Ook meiden radicaliseren

Columns van de week

Hannah Prins en Chard van den Berg

<div class="info-box-shadow"><strong>Keerpunten, de wereld in 2018</strong>: Ieder jaar vraagt <em>The</em> <em>New York Times</em> een keur aan denkers, schrijvers, wetenschappers en wereldleiders wat de keerpunten zijn van deze tijd en waar we met de wereld naartoe gaan. <em>Vrij Nederland</em> selecteerde de beste bijdragen.</div>
<p class="tekst">Afgelopen juni zocht Saoedi-Arabië samen met twee andere Golfstaten en Egypte de confrontatie met Qatar, omdat het land islamitisch terrorisme zou financieren. Een welhaast satirische zet, aangezien Saoedi-Arabië zelf lange tijd de verspreiding van de – regelmatig met extremisme geassocieerde – fundamentalistische salafistische islam financierde.</p>
<p class="tekst">Toch lijkt dit diplomatieke relletje meer te zijn dan het zoveelste voorbeeld van de Saoedi-Arabische pot die de Qatar-ketel verwijt dat hij zwart ziet. Mogelijk gebruiken Saoedische leiders het conflict dat tot de blokkade van Qatar leidde als strategisch rookgordijn om de aandacht af te leiden van de sluimerende spanningen binnen de eigen insulaire grenzen.</p>
<figure id="post-381296 media-381296" class="align-left"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-4_1613428_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-4_1613428_preview-320x216.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-4_1613428_preview-640x431.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-4_1613428_preview-1280x862.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Qatari troepen doen een oefening met Amerikaanse paratroepers. Foto: United States Defense Department/AP/NYT</figcaption></figure>
<h5>Onder huisarrest</h5>
<p class="tekst">De onlangs benoemde erfgenaam van de Saoedische troon, kroonprins Mohammed bin Salman, oftewel M.B.S., heeft plechtig beloofd het land te moderniseren. Op zijn planning staan diversificatie van de Saoedische economie naast olie, uitbreiding van de handel, stimulering van de werkgelegenheid en de versoepeling van de beperkingen op vermaak. Zijn ambities worden echter getemperd door ten minste twee binnenlandse factoren, die in 2018 weleens een rol kunnen gaan spelen op het wereldtoneel.</p>
<p>Ten eerste: een mogelijke aanval op het Mohammed bin Salmans gezag. Zelfs volgens de normen van de Arabische dynastieke politiek was het een gedurfde zet toen hij in november zijn neef Mohammed bin Nayef (M.B.N.) afzette als kroonprins, hem onder huisarrest plaatste en ook nog eens zijn persoonlijke bankrekeningen bevroor. Als voormalig hoofd van de Saoedische geheime inlichtingendienst kan M.B.N. zich ontpoppen als gevaarlijke tegenstander.</p>
<p>Ten tweede vormt Mohammed bin Salmans grote strategische hervormingsplan, Vision 2030 genaamd, een directe bedreiging voor het aanzien en de macht van de gevestigde (en reactionaire) wahabitische geestelijkheid in Saoedi-Arabië. De geestelijkheid beschikt over genoeg redenen en invloed om zijn plannen te willen dwarsbomen. Als de economie wordt opengesteld voor privéondernemingen, zullen rijkdom en invloed van de geestelijkheid afnemen, waardoor er minder middelen overblijven om het koninkrijk mee onder de duim te houden. De koninklijke familie vertrouwt al eeuwenlang op een pact met de wahabitische geestelijkheid, dat het koninklijke bewind religieuze legitimiteit verschaft. Maar hoe volgzaam zal de geestelijkheid nog zijn als de modernisering aan de stoelpoten van hun macht knaagt?</p>
<h5>Belemmering</h5>
<p class="tekst">Maanden voor zijn opkomst in juni merkte M.B.S. op dat de invloed van de geestelijkheid een belemmering kon vormen voor de economische groei en voor de mogelijkheid voor Saoedi-Arabië om haar afhankelijkheid van olie-inkomsten af te schudden. Als de geestelijkheid weigert zich te laten beteugelen, zit het er dik in dat die zich openlijk tegen de oprukkende verwestering zal verzetten, juist nu Saoedi-Arabië probeert buitenlandse investeerders aan te trekken en vast te houden.</p>
<p>Daarom zal de koninklijke familie de steun van de geestelijkheid moeten kopen, of in elk geval hun zwijgen. M.B.S. zou hen bijvoorbeeld een grotere beslissingsbevoegdheid kunnen geven op vlakken die minder cruciaal zijn voor de economie, zoals <em>da’wah</em>: de verspreiding van de wahabitische islam. Sinds 1973 hebben de Saoedische regering en haar semipublieke ‘liefdadigheidsorganisaties’ al miljarden dollars gestoken in de verspreiding van het fanatieke wahabi-geloof in het buitenland, en verdere stimulering van da’wah zou de inspanningen van de internationale gemeenschap om radicalisering tegen te gaan niet ten goede komen.</p>
<figure id="post-381300 media-381300" class="align-left"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-1_1613425_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-1_1613425_preview-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-1_1613425_preview-640x425.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-1_1613425_preview-1280x850.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Kroonprins Mohammed bin Salman heeft beloofd Saoedi-Arabië te moderniseren. Foto: Fayez Nureldine/AFP/Getty Images/NYT</figcaption></figure>
<h5>Anticorruptie-zuiveringsactie</h5>
<p class="tekst">De Saoedische geestelijkheid is machtig – een aantal geestelijken heeft een grote aanhang op sociale media, en vormt zo een directe lijn naar aanhangers in het hele land. Geestelijken op politieke ramkoers kunnen dat platform inzetten om de verouderende koning Salman zwart te maken, zijn gezag in twijfel te trekken en Mohammed bin Salmans moderniseringsplannen te bedreigen. In een land met een chronisch hoge jeugdwerkloosheid kunnen ze ook sociale onrust aanwakkeren.</p>
<p>In een poging de onrust in de kiem te smoren, arresteerde M.B.S. in september enkele invloedrijke geestelijken die de koninklijke positie ten opzichte van Qatar niet wilden steunen. In november liet hij, onder het mom van een anticorruptie-zuiveringsactie, nog eens meer dan tweehonderd invloedrijke Saoedische figuren oppakken, onder wie oud-ministers, leden van de koninklijke familie en vermogende magnaten.</p>
<h5>Escalatie van het conflict</h5>
<p class="tekst">Wahabieten hebben eenzelfde wereldbeeld als een groot deel van het complexe wereldwijde netwerk van islamitische en jihadistische organisaties. Qatar en Turkije – aanhangers van de Moslimbroederschap en de Taliban – zullen hun banden met de oorlogszuchtige Saoedische geestelijkheid waarschijnlijk inzetten om Mohammed bin Salmans plannen te dwarsbomen en hem zwart te maken in het buitenland. Het Saoedische leiderschap kan vervolgens reageren met een nog grotere, externe afleidingsmanoeuvre: escalatie van het conflict met Qatar, zoals Saoedi-Arabië in 2015 al deed met de invasie van Jemen.</p>
<p>We kunnen nu al zien hoe de Saoedische politiek ijskoud geregisseerd wordt. Dezelfde novemberavond waarop M.B.S. zijn politieke tegenstanders aanpakte, meldde Riyad de onderschepping van een Jemenitische raket vlakbij het internationale vliegveld en trad de Libanese premier die toevallig op bezoek was, publiekelijk af, waarbij hij zijn zorgen uitsprak over de veiligheid met het oog op het door Iran gesteunde Hezbollah. Sindsdien blijft het domino-effect in de hele regio voelbaar.</p>
<figure id="post-381302 media-381302" class="align-left"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-2_1613426_preview.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-2_1613426_preview-320x394.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-2_1613426_preview-640x789.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/01/BC-TP-ALI-2018-2_1613426_preview-1280x1578.jpg 1280w" alt="" /><figcaption>Als M.B.S. slaagt, zullen de Saoedi&#8217;s profiteren van nieuwe mogelijkheden. Foto: AFP/Getty Images</figcaption></figure>
<h5>Veel op het spel</h5>
<p class="tekst">Er staat veel op het spel. Als Mohammed bin Salmans moderniseringspogingen succesvol zijn, zullen de Saoedi’s profiteren van nieuwe mogelijkheden en vrijheden en de wereld zal profiteren van de inperking van de wahabitische radicaliseringsplannen. Over tien jaar zou het koninkrijk meer kunnen lijken op de Verenigde Arabische Emiraten, het welvarende en relatief vooruitstrevende buurland.</p>
<p>Als het M.B.S. niet lukt, zal Saoedi-Arabië terugvallen in een autoritaire theocratie, de kleine vooruitgang die sinds de jaren zeventig binnen de vrouwenrechten was geboekt, zal teniet worden gedaan, en het land zal in economisch en sociaal opzicht tientallen jaren teruggaan in de tijd. Erger nog, het geld en de invloed van het koninkrijk zullen gebruikt blijven worden voor de export van het extremisme, dat zoveel onrust veroorzaakt in de rest van het Midden-Oosten, alsook in Afrika, Zuid-Azië en Europa.</p>
<h5>Het volgende strijdtoneel</h5>
<p class="tekst">De Midden-Oosten-politiek wordt door alle spelers gezien als een nulsomspel: wie een compromis sluit, maakt zijn hele familie en cultuur te schande. Qatar haalde de banden met Iran en Turkije juist aan, in plaats van te berusten in de ultimatums die de golfstaten hebben gesteld – zoals de eis om nieuwszenders op te heffen en afstand te nemen van groepen als de Moslimbroederschap. Deze strijdkrachten zijn al verwikkeld in een conflict in Jemen, waarschijnlijk een oorlog bij volmacht tussen het regionale soennitische blok en Iran en zijn bondgenoten.</p>
<p>Het volgende voor de hand liggende strijdtoneel is Syrië, waar Iran de voornaamste begunstigde van de nederlaag van IS zal zijn, om over Rusland maar te zwijgen. Iraaks Koerdistan zal volgend jaar ook een rol gaan spelen.</p>
<p>In juni leek dit alles nog op gekissebis tussen twee Arabische koninkrijken. In 2018 zou het in een veel groter conflict kunnen ontketenen.</p>
<div class="info-box-shadow">
<p><strong>Ayaan Hirsi Ali</strong>, oud-VVD-Kamerlid, is onderzoeker aan het Hoover Instituut van de Stanford Universiteit, een denktank die zich inzet voor individuele, economische en politieke vrijheid. Ze is ook oprichter van de AHA Foundation, een non-profitorganisatie tegen eergelateerd geweld, gedwongen huwelijken en genitale verminking van vrouwen.</p>
</div>
<div class="info-box-shadow">
<p><strong>Meer Midden-Oosten? </strong>Lees hier het artikel van Ko Colijn over <a href="https://www.vn.nl/jeruzalem-miskleun-trump/" target="_blank">Trumps erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël</a>: ‘een miskleun van de eerste orde’.</p>
</div>


Chaos en verdeeldheid in Saoedi-Arabië: wat gaat er gebeuren?