar te zeggen: “Ik schenk niet meer zo gemakkelijk een glas in.”</p>
</blockquote>
<p class="tekst">Als je denkt: ik ga vandaag niet drinken, maar het uiteindelijk toch doet, kan dat zorgen voor een knak in je zelfbeeld. Maar andersom geldt ook: als je niet hebt gedronken, voel je je tevreden en trots: “Zie je wel, het lukt me om te doen wat ik wil.” Het helpt om van tevoren stellig tegenover jezelf te zijn. Onze hersen kunnen moeilijk omgaan met “misschien” en met “een beetje”, en beter met “ja” of “nee”. En na een klein beetje drinken raken je hersenen al iets ontremd, en pak je sneller nog een drankje. Dus als je minder wilt drinken, kun je beter geregeld een dag overslaan dan op een avond minder proberen te drinken. Om het roer om te gooien, hoef je alleen maar te zeggen: “Ik schenk niet meer zo gemakkelijk een glas in.” Er is niks wat zo snel een flinke zet aan je leven geeft als minder drinken.’</p>
<h5>Janneke Stegeman, Voormalig Theoloog des Vaderlands en auteur van <em>Alles moet anders. Bevrijdingstheologie voor witte Nederlanders</em></h5>
<p class="tekst">‘We kunnen nooit met een schone lei beginnen. Door naar het verleden te kijken, kunnen we zien waar hedendaagse problemen vandaan komen. Als we dat scherp hebben, kunnen we op zoek naar een oplossing. Het is een leerproces in plaats van opnieuw beginnen. In Nederland denkt men dat we afscheid hebben genomen van het geloof en de kerk. Waarom vinden we het dan doodgewoon dat politici christelijk zijn, maar is het een probleem als ze moslim zijn?</p>
<p class="tekst">In onze geschiedenis zit een vorm van superioriteitsdenken, en dat is schadelijk. Ik ben christelijk opgevoed en wit dus ik heb eerst mijn eigen vooroordelen moeten bevechten door vragen te stellen en ongemak aan te gaan. De christelijke traditie is een inspiratie voor mij, maar ik denk dat het tijd is om de vuile was buiten te hangen. Het christendom heeft een negatieve rol gehad in het kolonialisme en het daaruit voortvloeiende racisme en dat moet erkend worden. Maar ik wil ook de mooie kant van het christendom laten zien en daarmee de wonden verzachten. Daarom pleit ik voor radicale eerlijkheid en zelfreflectie. Het is eng, maar zorgt voor een rijk leven.’</p>
<h5>Jerry Afriyie, Dichter, woordvoerder van Kick Out Zwarte Piet en oprichter van Nederland Wordt Beter (NLWB)</h5>
<p class="tekst">‘De grote uitdaging van ons als land is het herstel van vertrouwen, met name van de overheid in de mensen voor wie ze er is. En dat zal niet in één termijn lukken. De welvaart van het land maakt grote sprongen, maar als je inzoomt, kom je er snel achter dat niet alle gemeenschappen zijn meegegroeid of meegenomen. Daarnaast hebben we een recent verleden van kolonialisme en slavernij dat diepe wonden heeft achtergelaten. Zonder erkenning van de oorzaak van de ongelijkheid in de samenleving en duurzame interventies vrees ik dat wij als land nog verder van elkaar vervreemd zullen raken. In een democratische samenleving heeft de overheid een voorbeeldfunctie, om het volk bij elkaar te houden en te voorzien van de juiste informatie en kennis over wie wij zijn en waar we vandaan komen. Een eerlijker en completer verhaal, bijvoorbeeld via onderwijs, wekt vertrouwen in de overheid. Als blijkt dat bepaalde covid-maatregelen niet hebben gewerkt, zeg dan: “De virusuitbraak heeft ons ook overvallen. Wij doen stinkend ons best, maar zullen ook fouten maken, heb geduld met ons.” Ik mis dat verhaal. En velen met mij.</p>
<blockquote><p>‘Om het roer om te gooien, is het belangrijk om je bewust te zijn van de mensen die aan het roer staan en welke perspectieven en ideeën die mensen bewust en onbewust met zich meedragen.’</p></blockquote>
<p class="tekst">Een ander vertrouwensvraagstuk is het onderling wantrouwen in elkaar. Een van de grote obstakels voor emancipatiebewegingen is dat veel witte Nederlanders niet weten met wie ze het huis delen. Men heeft moeite met mij, tot bedreigingen aan toe, omdat ik de gevestigde orde en norm bevraag. Hoe tegenstrijdig is het als je de boerenprotesten toejuicht, maar geweld tegen vreedzame demonstranten van Kick Out Zwarte Piet goedpraat? Je zou naast mij moeten staan en niet tegenover mij, als je voorstander bent van gelijke rechten. Daarom hebben we, met NLWB, 3 mei uitgeroepen tot de Dag van Empathie. Om ruimte te creëren om elkaar opnieuw te leren kennen en de vertrouwensband te versterken.’</p>
<h5>Nydia van Voorthuizen &amp; Marie Lotte Hagen, Oprichtsters van het feministische platform Damn, Honey</h5>
<p class="tekst">Van Voorthuizen: ‘Om het roer om te gooien, is het belangrijk om je bewust te zijn van de mensen die aan het roer staan en welke perspectieven en ideeën die mensen bewust en onbewust met zich meedragen. Nog altijd zijn het vooral de witte, heteroseksuele mannen die aan het roer staan. Zij nemen posities in waar ze macht uitoefenen, geld verdienen en het geld weer verdelen. Daarbij hebben ze controle over wie er na hen op die posities komen. Zo houd je de status quo in stand en blijft de macht bij de witte, heteroseksuele man.’</p>
<p class="tekst">Hagen: ‘Wil je verandering, dan moet het roer aangevuld. Personen met verschillende ervaringen en achtergronden moeten op veel verschillende posities geplaatst worden. Zo wordt ieders belang behartigd. Ook is het heel belangrijk dat we beter naar elkaar luisteren, zeker als mensen ongelijkwaardigheid aankaarten. Als mensen niet naar elkaar luisteren, zit je gewoon vast.’</p>


Hoe gooi je het roer om? ‘Als we ons verleden scherp hebben, kunnen we op zoek naar een oplossing’