<div class="wpg-element lead-bold">
Duurder, later en wellicht overbodig. Wie zit er eigenlijk te wachten op de JSF- straaljagers die Nederland zo snel aan moest schaffen?
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Dit project kent alleen maar winnaars,&#8217; juichte staatssecretaris Van Hoof van Defensie op 10 juni. &#8216;Overheid, defensie, luchtmacht, bedrijfsleven en ook de belastingbetaler profiteren ervan,&#8217; analyseerde hij voor de vuist weg. Tientallen hotemetoten zagen Van Hoof zijn handtekening zetten onder het JSF-contract. Die maakte Nederland voor achthonderd miljoen dollar tot partner in de club die de Joint Strike Fighter gaat ontwikkelen. Officieel heeft Nederland de JSF daarmee nog niet gekocht, daar moet het kabinet van 2008 een definitieve beslissing over nemen. Maar geen mens die nog gelooft dat we deze straaljager niet aan gaan schaffen. Dat gaat nog eens zes miljard dollar kosten.
Dankzij een coup van de LPF werd de handtekening mogelijk. Van verklaard tegenstander was de beweging van Fortuyn ineens warm voorstander geworden. Het regende complimenten aan het adres van toenmalig fractieleider Mat Herben – uiteraard vooral van degenen die de JSF, na jarenlang lobbyen, door aarzelingen bij de PvdA ineens in gevaar hadden zien komen.
Maar hoe staat het intussen met dat &#8216;alleen maar winnaars&#8217;?
De kiezer is voor de gek gehouden. De JSF-lobby heeft, met een sterk gevoel voor timing, de partij van Herben eendrachtig achter het project gelokt, toen dat nog kon. Men moet beseft hebben dat er maar een paar maanden zaken met de LPF te doen viel. De leden van het kabinet-Kok moeten eigenlijk ook nog maar eens uitleggen waarom Nederland het JSF-contract per se vóór 12 juni moest ondertekenen. De echte deadline van de Amerikanen blijkt achteraf 15 juli te zijn geweest. Of zelfs later: Australië heeft zich inmiddels aangemeld als partner, maar heeft zijn handtekening nog niet hoeven zetten.
Is de belastingbetaler blij? Het ministerie van Defensie bazuinde in augustus rond dat de JSF goedkoper zou worden, toen de euro even de dollar inhaalde. Eenzijdige voorlichting: toen de dollarkoers een paar dagen later weer naar zijn vertrouwde (lagere) niveau zakte, bleef het stil. Het &#8216;goedkoop&#8217;-verhaal was sowieso maar de halve waarheid. Want als de euro stijgt, heeft de Nederlandse industrie meer moeite om orders voor de JSF binnen te halen. Dan blijft er meer werk in Amerika. Weg banen.
Defensie dan, zijn ze daar gelukkig met het nieuwe vliegtuig? Het hangt ervan af wie je op het departement spreekt. De marine en de landmacht staan niet te juichen, zeker niet nu het kabinet-Balkenende ineens in zwaar weer is beland. De landmacht moet, doordat Defensie voor honderden miljoenen aan bezuinigingen is aangeslagen, plannen voor de aanschaf van nieuwe kanonnen schrappen. De landmacht had liever bezuinigingen op de JSF gezien, want die heeft geen profijt van het vliegtuig. En of de luchtmacht er nu zoveel aan heeft? Die van Nederland weet dat al jaren zeker. Maar in Amerika is men er nog niet helemaal uit. Sinds Kosovo en Afghanistan is het onbemande vliegtuigje ineens pijlsnel in opkomst.
Is het bedrijfsleven winnaar? Daar is het onderling verdeeld over. Lockheed heeft een lijst van honderd bedrijven opgesteld waarmee het onderhandelt. Daarbij zitten zestien vooral grotere Nederlandse bedrijven. Tientallen kleinere zijn nu bang dat de groten er met de buit vandoor gaan en dreigen uit het samenwerkingsverband te stappen.
Moet Nederland dan blij zijn met het JSF-besluit? Ook dat valt nog te bezien. Het is bijvoorbeeld maar de vraag of het kabinet in 2008 wel definitief over de JSF-miljarden kan beslissen. Over aantallen en kosten ontstaat steeds meer onzekerheid. De afgelopen weken is er in het Pentagon paniek ontstaan: door een rekenfoutje in de begroting blijkt de ontwikkeling van de JSF ineens 2,5 miljard dollar duurder uit te vallen. &#8216;Tja, die dingen gebeuren,&#8217; zei dr. Stephen Cambone, directeur van het Program Analysis and Evaluation Office van het Pentagon, tegen verslaggevers van het blad Defense News. De Amerikaanse luchtmacht heeft het Pentagon daarom voorgesteld wat meer tijd te nemen voor de ontwikkeling van het vliegtuig. De productie zou dan niet in 2008, maar in 2010 starten. Als dat voorstel wordt overgenomen, kán Nederland in 2008 helemaal geen beslissing nemen.
Het Pentagon accepteert het geblunder niet, en laat de Amerikaanse luchtmacht nu naar andere oplossingen zoeken. Boze tongen beweren echter dat het helemaal niet om een rekenfoutje gaat: de Air Force zou de JSF bewust willen vertragen, ten faveure van een ander vliegtuig: de F-22 Raptor.
Van dat supervliegtuig zouden de Amerikanen er ooit zevenhonderdvijftig gaan bouwen, maar dat dreigt nu door kostenstijgingen teruggeschroefd te worden tot honderdtachtig. De luchtmacht in de Verenigde Staten lobbyt op dit moment hevig om de Raptor op te tuigen tot een alleskunner en beweert dat er dan toch honderden van nodig zullen zijn. Als ze haar zin krijgt, is de JSF kandidaat-slachtoffer en worden er waarschijnlijk minder van gebouwd.
Hoe minder vliegtuigen de Amerikanen afnemen, des te duurder ze voor anderen worden. Kortom: toen Nederland zijn handtekening zette, was het juichen érg voorbarig.
</div>