<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Fotodocument De ‘black sites’ van de Amerikaanse inlichtingendiensten</h3>
24-03-2007 Door Freke Vuijst (Foto’s Trevor Paglen, i.v.m. publicatierechten worden de foto&#8217;s niet online getoond)
De landschappen van Trevor Paglen herbergen een duister geheim. Hier, ver van de bewoonde wereld, bevinden zich geheime Amerikaanse vliegvelden, militaire bases en gevangenissen. Paglen nam ze met telelenzen, soms van tientallen kilometers afstand. ‘Waarschijnlijk zit het vol met mensen die zich dodelijk vervelen terwijl ze data in een computer stoppen.’
Een landschapsfoto. Een dorre, droge vlakte. Bergen op de achtergrond. Een onopvallend gebouw in de schaduw van donkere rotsen. Is het een loods? Een fabriek? Het is onduidelijk. De trillende woestijnhitte vervormt wat we zien. De contouren van het gebouw vervagen. Het beeld abstraheert en is schilderachtig mysterieus.
Hoe toepasselijk. Want dit landschap is een mysterie. Met het blote oog is het niet te ontwaren. Officieel bestaat het niet. En het gebouw heeft geen naam, is op geen kaart te vinden en staat nergens geregistreerd. De telelens-foto is in feite het enige bewijs van een locatie die uitsluitend in de schaduwwerkelijkheid van de Amerikaanse inlichtingendiensten existeert, een zogenaamde black site.
De jonge geograaf/fotograaf Trevor Paglen (32), die momenteel promoveert aan de universiteit van Berkeley, Californië, is geobsedeerd door de black world van geheime militaire bases, vliegvelden en gevangenissen. Hij spoort ze op diep in het woestijnlandschap van het Amerikaanse Westen en Afghanistan. Hij volgt het informatiekruimelspoor dat de geheime diensten per ongeluk achterlaten, naar non-descripte kantoren aan Mainstreet USA. Als een ontdekkingsreiziger brengt hij een verborgen wereld in kaart; maakt hij zichtbaar wat met opzet onzichtbaar is gemaakt.
Hoe groot de schaduwwereld is en hoeveel geld hij kost, is niet bekend. Aangenomen wordt dat de zestien Amerikaanse inlichtingendiensten sinds 2001 in omvang zijn verdrievoudigd en nu vijfenveertig miljard dollar opslokken. Het is een schatting, want in de begroting die het Congres moet goedkeuren, staat geen totaalbedrag, slechts het zinnetje ‘robuuste financiering van de geheime diensten’.
Maar ook een ‘zwarte begroting’ laat sporen na. Dollars worden uitgegeven aan vliegtuigen, militaire installaties en gebouwen; aan een infrastructuur die sporen achterlaat in het landschap.
Voorspelbaar Het fotograferen van die sporen vereist een persoonlijkheid die zich niet door militair wapengekletter laat intimideren. Het helpt dat Trevor Paglen de zoon is van een arts in de luchtmacht en opgroeide op een militaire basis. ‘Als je, zoals ik, het leger goed kent, dan weet je hoe totaal voorspelbaar militairen reageren,’ vertelt Paglen. We zitten in een café in New York. De oud-punkrocker, nu geograaf, fotograaf, schrijver en kunstenaar, gaat in het zwart gekleed. Hij bijt in een turkey burger als hij niet aan het woord is, of lacht met zo’n typisch geschater dat een vriend zijn Woody Woodpecker-lach noemt.
Paglens verhalen over zijn speurtochten naar geheime militaire bases hebben een hoog Kuifje-gehalte. De installaties liggen ver van de bewoonde wereld in Nevada en andere westelijke staten en zijn omringd door kilometers leeg land. Grote borden waarschuwen dat dit een ‘restricted area’ is. Bepakt en bezakt met twintig kilo fotoapparatuur en flessen water trekt Paglen door de woestijn op zoek naar een geschikte uitkijkpost op openbaar terrein. Met het blote oog is niets te zien. Maar met zijn apparatuur – camera’s en lenzen die voor astrofotografie gebruikt worden en door Paglen zijn aangepast – kan hij een black site op dertig kilometer afstand fotograferen. Hij noemt het ‘limit telephotography’.
Paglen: ‘Natuurlijk blijf ik niet onopgemerkt. Soldaten proberen me te intimideren. Soms vliegen helikopters rakelings over mijn hoofd. Of ze sturen een paar mannetjes op me af. In het woestijnlandschap zie ik ze al van verre aankomen. Ik heb alle tijd om de film uit de camera te halen, te verstoppen en er een nieuw rolletje in te doen. Strikt genomen mogen ze de film niet opeisen zolang ik me op openbaar terrein bevind.’ Hij lacht zijn Woodpecker-lach.
Wat hem meer dwarszit dan tegenwerking van militairen, is de manier waarop journalisten en kunstrecensenten over zijn werk schrijven. Zelfs de New York Times kon het niet laten om hem in een alleszins lovende recensie een ‘complotdenker’ te noemen.
Ten onrechte, vindt Paglen. Hij doet serieus wetenschappelijk onderzoek binnen zijn vakgebied. Alleen publiceert hij geen droge studies maar ontwikkelt hij een nieuwe beeldtaal. Hij laat zich inspireren door de Secrecy News-blog van researcher Steven Aftergood van de Federation of American Scientists. Aftergood maakt gebruik van de Amerikaanse Wet Openbaarheid van Bestuur om informatie van de inlichtingendiensten los te peuteren. In de documenten, die hij vaak pas na jaren in handen krijgt, zijn grote delen zwart gemaakt.
Paglen: ‘Mijn werk is een soort visuele equivalent van die gedeeltelijk gezwarte documenten. Het roept eenzelfde gevoel op. Je realiseert je dat het bestaat. Je beseft dat het om iets alledaags, iets routineus gaat, maar tegelijkertijd houdt het een belofte in. Een belofte die echter niet wordt waargemaakt.’ Het is die frustratie die zijn werk een geladenheid geeft. ‘Net zoals je het hele document niet kunt lezen, weet je niet wat zich in het gebouw op de foto afspeelt. Waarschijnlijk zit het vol met mensen die zich dodelijk vervelen terwijl ze data in een computer stoppen.’
De typering ‘complotdenker’ is vooral pijnlijk omdat ze serieus onderzoek naar de black world marginaliseert. ‘Over Area 51 in Nevada doen tal van fantastische verhalen over ufo’s de ronde. Visioenen, vreemde mythologieën, imaginaire beelden, het is de taal van een gek. Zolang we over black sites alleen in dergelijke termen praten, worden ze niet serieus genomen. Ik denk dat er sprake is van een taalcrisis. Blijkbaar is onze taal ontoereikend om de geheime wereld te beschrijven. Maar het is ook een vorm van verhullen. De black world kan zich achter de fantastische taal van complottheorieën verstoppen.’
Kleinsteedse kantoren Vaak ligt de black world helemaal niet verborgen in een woestijn, maar verschuilt hij zich in onopvallende kleinsteedse kantoren. Samen met de journalist A.C. Thompson publiceerde Paglen vorig jaar Torture Taxi, een exposé over de zogenaamde rendition flights, het CIA-programma om terrorismeverdachten te vervoeren naar geheime gevangenissen, waar ze worden gemarteld. Door zijn research naar geheime militaire installaties had Paglen goede contacten met vliegtuigspotters, hobbyisten die vliegtuigen fotograferen en serienummers van vliegtuigen verzamelen. Zij tipten hem dat bepaalde toestellen in Guantánamo Bay en andere ‘interesting places’ opdoken.
Thompson en Paglen ontdekten een netwerk van vluchten, nepfirma’s en piloten: een door de CIA gecreëerde infrastructuur waarbij ook honderden ‘gewone’ Amerikanen betrokken zijn. Zoals familierecht-advocaten in Reno, Nevada en Dedham, Massachusetts, die de enige echt bestaande contacten van een dekmantelfirma blijken te zijn. En de burgers van Smithfield, North Carolina, een klein stadje in de conservatieve bible belt. Een van de grotere werkgevers in Smithfield is Aero Contractors, een bedrijf dat rendition-vluchten voor de CIA uitvoert. Het vliegveld van Smithfield was jarenlang de thuishaven van een Aero Contractor Gulfstream met de bijnaam ‘Guantánamo Bay Express’. Een beruchte 737 Boeing Business Jet was onderdeel van de vloot, alsook de Casa turbopropvliegtuigen van Spaanse makelij die overal in de wereld zijn gespot.
Paglen vond Smithfield beangstigend. ‘Het is een publiek geheim in Smithfield dat Aero Contractors voor de CIA werkt en mensen vervoert die gemarteld worden. Maar op een enkele inwoner na wil niemand er over praten, de hele gemeenschap zwijgt. Er is ons verteld dat het in de kerken is besproken. Bijbelstudiegroepen discussieerden over de vraag of de bijbel martelen toestaat. Mensen laten verdwijnen en martelen, is dus meer dan alleen een beleidskwestie, meer dan een beslissing die in Washington is genomen. Het is verankerd geraakt in de Amerikaanse cultuur.’
Lichtpuntje Paglen is niet optimistisch over de toekomst. ‘Als je eenmaal de capaciteit hebt ontwikkeld om mensen overal in de wereld in geheime gevangenissen te laten verdwijnen, dan zet je dat systeem niet snel op non-actief. En als de infrastructuur ook nog eens geheim is, dan wordt ze nooit ontmanteld. Bureaucratieën breken zichzelf niet af.’ De gerechtelijke onderzoeken naar het rendition-programma in Duitsland en Italië vormen een lichtpuntje. Paglen is direct betrokken bij de zaak van de Duitser Khaled el-Masri. El-Masri werd door de CIA gekidnapt in Macedonië en per vliegtuig naar een geheime gevangenis in Afghanistan vervoerd. Hij werd uiteindelijk vrijgelaten toen zijn ondervragers erkenden dat de verkeerde man was opgepakt. Lange tijd werd zijn verhaal niet geloofd. Nu loopt er in Duitsland een onderzoek. Journalisten hebben onlangs drie inwoners van Smithfield geïdentificeerd als de piloten die el-Masri vervoerden. De drie mannen werken voor Aero Contractors.
El-Masri heeft in Washington een aanklacht ingediend tegen George Tenet, ten tijde van el-Masri’s ontvoering hoofd van de CIA, en tien niet nader genoemde CIA-agenten. Onderdeel van de aanklacht zijn de foto’s die Trevor Paglen in Afghanistan heeft genomen van The Salt Pit, de geheime gevangenis waar de Duitser heeft vastgezeten en volgens eigen zeggen is gemarteld.
Het federale hof van beroep heeft de zaak niet-ontvankelijk verklaard. De rechter beriep zich op het gevaar voor de nationale veiligheid als tijdens het proces staatsgeheimen naar buiten zouden worden gebracht. Of de details van het geheime CIA-programma ooit in een rechtszaal aan het licht komen, zal nu afhangen van het hooggerechtshof.
Tot die tijd hebben we Trevor Paglens foto’s als bewijs van een werkelijkheid die voor ons angstvallig wordt verborgen. Misschien hangen ze daarom in een galerie. En staan ze niet op de voorpagina van een dagblad.
</div>

Fotodocument De ‘black sites’ van de Amerikaanse inlichtingendiensten

Gerelateerd