Directeur John Adams Instituut
Als directeur van het John Adams Instituut werk ik straks in het West-Indisch Huis in Amsterdam. Dat is voor mij een heel symbolische plek. Mijn boek Nieuw Amsterdam. Eiland in het hart van de wereld is een geschiedenis van de Nederlandse kolonie op de zuidpunt van het eiland Manhattan. Het was hier, in het West Indisch Huis aan de Brouwersgracht, dat de West Indische Compagnie besloot om Nieuw Amsterdam te stichten. In 1664 werd de kolonie overgedragen aan de Engelsen en omgedoopt tot New York. De enige historische figuur uit die tijd die de meeste mensen kennen, is Peter Stuyvesant, de directeur-generaal met wiens beeld ik op de foto sta.
De stelling is dat Nieuw Amsterdam, ondanks zijn korte bestaan, een grote invloed heeft gehad op de geschiedenis van de Verenigde Staten. De Nederlanders schiepen op Manhattan een evenbeeld van het zestiende-eeuwse Amsterdam: een open, tolerante en op handel gerichte gemeenschap waar mensen uit alle windstreken woonden. Daarmee legden ze niet alleen de basis voor de kosmopolitische stad die New York vandaag de dag is, maar ze schiepen ook een blauwdruk voor de immigrantensamenleving in de VS, de melting pot. In dezelfde tijd stichtten de Engelse puriteinen in Boston een heel ander soort maatschappij: homogeen, theocratisch en intolerant. Toch worden zíj gezien als de founding fathers van de Verenigde Staten. Ik pleit er voor om de Amerikaanse geschiedenis bij de Nederlanders te laten beginnen.
Nieuw Amsterdam verscheen in 2004 en werd een groot succes. In de Verenigde Staten werden er honderdvijftigduizend exemplaren van verkocht, het werd vertaald in het Portugees, Spaans, Duits en Nederlands, en diverse filmmaatschappijen hebben interesse getoond in een verfilming. Het succes verbaasde me. Maar wat me het meest verraste, is dat er niemand opstond die zei: je hebt het bij het verkeerde eind, New York is helemaal niet de bakermat van Amerika. Blijkbaar zijn mensen die nadruk op de puriteinse roots van Amerika als een last gaan ervaren. Tegenwoordig is men veel meer geïnteresseerd in multiculturalisme en de geschiedenis van minderheden – en de Hollandse wortels van Manhattan passen daar op wonderlijke wijze in.
Twee jaar geleden ben ik naar Amsterdam verhuisd om te werken aan mijn nieuwe boek, dat gaat over de Franse filosoof René Descartes. Mijn gezin is met me meegekomen. Ik heb twee dochters, van elf en twaalf jaar oud. Aan mijn vrienden in New York vertel ik graag dat Amsterdam een geweldige plek is om je kinderen op te voeden. Het is een kleine stad met dorpse trekken. Mijn dochters hebben heel snel de stad leren kennen en fietsen zich een slag een in de rondte met hun vrienden. Ze hebben een enorme vrijheid. In New York had dat nooit gekund, dat is veel te druk en te groot. En in een Amerikaanse buitenwijk ook niet, want daar moet je ze voortdurend overal heen brengen met de auto.
Toen ik voor het eerst in Amsterdam kwam, dacht ik: deze stad is net als New York. Amsterdammers staan erom bekend nogal direct en kortaf te zijn, en dat wordt van New Yorkers ook gezegd. Dus het voelde aanvankelijk niet als een enorme overgang – het was een grotere stap geweest om vanuit New York naar Texas te verhuizen. Maar na verloop van tijd begon ik toch aanzienlijke cultuurverschillen te merken. Neem een Nederlands verjaardagsfeestje. De eerste keer dat ik op zo’n feestje kwam, had ik het gevoel dat ik van alles verkeerd deed, dat ik niet begreep hoe het hoorde. Ik kwam binnen, gaf mijn cadeautje en nam wat te eten. Maar eigenlijk had ik het gevoel dat ik moest wachten tot me iets werd aangeboden.
Binnenkort wil ik een inburgeringscursus gaan volgen. Op die manier zal ik gedwongen worden aan mijn Nederlands te werken, dat ik nu een klein beetje spreek. Bovendien kan zo’n cursus dienen als beginpunt voor een boek over Amsterdam en de multiculturele spanningen in Nederland. Er is iets ironisch in de strijd over immigratie en integratie die zich hier op dit moment afspeelt. De waarden die New York en de Verenigde Staten aan de Nederlanders te danken hebben, staan in Nederland zelf nu onder druk. De inburgeringscursus is een mooie rode draad voor een beschouwing over deze kwestie. Wie kom ik daar zoal tegen? Wat is het officiële Nederlandse zelfbeeld dat wordt onderwezen?
Er is een fundamenteel verschil tussen hoe de Verenigde Staten en Europa omgaan met immigranten. Amerika is een immigrantennatie, de Europese landen zijn dat niet. Stel je voor dat een moslimfamilie uit Syrië zich in een klein stadje in Idaho vestigt. Misschien worden ze met open armen ontvangen. Misschien worden ze gewantrouwd en buitengesloten. Net als hier in Nederland. Maar het verschil is dat de Amerikanen, als ze dat Syrische gezin niet accepteren, toch het gevoel zouden hebben dat ze niet juist reageren. Het zit er bij ze ingebakken dat ze in een gemengde samenleving wonen. Ik vraag me af of dat ook zo zou gaan in Drenthe.
De Verenigde Staten zijn natuurlijk een veel groter land dan Nederland, met een veel grotere bevolking. Nieuwkomers zorgen dus voor minder druk op de samenleving. Als er in één jaar vijftigduizend moslimimmigranten zouden binnenkomen, is er niemand die dat echt merkt. Het woord ‘integratie’ hoor je in de Verenigde Staten zelden. Tijdens het laatste debat gingen de Republikeinse presidentskandidaten allemaal tekeer tegen illegale Mexi­caanse immigranten. Zo’n houding past eigenlijk helemaal niet in de Ameri­kaanse traditie. Tegenstanders zeggen terecht: jullie roepen dit nu wel allemaal, maar zijn jullie grootouders hier niet ook ooit naartoe verhuisd?
Als directeur van het John Adams Instituut ga ik niet met een Amerikaanse vlag staan zwaaien. Mijn visie is de volgende. De Verenigde Staten zijn een enorm machtig land. Tegelijkertijd is het politiek en cultureel gezien een gecompliceerde natie. Iedereen in de wereld zal de Verenigde Staten moeten begrijpen, of ze het nu willen of niet – inclusief de Amerikanen zelf. Als directeur wil ik straks vooral mensen uitnodigen die iets kunnen bijdragen aan onze kennis van Amerika. Het zijn interessante tijden, in 2008 wordt er een nieuwe Amerikaanse president gekozen en gaan er veel dingen veranderen. En in 2009 is het vierhonderd jaar geleden dat Henry Hudson het eiland Manhattan ontdekte.
Descartes Bones, zo heet mijn nieuwe boek dat in het najaar van 2008 verschijnt. Tijdens het onderzoek voor mijn vorige boek stuitte ik op een curieus verhaal: de beenderen van Descartes zijn een paar jaar na zijn dood opgegraven en gesplitst. Door de eeuwen heen hebben allerlei mensen een stukje van het lichaam van Descartes in hun bezit gehad – net als bij de relicten van heiligen. De geschiedenis van Descartes’ botten is een interessante manier om de botsing tussen geloof en ratio te belichten, aangezien veel van de mensen die een relict van Descartes hadden een rol in deze discussie speelden. Overigens bevindt Descartes’ romp zich tegenwoordig in de kerk van St. Germain des Prés in Parijs, terwijl zijn schedel een eindje verderop in het antropologisch museum ligt. Wat een ironie: de bedenker van de idee van scheiding tussen lichaam en geest, is zelf letterlijk opgesplitst in die twee delen.
Russell Shorto
1959Geboren in Johnstown, Pennsylvania
1977-1981 Studie filosofie aan George Washington University, Washington, DC
1985-1986 Docent Engels in Tokio
1986Verhuizing naar New York
1986-1988 Auteur van kinderboeken
1989Freelance (reis)journalist
1995Boek Gospel Truth
1998Boek Saints and Madmen
1999‘Contributing writer’ bij New York Times Magazine
2004 The Island At The Centre Of The World, in het Nederlands vertaald als Nieuw Amsterdam. Eiland in het hart van de wereld
2008Directeur John Adams Instituut in Amsterdam

Gerelateerd