Lang leve de Senaat

Columns van de week

Amber Wiznitzer en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

Voorpublicatie

Een van mijn eerste <a href="https://www.rtlnieuws.nl/economie/column/2609171/savehans-de-geus-waar-blijft-toch-die-beloofde-inflatie" target="_blank" rel="noopener">stukken</a> als commentator economie rond 2011 had als kop ‘Waar blijft nou die beloofde inflatie?’. Ik ageerde daarin tegen hedendaagse navolgers van de rechtse econoom Milton Friedman, de zogenaamde ‘monetaristen’. In die tijd van eurocrisis waarin staatsschulden opliepen waarna de Europese Centrale Bank (ECB) die schulden ook nog eens ging opkopen, beweerden die namelijk dat er een torenhoge inflatie zat aan te komen.
Eigenlijk beweren die mensen, meestal economen van rechtse snit, nooit anders. Overal en altijd zien ze wel een reden om ervoor te pleiten dat de rente omhoog moet, dat overheden moeten bezuinigen, dat we de lonen moeten matigen en, in het algemeen, dat markten vrijelijk hun werk moeten doen – ook als dat verwoestende gevolgen heeft voor gezinnen en bedrijven. Ze zien de economie als een soort natuurproces waar je niet aan moet tornen.
Niet ingrijpen dus, behalve wanneer het de belangen van renteniers en werkgevers betreft. Die moeten te allen tijde beschermd worden. Sterker nog: de klassenstrijd beslissen ten gunste van de kapitalist lijkt hun heimelijke, onderliggende missie. Ze zijn voor een ultralage inflatie, want dan smelt het geld van de bezitters zo min mogelijk weg. En dat is ze gelukt, onder meer door monetair beleid neer te leggen bij onverkozen technocratische gezelschappen die ideologisch gevoed zijn met hun gedachtengoed: de onafhankelijke centrale bank.
<h5>Koortsige dogmatiek</h5>
Monetaristen of monetaire haviken worden ze ook wel genoemd – kúnnen hierbij oprechte bedoelingen hebben, meer welvaart nastreven voor iedereen, en daarbij komt democratie nu eenmaal even niet van pas. Maar je kunt nooit uitsluiten dat ze onderbewust in de ban zijn van een koortsige dogmatiek waarin pijn, opoffering en lijden verheerlijkt worden.
Loop de maatregelen die ze voorstaan en die ik hierboven noemde nog maar eens na: op zijn minst valt op dat alle voordelen van hun masochistische neigingen terechtkomen bij vermogenden en ondernemers, en dat arbeiders en mensen met schulden er bekaaid vanaf komen. En wie hun voorstellen in samenhang en tot het einde goed doordenkt, ziet dat hun redenering eigenlijk gewoon niet sluit.
Het denken van monetaristen gaat mank. Dit versterkt ons bange vermoeden dat men, bewust of onbewust, hele andere doelen nastreeft dan een algemeen belang, maar gewoon op het slagveld van de klassenstrijd actief is.
Een voorbeeld: havikken willen altijd maar dat lonen gematigd worden. Dat zou namelijk goed zijn voor arbeiders. Want de prijs van arbeid daalt dan, dus zal er meer van gevraagd worden, dus komen er meer banen. Maar je hoeft geen econoom te zijn om te begrijpen dat mensen ook nog iets van koopkracht moeten overhouden om voor voldoende vraag te zorgen. En dat er een groot risico is in een deflatoir krimpscenario terecht te komen, met telkens lagere lonen in een neerwaartse spiraal. Nog los van de rechtvaardigheidsvraag waarom de werknemer altijd de klappen moet opvangen, en niet de aandeelhouders.
<blockquote>Mensen die echt verstand hebben van monetaire operaties wisten allang dat centrale banken geen geld scheppen.</blockquote>
In onze calvinistisch-christelijke onderbuik vervuld van het lijdens- en boete-imperatief valt de boodschap in politiek-electorale sfeer vaak best goed. Het doet pijn, dus het zal wel verstandig zijn. Kiezers lijken daardoor te denken dat politici die de conservatieve economen voorstellen overnemen erg verantwoordelijk zijn. Ze durven de pijnlijke maatregelen te benoemen die kennelijk nodig zijn, want als ze niet nodig waren, dan zouden ze dat toch niet zomaar zeggen?
<h5>De jaren twintig</h5>
Terug naar hun waarschuwingen voor hoge inflatie. Rond 2011, en ook daarna, kwam er van die voorspellingen niets uit. Natuurlijk niet. Het voert wat ver om dat hier technisch uit te leggen, maar een belangrijke misvatting van de monetaristen is dat de centrale bank geld schept, en dat opkopen van staatsschuld de geldhoeveelheid vergroot.
Mensen die echt verstand hebben van monetaire operaties wisten allang dat centrale banken geen geld scheppen. Die begrijpen dat geld in de maatschappij wordt gecreëerd, en dat centrale-bankgeld van een hele andere orde is. Hoogstens faciliteert de centrale bank de geldschepping door kredietverlening.
Jaar in, jaar uit dáálde de inflatie juist, en dat is ook logisch, want je kunt zelfs beredeneren dat het opkopen van staatsleningen deflatoir werkt. En toen kwam corona, en de oorlog in Oekraïne, en alles stond op zijn kop. Mensen kregen scheppen met geld van de staat – écht geld dit keer. Maar ze zaten thuis niet productief te zijn. De logistiek raakte in de war, containers stonden aan de verkeerde kant van de wereld, het fijn afgestelde mondiaal productieapparaat, dat over vele, vele schijven in vele landen loopt, liep spaak.
<blockquote>Een hogere rente zal geen effect hebben op de bron van inflatie.</blockquote>
Veel extra vraag naar goederen bij een lager aanbod, dat creëert uiteraard wél inflatie. Dat was een totaal nieuwe omstandigheid die niemand had voorzien. Ook niet de monetaristen. Maar, u raadt wat er gebeurt: men kraait victorie. Zie je wel, inflatie, dat hebben we altijd gezegd! Ze kregen met hun inflatie gelijk om de verkeerde reden, het niet-inzien waarvan nog beter de gebrekkigheid van hun denken aan het licht brengt.
Helaas – en daarbij zijn we aangekomen in het heden, waarin deze ‘haviken’ hun kans éindelijk schoon zien en met hun gebruikelijke pleidooi voor hogere rentes om de verkeerde reden voet aan de grond krijgen – blijft hun denken gebrekkig. Logisch, als je niet goed wílt begrijpen wat de oorzaak is. Er klopt dan ook helemaal niets van hun ‘oplossing’.
Dat zeg ik overigens niet alleen, dat zeggen ook progressief tegendraadse echte economen als Joseph Stiglitz en Alfred Kleinknecht. Een hogere rente zal geen effect hebben op de bron van inflatie. De ECB maakt geen nieuwe gaspijpleiding of schaarse halfgeleiders door de rente te verhogen. De pijn van welvaartsverlies door dure energie is al erg genoeg; een hogere rente gaat die pijn onnodig verder vergroten, zonder dat het er iets tegen doet.
De huidige periode is niet te vergelijken met de jaren zeventig, zoals men graag doet – de laatste en volgens mij vrijwel enige keer dat het denken van monetaristen beargumenteerbaar niet helemáál onzinnig was, met de veel te sterke vakbonden en hun daadwerkelijke loon-prijsspiraal. De huidige periode lijkt veel meer op de jaren kort na de Eerste Wereldoorlog, rond 1920 dus, zegt bijvoorbeeld economisch historicus Jan Luiten van Zanden. De gelijkenissen met de jaren twintig van een eeuw geleden zijn inderdaad opvallend: oorlog, epidemie (Spaanse Griep), gebrek aan invoer en grondstoffen, en verder een prima economie en gematigde lonen. Dat is belangrijk, want wat diende zich toen al snel aan na de aanvankelijk inflatie-bult door externe oorzaken: deflatie. Dat is ook nu te verwachten. Zoals altijd eigenlijk in de geschiedenis na een prijspiek in energie. Dat is nou net geen moment om de rente te verhogen dus.
<h5>Selectieve wetenschap, ergo ideologie</h5>
Een andere belangrijke denkfout is dat men zich bij het pleidooi voor hogere rente niet eerst afvraagt waarom er overal tekorten zijn – van personeel, van grondstoffen, van energie; is dat omdat de vraag te hoog is, of omdat er tijdelijke, oplosbare knelpunten in het aanbod zijn? Dat laatste is natuurlijk het geval. Die containers komen echt wel weer op de goede plek te staan; ten tijde van dit schrijven dalen de prijzen van grondstoffen en energie (en van halfgeleiders, en van zeecontainers) alweer pijlsnel, en is er bepaald geen sprake van overmatige loongroei. En het kan niet zo zijn dat een deel van de beroepsbevolking ineens in rook is opgegaan. Die mensen komen echt wel weer terug.
Het bizarre is dat de ECB zelf op meerdere <a href="https://twitter.com/hansdegeus/status/1589942303208402947" target="_blank" rel="noopener">gelegenheden</a> zegt dat het beperken van de vraag niets gaat uitrichten tegen de inflatie. Letterlijk <a href="https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2003/html/sp031120.en.html" target="_blank" rel="noopener">stelt</a> men in 2003 reeds dat de inflatie niet zal dalen wanneer de oorzaak aan de aanbodzijde zit. En toch is dat wat ze beogen met hogere rentes. Een beter voorbeeld van cognitieve dissonantie vind je zelden.
Andersom zijn de knelpunten in het aanbod beter op te lossen met juist een lagere rente dan met een hoge. En eerder met wat hogere dan met lagere lonen. Er zijn investeringen en innovaties nodig om de aanvoer weer te verhogen en efficiënter te maken, én – en dat is het punt – dit te doen zonder dat daar enorm veel personeel voor nodig is. Alleen met beperkte rentes en onder druk van wat hogere lonen gaan bedrijven investeren in nieuwe, arbeidsbesparende machines. En vooral: kan de energietransitie snel plaatsvinden, wat nu meer nodig is dan ooit, gezien de tekorten aan fossiele energie en natuurlijk vanwege klimaatverandering en om geostrategische redenen.
Des te onbegrijpelijker is dit gebrek aan inzicht onder conservatieve economen omdat ze normaalgesproken júist aan de aanbodzijde van de economie willen sleutelen. Maar nu ineens niet. Kennelijk mag dat alleen wanneer dit betekent dat lonen gematigd en rechten van werknemers afgepakt moeten worden, want dát is hoe in normale tijden het ‘sleutelen aan de aanbodzijde’ wordt opgevat.
Maar nu dit sleutelen in deze tijden betekent dat de lonen misschien wel eens juist omhoog moeten, om zo ondernemers te bewegen innovaties door te voeren, nu meent men ineens dat de vraagzijde het probleem is, op te lossen door – u raadt het al – lonen te matigen. Het doet er, kortom, niet toe hoe de toestand van de economie is, en waarom die zo is als ze is. Altijd en overal moeten er lonen worden gematigd van havikken. Waarmee is aangetoond dat monetarisme religie is, of klassenstrijd, of allebei. En geen serieuze wetenschap.
<h5>Klaplopende werkgevers</h5>
Als de lonen niet gematigd worden dient zich de vraag aan: dreigt er dan geen loon-prijsspiraal, net als in de jaren zeventig?
Voorlopig niet. Er dreigt geen loon-prijsspiraal, maar er is wel een winst-prijsspiraal.
Gezinnen pakken de pijn; aandeelhouders komen gemiddeld tamelijk ongeschonden door de energiecrisis, en als ze aandelen hebben in energiebedrijven, profiteren ze er zelfs van. Zie Shell, met zijn obscene winstcijfers. Shell profiteert niet zozeer van de inflatie; Shell is de inflatie.
Strikt genomen ís er niet eens sprake van inflatie, want er is geen structureel proces gaande waarin alles, inclusief de lonen, jaar op jaar duurder wordt, wat de definitie van inflatie is. Wat we nu meemaken zijn prijsstijgingen van enkele specifieke goederen, buiten onze invloed, die eerder structureel déflatoir zijn omdat ze de welvaart verkleinen. Ze zijn ‘exogeen’, dat wil zeggen, ze komen niet voort uit de binnenlandse economische dynamiek. Kijk je door de incidentele prijsstijgingen heen, dan haalt de onderliggende binnenlands-gedreven inflatie <a href="https://adamtooze.substack.com/p/chartbook-151-zugzwang-are-we-on">nauwelijks</a> de één procent.
<blockquote>Een bedrijf dat geen fatsoenlijk salaris kan betalen, dát is pas ‘zombie’ en heeft geen bestaansrecht.</blockquote>
En hoe zit het dan met die legendarische zombie-bedrijven waar rechtse economen zo’n vreselijke last van zeggen te hebben – ondernemingen die eigenlijk geen bestaansrecht hebben maar puur door de lage rente maar doorsukkelen en onze groei afremmen? Vindt de o-zo-noodzakelijke ‘creatieve destructie’ wel genoeg plaats? Moet alleen om díe reden de rente niet eens flink omhoog? Helaas, ook hier verraadt de conservatieve econoom zich weer in zijn dogmatische selectiviteit. Want ‘zombie’-bedrijven mogen wel kapot door rentestijging (juist goed!). Maar creatieve destructie door loonstijging of op zijn minst een hoger minimumloon, dat is dan weer ‘gevaarlijk’.
Wat een onzin. Een bedrijf dat geen fatsoenlijk salaris kan betalen, dát is pas ‘zombie’ en heeft geen bestaansrecht. In die zin is het huidig personeelstekort een zegen. Denk flitsbezorgers, denk maaltijdbezorgers, denk Schiphol. Eindelijk lopen klaplopende werkgevers tegen de lamp. Ze houden mensen bezet die we elders veel te hard nodig hebben.
Helemaal mooi maken de haviken het door te beweren dat inflatie vooral arme mensen raakt. Dat ze dus eigenlijk voor de onderkant de inflatie willen bestrijden. Hoe nobel, ineens kiest men de kant van de arbeider in de klassenstrijd? Zit daar geen luchtje aan? Natuurlijk zit daar een luchtje aan. Het klopt namelijk niet. Of arme mensen inderdaad last hebben van hoge inflatie, zal afhangen van de omstandigheden (is de inflatie loongedreven, of kostengedreven). En merk, oh ironie, op dat haviken hier een performatieve factor zijn: inderdaad heeft de onderkant last van inflatie, namelijk als op last van diezelfde haviken de prijsstijging niet in hun loon mag worden gecompenseerd.

<h5>Aasgierengedrag</h5>
Buiten dat alles heeft iemand met een groot vermogen door het wegsmelten van de koopkracht van zijn bezit natuurlijk veel meer te verliezen. Maar vooral, en nu komt de niet-zo-nobele aap echt uit te mouw: van het bestrijden van die inflatie door fors hogere rentes heeft heel duidelijk één partij heel veel last, namelijk de onderkant van de arbeidsmarkt, die als eerste zijn baan verliest en daarmee de prijs betaalt voor de ‘zegening’ van een oplopende werkloosheid om de druk op de economie weg te nemen.
Mindervermogenden hebben bovendien – het woord zegt het al – relatief weinig bezit, en des te meer schuld. Ook om die reden treft vooral hen een hogere rente, en de bijbehorende lage inflatie. Hun tegenhangers daarentegen, de vermogenden, de crediteuren, de renteniers, vangen alleen maar meer rente op hun positieve banksaldo. Misschien verliezen ze wat op aandelen die minder waard worden, maar anderzijds staan zij met hun ‘oorlogskas’ ook klaar om tegen bodemprijzen huizen op te kopen, misschien omdat de bank die executoriaal liquideert omdat de vorige eigenaar op last van de havik zijn baan kwijtraakte of de hogere rente niet meer kan betalen.
Dit aasgierengedrag zagen we in de crisis van 2008 in de VS in groten getale gebeuren met partijen als Blackstone, en volgens de uitstekende onafhankelijke woningmarktanalist Maartje Martens is dit geen toeval: men loert altijd op kansen om goedkoop huizen af te pakken van vastgelopen burgers en kleine bedrijven. De aasgieren komen na de haviken. Je zou er háást een complot in zien…
Nog één laatste inconsequentie van de havik is deze. In tijden dat huizen duurder worden, wordt men niet moe erop te wijzen dat dat óók inflatie is die eigenlijk moet meetellen. Daar zit best wat in. Persoonlijk vond ik daarom de negatieve rentes en het opkoopprogramma, ook gevaarlijk. Maar wees dan wel consequent, en tel dan ook de huidige daling van huizenprijzen mee in het plaatje.
Ten slotte is er, in lijn met mijn boek Hoe ik toch huisjesmelker werd, waaruit deze publicatie afkomstig is, nog een heel andere overweging waar monetaristen in hun foutieve vergelijking met de jaren zeventig overheen stappen, en dat is dat we, ten opzichte van ons inkomen, tegenwoordig veel meer bezittingen én schulden hebben. Als het voor de echte economie al wenselijk zou zijn de rente te verhogen – quod non, zagen we – dan kun je daar niet zomaar toe besluiten zonder de gevolgen voor de financiële economie bij in ogenschouw te nemen.
Om het bot te zeggen: de rente kán helemaal niet sterk omhoog, want dan gaat iedereen failliet. Schulden worden onbetaalbaar en de prijzen van activa storten in.
Tegen de tijd dat men daar bij de ECB achter komt, is het helaas te laat. Er dreigt een diepe, diepe recessie met veel persoonlijke ellende. We wachten met spanning af wat monetaristen dáár dan weer voor medicijn op weten te verzinnen. Ik vermoed iets met loonmatiging.
<div class="info-box">
Dit is een publicatie van de vermeerderde heruitgave van het <a href="https://www.tzum.info/2021/09/nieuws-hans-de-geus-wint-prinsjesboekenprijs-2021-met-hoe-ik-toch-huisjesmelker-werd/" target="_blank" rel="noopener">prijswinnend</a>e boek <a href="https://www.volkskrant.nl/economie/journalist-hans-de-geus-werd-huisjesmelker-om-de-financiele-toekomst-van-zijn-gezin-te-redden~b836f6f7/" target="_blank" rel="noopener">Hoe ik toch huisjesmelker werd</a> over woonarmoede en ongelijkheid door uitgeverij Wereldbibliotheek.
</div>

Hans de Geus

De verholen klassenstrijd van de ECB: met hogere rentes wordt de inflatie niet voor iedereen bestreden

Analyse

<div class="info-box">
<iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/1164868498%3Fsecret_token%3Ds-wkCsHsnrMdX&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true&amp;visual=true" width="100%" height="100" frameborder="no" scrolling="no"></iframe> 
Je kunt dit verhaal ook beluisteren dankzij Blendle.
</div>
‘Rabo’s moeizame draai naar een duurzame wereld,’ <a href="https://fd.nl/financiele-markten/1415722/rabo-s-moeizame-draai-naar-een-betere-wereld" target="_blank" rel="noopener">kopte het FD</a> recent boven een stuk waarin een kijkje in de keuken werd gegeven van de interne richtingenstrijd bij de Rabobank. Voorstanders van een meer maatschappelijk bewust bankbeleid botsen met behoudende krachten. Het is knap dat dit van binnenuit in kaart is gebracht, maar het dilemma waar álle banken mee kampen, kunnen we van buitenaf ook wel uittekenen. Want er is geen weg terug van altijd maar méér financiering en het steeds verder opblazen van de prijzen van landbouwgrond en woningen. Zo’n stap terug zou namelijk betekenen dat een deel van het uitgeleende geld niet meer terugkomt. Daarom is het al moeilijk om alleen maar te erkénnen dat het te ver is gegaan. Geen wonder dat ze er bij de Rabobank niet uitkomen.
Dit is de klem waarin we zitten en waardoor minder intensieve landbouw geen optie is. En goedkoper wonen ook niet. Er is nauwelijks een weg terug. We zijn gedoemd tot eeuwige groei, want toekomstige groei staat als verplichting reeds op de bankbalansen ingetekend. Grondprijs en financiering zijn afgestemd op het scenario van de meest intensieve landbouw en de duurste woonomstandigheid.
Dit is de aard van een ver doorgevoerd gefinancialiseerd systeem: toekomstige tegenspoed (woonarmoede en een onhoudbaar voedselsysteem) zijn gestold in schijnbare huidige rijkdom. Die rijkdom is in feite gekapitaliseerde diefstal van toekomstige duurzame en gelijk verdeelde welvaart.
<div class="info-box">
Hans de Geus schreef deze analyse voor <a href="https://www.vn.nl/progressief-cafe-de-onderstroom/" target="_blank" rel="noopener">De Onderstroom</a>, het nieuwe journalistieke platform van Progressief Café. <a href="https://www.vn.nl/progressief-cafe-de-onderstroom/" target="_blank" rel="noopener">Hier</a> vind je alles over hun missie, en krijg je toegang tot al hun artikelen en podcasts.
<iframe src="https://open.spotify.com/embed/episode/7xwfCKjLLzGEcjPd8W5voT?utm_source=generator" width="100%" height="152" frameborder="0" allowfullscreen="allowfullscreen"></iframe>
Hans de Geus vertelt in deze podcast hoe een radicale aanpak van de vermogensongelijkheid de wooncrisis kan oplossen. Van erfvermogens tot overdrachtsbelastingen. Alles moet bespreekbaar zijn.
</div>
<h5>Niemand wil het</h5>
Grote woorden, maar concreet betekent het voor wonen dit: lagere lasten voor starters wil eigenlijk niemand, want het zou erkennen dat we moeten afboeken op het papieren vermogen waar we ons nu zo rijk mee wanen. Niemand wil het − behalve dan een klein groepje starters op de woningmarkt zonder rijke ouders en zonder maatschappelijke vertegenwoordiging. Zij die lijden aan wat ik woonarmoede noem in mijn boek <a href="https://wereldbibliotheek.nl/product/8446/" target="_blank" rel="noopener">Hoe ik toch huisjesmelker werd</a>.
<blockquote>Dat is de tragiek van de millennial zonder rijke ouders. Hij is in de minderheid en niemand komt voor hem op.</blockquote>
Willen we woonstarters zonder rijke ouders redden en de woonkosten laten dalen voor starters, en willen we de landbouw extensiveren, dan moeten we met een schone lei beginnen. Maar dat gaat aandeelhouders geld kosten − en misschien de belastingbetalers ook wel weer. Daarnaast zullen ook pensioenfondsen, gemeenten met dure grond op de balans en woningcorporaties geraakt worden. En woningbezitters die zich nu rijk rekenen met hun overwaarde. Kortom, het hele systeem.
Wie gaat ze dat vertellen? Niemand gaat ze dat vertellen want het gaat niet gebeuren. Althans, niet op deze manier. Dat is de tragiek van de millennial zonder rijke ouders. Hij is in de minderheid en niemand komt voor hem op. Zelfs het woonprotest komt maar ten dele voor hem op…
<h5>Ongelijkheid tússen millennials</h5>
Er is een wooncrisis, maar wat is dat precies? Wie lijdt eraan? Het woonprotest suggereert dat een bepaalde generatie de dupe is omdat er te weinig woningen zijn. Althans, je moet vrezen dat hun protest zo wordt <a href="https://twitter.com/PJBoelhouwer/status/1458718775994372101" target="_blank" rel="noopener">uitgelegd</a> door mensen die wellicht belang hebben bij meer nieuwbouw. Millennials hebben last van een ‘woningencrisis’, dus moet er meer gebouwd worden, en daar moet overheidsgeld bij, eist het woonprotest.
Let wel: de meeste eisen die het woonprotest op tafel legt zijn prima. Maar de tragiek van de nadruk op de ‘woningencrisis’ is dat we daarmee eerder de gevestigde orde in de kaart spelen dan een dienst bewijzen aan die millennials die écht de dupe zijn.
Want het geeft te denken dat juist de gevestigde orde, die belang heeft bij behoud van de status quo en duur wonen, de roep om 1 miljoen extra woningen als ‘oplossing van het probleem’ tamelijk zorgeloos aanhoort.
<blockquote>Er is geen tekort aan stenen maar een teveel aan geld.</blockquote>
Ook de partij die bij uitstek de haves vertegenwoordigt − de VVD − hamert op extra woningbouw als ‘oplossing’. Voor hen is het inderdaad een oplossing, maar voor woonarmoede nauwelijks. Want er is geen sprake van een ‘woningencrisis’ – althans, niet in de zin van een nieuw, plotseling historisch groot tekort aan woningen. Op een huidig, recentelijk nog geslonken tekort van 279 duizend woningen, staan zelfs 411 duizend woningen leeg, volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koningsrelaties. Maakt niet uit, want de prijzen stijgen toch wel door. Dat gebeurde zelfs toen het woningentekort daalde in het begin van de coronapandemie, wat laat zien dat ons woonprobleem aan de vraagkant zit (teveel geld bij de haves), en niet aan de aanbodkant (een fysiek tekort aan woningen).
Er is geen tekort aan stenen maar een teveel aan geld. Bijbouwen verzacht niet de financiële pijn van de woningslachtoffers, maar geeft de haves wel meer gesubsidieerde financiële speeltjes.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/prins-bernhard-jr-huis-betalen/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookHet is niet de schuld van prins Bernhard jr. dat jij geen huis kunt betalen27 februari 2021</a>
Natuurlijk moet er óók gebouwd worden. Maar dat is vooral een probleem van volkshuisvesting. Het probleem van woonarmoede is financieel. Zonder dat we er acht op sloegen, is er een vermogenskloof ontstaan waarbij vastgoed vooral een werktuig is. De wezenlijke problemen liggen op het gebied van financiering, deregulering en fiscaliteit.
De millenial is niet de dupe. De woningen die er zijn, gaan niet mee het graf in met de babyboomer. Die woningen blijven gewoon staan. Er komen jaarlijks 65 duizend eengezinswoningen vrij, becijferde architect Harvey Otten. Maar niet voor alle millennials. Alleen millennials zonder rijke ouders zijn de dupe; mensen die straks niet de kostbare, verlaten stulpen van de boomers erven. De ongelijkheid door gefinancialiseerd vastgoed is geen probleem ván millennials, maar van ongelijkheid tússen millennials onderling.
Het wezenlijke probleem van de wooncrisis is de ongelijkheid die ontstond door financiering. Waarmee we terug zijn bij het dilemma van de banken.
<h5>Eenvoudige knoppen</h5>
Het systeem wil niet afboeken, zagen we. Wat dan wel te doen? In mijn boek kom ik op de volgende uitweg. Woonarmoede en ongelijkheid zijn twee kanten van dezelfde medaille en beïnvloeden en versterken elkaar wederzijds. Als het zo moeilijk is om woonarmoede direct aan te pakken, moet het maar langs de andere kant: pak vermogensongelijkheid aan, en de woonarmoede verbetert vanzelf mee.
<blockquote>Belast erfenissen, belast vermogen zwaarder, verhoog de overdrachtsbelasting, breng het eigen huis in box 3 en belast inkomsten uit verhuur.</blockquote>
De boodschap is dat wij, en de woonprotesters, niet zozeer moeten aankloppen bij de minister die over wonen gaat om te vragen om lagere huren of om meer overheidsgeld voor nieuwbouw, want dat geldt stroomt rechtstreeks naar de bezittende klasse. We moeten bij de minister van Financiën zijn, die met best wat eenvoudige knoppen kan zorgen dat de rivier juist de ándere kant opgaat. Dat het systeem niet langer een herverdeling is van arm naar rijk en van jong naar oud.
Zorg dat de vermogenskloof niet langer groter wordt, maar weer kleiner. Belast erfenissen zodat woonongelijkheid in iedere geval over generaties kleiner wordt. Belast vermogen ook tijdens het leven zwaarder. Verhoog de overdrachtsbelasting. Breng het eigen huis in box 3, zodat de hurende spaarder een gelijk speelveld krijgt. En, uiteraard: belast inkomsten uit verhuur. Want dat is nog wel het meest bizarre van het huidige systeem: passief woningbeleggen is onbelast, terwijl actief bijdragen aan de maatschappij met progressieve inkomstenbelasting wordt ontmoedigd.
Het ministerie van Financiën zal blij zijn, want die nemen graag maatregeltjes die geld in het laatje brengen. Maar mooier nog, en dat zou vooral de echte liberaal moeten aanspreken: de belasting op inkomsten uit arbeid kan dan omlaag.
<h5>Uit de wurggreep van de banken</h5>
Nog een voordeel: deze maatregelen zijn snel en makkelijk in te voeren, geleidelijk werkend, zonder disruptie van ons huidige liberale systeem met vrijwel onbeperkte eigendomsrechten. Het nadeel is dat het inderdaad erg geleidelijk gaat en binnen het systeem blijft.
Wat nou als we ook buiten de kaders mogen denken? Als we tóch met een echt schone lei willen beginnen, zonder torenhoge schulden waar onzinnig dure woningen tegenover staan, en zonder de veel te hoge lasten voor starters die nu de prijs betalen voor al die papieren weelde? En vooral: uit de wurggreep van de banken.
<blockquote>Een wilde fantasie: de overheid koopt alle woningen in Nederland op, daarmee alle papieren vermogens, en alle schulden die er tegenover staan, doorstrepend.</blockquote>
Laten we onszelf eens toestaan radicaal en onrealistisch te dromen − over een elegantere oplossing die misschien veel liberaler is dan die in eerste instantie lijkt. Kan het wel, zo’n schone lei? Alles kan. We hebben dit systeem gemaakt dus we kunnen het ook weer onttakelen. Een wilde fantasie die architect Reimar von Meding met me deelt: de overheid koopt alle woningen in Nederland op, daarmee alle papieren vermogens, en alle schulden die er tegenover staan, doorstrepend. Om vervolgens de woningen voor een schappelijke huur weer ter beschikking te stellen. Niemand hoeft dan zijn huis uit. En omdat de overheid vrijwel geen rente betaalt, kan die huur heel laag zijn.
<h5>Collectieve-nationalisering-op-liberale-gronden</h5>
En het is nog haalbaar ook. Want wat kost zo’n collectieve-nationalisering-op-liberale-gronden? Minimaal de totaal uitstaande hypotheekschuld van 540 miljard − circa 1 ton per koopwoning, want die lost de staat dan voor iedereen af. De banken blijven overeind en zijn nu vrij om bijvoorbeeld de energietransitie te gaan financieren. Ook wil je mensen die flink hebben afgelost in plaats van gespaard, nog wat meegeven, laten we zeggen voor nog eens zo’n bedrag. De huidige staatsschuld van 370 miljard zou al snel verdrievoudigen.
Niet eens complete waanzin, want onze schuldenratio zou dan in de buurt van die van een land als Italië uitkomen, en die is bij de huidige rente prima houdbaar. Daar staat een veel rijkere, vrijere en gelijkere private sector tegenover. Want de meeste overwaardes, die puur onverdiend inkomen zijn en de grootste bron van onze enorme vermogensongelijkheid, verdwijnen. Het kost de staat wat, maar de private besparing is vele malen groter.
<div class="info-box">
Hans de Geus is schrijver van <a href="https://wereldbibliotheek.nl/product/8446/" target="_blank" rel="noopener">Hoe ik toch huisjesmelker werd − over </a><a href="https://wereldbibliotheek.nl/product/8446/">woonarmoede</a><a href="https://wereldbibliotheek.nl/product/8446/"> en ongelijkheid</a>, het politieke boek van het jaar (winnaar <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2021/09/16/prinsjesprijzen-voor-beste-boek-foto-en-podcast-uitgereikt-a4058591">Prinsjesboekenprijs</a>).
</div>

De verholen klassenstrijd van de ECB: met hogere rentes wordt de inflatie niet voor iedereen bestreden

De wooncrisis komt niet door een tekort aan stenen, maar een teveel aan geld