Moderne ongemakken; Afl. 41: liever (niet) bellen
Aan sommige uitvindingen wordt net zo lang gesleuteld tot ze even onherkenbaar als onherstelbaar verbeterd zijn, zodat je je nog maar met moeite kunt herinneren waarvoor ze ooit bedoeld waren. Dat geldt bij uitstek voor de telefonie, een briljante aanwinst op het gebied van de communicatie uit het begin van de vorige eeuw, die voor zulke ultrakorte, efficiënte verbindingslijnen zorgde dat het versturen van een telegram of het schrijven van een brief op slag gedateerd leek, of op zijn minst een nostalgisch karakter begon te krijgen. Alsof een met de hand opgetekend levensbericht voortaan was voorbehouden aan clandestiene geliefden met een geheim postbusadres.
Die romantiek ging grotendeels verloren, maar daar stond veel gemak tegenover.
In 1876 voerde Alexander Graham Bell het eerste telefoongesprek met zijn collega Thomas Watson, en diep onder de indruk van de onbegrensde mogelijkheden die daardoor geopend werden, schreef hij in een brief (ja, dat dan nog wel) aan zijn vader: ‘De dag is gekomen dat telegraafpalen bij elk huis zullen staan net als er water en gas is in elk huis. Vrienden zullen met elkaar kunnen praten zonder het huis te hoeven verlaten.’
Pas in 1915 – nog niet eens honderd jaar geleden – werd er een begin gemaakt met het installeren van telefoontoestellen in particuliere huishoudens: niet meer dan 75.000 abonnees waren indertijd op het net aangesloten en ‘De naamlijst voor den telefoondienst’ paste nog in een overzichtelijk boekwerkje van 754 pagina’s dat het gehele land bestreek.
Blik in je mailbox
Sinds de introductie van het mobiele, elektronische telefoonverkeer in de jaren tachtig en negentig, ook nog maar een krappe dertig jaar geleden, zijn we razendsnel van dat ene vaste telefoontoestel in de gang – waar alle huisgenoten op aangewezen waren, wippend van de ene koude voet op de andere, terwijl iedereen mee kon luisteren – geëvolueerd naar de multipurpose smartphones van nu. Waarmee je niet alleen kunt bellen terwijl je in de trein van Utrecht naar Amsterdam zit om je vriendje te laten weten dat je zojuist Breukelen gepasseerd bent, maar waarmee je ook op de fiets nog overweg kunt, met een plugje in je oor en een microfoontje om je nek, zodat je te allen tijde vindbaar en bereikbaar bent. Ja, ook in het spitsuur, omringd door venijnig toeterende automobilisten. Waarbij je tot overmaat van de even schrokkerige als koelbloedige communicatiehonger geacht wordt te kunnen blijven sms’en en twitteren, niet verzuimt om je volgelingen op Facebook te laten delen in het belangwekkende moment dat het stoplicht eindelijk op groen springt, en ook nog kans ziet om een blik in je mailbox te werpen. Over de evidente nadelen van die hedendaagse dwang om continu bereikbaar en aanspreekbaar te zijn – permanent klaarwakker, ad rem en online, nooit verlegen om een kekke opinie – is al genoeg gezegd en geschreven, daar heb ik niets aan toe te voegen. So be it, dat is de tijdgeest. Maar over het ongeluk en het ongemak dat de mensen treft die achtergebleven zijn bij die ontwikkeling, en dat ook graag zo zouden willen houden, hoor je verrassend weinig.
Personal assistants
‘Kom op zeg, je hóéft er toch niet aan mee te doen,’ is de meest gehoorde tegenwerping, als een stel fossiele oudjes een ijle klacht durft te laten horen. Nou, vergeet het maar, we zullen wel moeten. Regelmatig krijg ik bijvoorbeeld het verwijt dat ik ergens niet ben komen opdagen. Ik ben me van geen kwaad bewust, maar blijk me toch te moeten verontschuldigen omdat me daaromtrent een e-mailtje was gestuurd. Wel twee dagen van tevoren.
‘Kijk jij nooit in je mailbox?’ wordt me dan beschuldigend toegevoegd.
Nou nee, liever niet eigenlijk, ik ga alleen achter mijn toetsenbord zitten als ik zelf iets moet schrijven, in opdracht, en als dat stuk af is ga ik lekker uitslapen, boodschappen doen, verse bloemen in een vaas zetten en gedachteloos de poes aaien. Dat kan ik dagenlang volhouden.
Ik heb niet alleen een probleem met de bedrukkende hoeveelheid e-mailberichten die binnenstroomt, terwijl ik daar soms eventjes niet zo alert op wens te zijn, maar ook met het uitgaande e-mail-verkeer. In de loop van mijn journalistieke leven heb ik me bijvoorbeeld een fabelachtige telefoontechniek eigen gemaakt, al zeg ik het zelf. Iedereen schijnt slechts zeven handdrukken verwijderd te zijn van alle andere mensen op aarde, maar de ervaren journalist weet dat het traject doorgaans nog veel korter is: met een paar goed gemikte en hardnekkige telefoontjes ben je binnen drie of vier stappen precies waar je wezen moet. Maar helaas, die vaardigheid is nagenoeg obsoleet geworden, want publieke persoonlijkheden verschuilen zich tegenwoordig achter een doornenhaag van personal assistants, secretaresses en pr-medewerkers, die eerst terdege informeren wat het doel is van je verzoek om hun chef te spreken te krijgen, en je vervolgens – nadat je al een minuut of tien de blaren op je tong hebt gepraat – doodleuk laten weten dat je het nog maar eventjes ‘op de mail moet zetten’.
Heel fijn, heel praktisch ook, vooral als je het je niet kunt permitteren om dagenlang op een antwoord te wachten. Bovendien: je kunt natuurlijk wel zo’n tijdrovend e-mailtje sturen, maar waar komt dat dan terecht? Bij diezelfde pr-medewerker, die – zoals je al hebt mogen ervaren – zelden op zijn plaats zit, omdat hij sowieso maar drie dagen per week aanwezig is en dan veelvuldig moet vergaderen of buiten de deur lunchen? Ligt jouw e-mailtje wellicht helemaal onderop zijn digitale stapel? Het blijft stil, dus je vreest het ergste. Maar je weet niet op welk moment je met goed fatsoen opnieuw de telefoon kunt pakken om de hele riedel nog eens af te draaien, want dat vinden zulke types ongemanierd.
Grensoverschrijdende onbeleefdheid
Zomaar iemand opbellen, zonder compassie te tonen voor het feit dat het schelle, indringende gerinkel inbreuk gaat maken op de gemoedsrust en de bezigheden van iemand anders, iemand die niet voor niets een smartphone heeft aangeschaft om de inkomende berichten geluidloos te kunnen filteren en ze gedwee aan te lijnen, totdat het de ontvanger schikt om erop te reageren, is tegenwoordig überhaupt not done geloof ik. Dat is een vorm van grensoverschrijdende onbeleefdheid geworden.
Wat dat betreft zijn we weer terug bij de tijden van mijn ouders. Zij hadden indertijd één telefoontoestel in huis, en dat grijze kantoormodel stond in een kaal, ongezellig zijkamertje van hun Haagse flat, waar je beslist niet voor je plezier ging zitten bellen. Dat was ook niet de bedoeling, want de conventies die het telefoonverkeer regelden waren even zakelijk als streng: je mocht het ding eigenlijk alleen gebruiken om een paar broodnodige afspraken te maken, bijvoorbeeld met de huisarts, en voor al het overige contact met de buitenwereld gold eveneens dat je de gesprekken zo kort en doelmatig mogelijk hield.
Pas toen ik op mezelf ging wonen begon het me te dagen dat het een kleine moeite was om op meerdere plekken in huis een telefooncontact te laten aanbrengen, met als voorlopig hoogtepunt een aansluiting naast mijn bed, zodat bellen ineens een verrassend intieme functie kreeg. Opeens kon er tot diep in de nacht met vriendinnen gekletst worden, zonder dat je eerst een agenda hoefde te trekken om moeizaam naar ‘een gaatje’ te zoeken voor een lunchafspraak die er toch nooit van kwam.
Dat scheelde enorm veel tijd en gedoe, want vanaf dat moment bleek ik mijn vriendschappen prima te kunnen onderhouden zonder dat ik er de deur voor uit hoefde, precies zoals de heren Bell en Watson van meet af aan voor ogen had gestaan. Mijn slaapkamer veranderde in een welkom verlengstuk van mijn keukentafel en mijn stamcafé, wat voorheen altijd de favoriete locaties waren voor een vertrouwelijk damesgesprek – zo’n gesprek dat zijn charme vooral ontleent aan vergaande indiscreties. Want aan beide zijden van de telefoonlijn was dan al gauw het geruststellende geluid te horen van ploppende wijnkurken, tinkelende ijsblokjes en het gestage knippen van aanstekers.
Wat mij betreft had de techniek daar halt mogen houden, want al die drukke e-mailtjes, tweets en sms’jes suggereren wel nabijheid, maar creëren in feite alleen maar afstand.
Gelukkig ken ik nog steeds een paar mensen – de laatste exemplaren van een uitstervend ras – die de ware kunst van het telefoneren koppig in ere houden. Een smartphone heb ik dan ook nog steeds niet. Er zijn grenzen aan mijn adaptatievermogen, en de kippendrift van al die quasisociale media met hun overkill aan apps en hun erbarmelijk slecht gespelde gekraai en gekakel, maakt het leven er volgens mij bepaald niet leuker op.
Het is misschien maar goed dat Bell en Watson niet meer mee hebben hoeven te maken wat er van hun schitterende uitvinding is geworden: dusdanig geperfectioneerd dat hij even grondig als voorgoed is verpest.

Emma Brunt

Gerelateerd