Journalist ondergedoken voor de camorra

31-03-2007
Door Carolina Lo Galbo

Nadat de jonge onderzoeksjournalist Roberto Saviano vorig jaar een onthullend boek uitbracht over de Napolitaanse maffia, de camorra, moest hij direct onderduiken. Nu de Nederlandse vertaling verschijnt, spreekt Vrij Nederland met de auteur. ‘Een schrijver moet schrijven over zaken die in de maatschappij niet gezien worden, of niet gezien mogen worden. Maar ik voel me wel schuldig tegenover mijn familie. Wat ik hun aandoe, is niet goed te praten.’

‘In het begin vond ik het vreselijk om voortdurend op de vlucht te zijn,’ zegt Roberto Saviano, ‘maar je went er snel aan.’ De onderzoeksjournalist belt vanuit een hotelkamer ‘ergens in de buurt van Rome’. In zijn geblindeerde auto, voorgegaan door een escorte van twee bewapende carabinieri, is hij enkele dagen voorheen naar deze zoveelste schuilplaats gereden. Wanneer hij weer moet uitwijken, weet Saviano niet.

Maar dat de camorra, de maffia in de zuid-Italiaanse regio Campanië, hem op de hielen zit, is zeker. Hij praat snel en redelijk opgewekt, lijkt blij zijn verhaal te kunnen doen. Waar hij kan, illustreert hij zijn gedachten met uitspraken van filosofen en schrijvers. Philip Roth, Primo Levi en Céline komen voorbij.

Met zijn achtentwintig jaar is Roberto Saviano in Italië inmiddels uitgegroeid tot een fenomeen, een antimaffia-symbool. In mei 2006 verraste hij met zijn schokkende boek Gomorra, een reis door het imperium van de camorra, uitgegeven door Mondadori, de grootste uitgeverij van Italië. Goed gedocumenteerd doet Saviano verslag van de ondergang van Napels onder de heerschappij van de camorra: een holding company die wereldwijd investeert en overal connecties heeft. Hij legt de economische en militaristische werkwijze van Het Systeem (zoals insiders de camorra noemen) bloot, onthult hoe de bevolking wordt geronseld, ingezet en omgekocht, en noemt en passant de grote en kleinere maffiabazen met naam en toenaam.

Wie te diep in de wereld van de maffia graaft, moet daarvoor een hoge tol betalen. Wie zijn ontdekkingen wereldkundig maakt, een nog hogere. Zoals onderzoeksrechter Antonio Caponetto over maffiabazen opmerkte: ‘Zij krijgen liever levenslang dan aandacht.’

Helaas voor Saviano: Gomorra werd een regelrechte bestseller; het kreeg journalistieke en literaire prijzen en werd in twintig landen vertaald. Helaas, want op onthullingen met zo’n reikwijdte staat geen milde straf. Dat besefte ook de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Giuliano Amato, en hij liet een stel lijfwachten voor de schrijver aanrukken. Ondertussen zag Roberto’s broer zich genoodzaakt naar het noorden van Italië te verhuizen en gaat moeder Saviano gebukt onder een voortdurende angst. Aanvankelijk dacht Roberto Saviano dat hij misschien een paar weken zou moeten onderduiken. Inmiddels is hij al vijf maanden op de vlucht en nóg is de Napolitaanse kust niet veilig.

‘We moeten beseffen dat dit niet alleen een mooi boek is,’ sprak de Italiaanse schrijver Enzo Siciliano twee weken na het verschijnen van Gomorra. ‘Die jongen riskeert zijn leven.’

Supermachtig
‘Als je in Napels woont,’ zegt Roberto Saviano door de telefoon, ‘weet je veel meer dan de media je vertellen. De kranten bagatelliseren de macht van de camorra. Ze dachten dat het fenomeen overwonnen was, maar het is in stilte supermachtig geworden.’

Saviano groeide op in de Spaanse wijk, in het historische hart van Napels. Na zijn studie filosofie werkte hij voor een Napolitaans bureau dat onderzoek doet naar de camorra en illegaliteit. Hij schreef erover in het weekblad l’Espresso en overspoelde het internet met zijn kritische essays en onthullende reportages. Een snelle rekensom leerde hem dat de camorra sinds zijn geboorte in 1979 pakweg zesendertighonderd moorden op haar geweten heeft. Veel meer dan de Siciliaanse Cosa Nostra, de Calabrese ‘Ndrangheta’ of de Albanese maffia. Het leven midden in dat wrede wespennest is niet eenvoudig, en Saviano werd met de dag woedender.

Op de Vespa
Om de waarheid aan het licht te brengen, scheurde Saviano vijf jaar lang op zijn Vespa over brede boulevards en door steile Napolitaanse steegjes, bewapend met een taperecorder en een schrijfblok. Hij werkte voor een Chinese textielverkoper nabij de haven, ploeterde als arbeider op een bouwplaats en verscheen als ober op een maffiabruiloft. Vijf jaar lang sprak hij met iedereen die maar iets te vertellen had. En hij observeerde. Zo lukte het hem langzaam in Het Systeem te infiltreren. Hij las documenten, onderzoeksrapporten en processtukken. En was er weer een moord gepleegd, tijdens de bendeoorlog van Secondigliano in 2004 aan de orde van de dag, dan sjeesde de jonge Napolitaan op zijn scooter naar de plek des onheils.

Een van de meest angstaanjagende momenten, vertelt hij aan de telefoon, beleefde hij als hulpje van de fotograaf op een camorra-bruiloft, die hij bezocht om eens naar hartenlust te kunnen observeren. ‘Opeens stond er een vrouw voor me. “Ik ken uw gezicht,” zei ze, terwijl ze me met priemende ogen aankeek. “U komt altijd als er doden zijn.” Ik kreeg kippenvel. “U moet zich vergissen,” sputterde ik tegen. “Nee, hoor, ik weet het zeker,” vervolgde zij. “U bent van die Vespa, ik begrijp heel goed wie u bent.”’ De organisator van de trouwpartij werd er bijgehaald, terwijl Saviano doodsangsten uitstond. ‘Ik zag me al afgevoerd worden naar de garage, mijn gezicht aan stukken geslagen.’ De organisator bekeek hem aandachtig en zei toen: ‘Waarom je hier bent, weet ik niet, maar je werkt voor de fotograaf en die vertrouw ik. Maar als je hier bent gekomen voor iets anders dan fotograferen, dan kun je wel raden hoe het met jou afloopt.’

‘Eigenlijk ben ik die vijf jaren van onderzoek steeds bang geweest,’ zegt Saviano.

In mei 2006, na vijf jaar onderzoek en een jaar schrijven, kwam Gomorra uit. Het veroorzaakte een explosie van reacties, en niet alleen in het Vesuviaanse gedeelte van Italië.

Dat de maffia economische kartels vormt om concurrentie uit de weg te gaan en ondernemingen weert die geen protectiegeld betalen, dat was bekend. Maar wie wist er dat de grote modehuizen van Noord-Italië en bekende Amerikaanse merken hun haute couture laten maken door goedkope illegale werkkrachten in Napels, vooruitbetaald door de camorra?

In detail doet Saviano aanbestedingen uit de doeken, waarbij kleermakersbedrijfjes strijden voor opdrachten van modehuizen als Prada en Valentino. Wie het beste bod doet – de meeste kleding maken voor de laagste prijs in de snelste tijd – gaat er met de order vandoor. Maar de verliezers hoeven niet te treuren, want ook zij krijgen gratis lappen stof mee naar huis en mogen dan alsnog proberen met de voorlopige winnaar te concurreren. Of beter gezegd: ze móéten proberen te concurreren, want wie niet meedoet, wordt uitgesloten van toekomstige deelname. De lokale camorra-families verstrekken de kleermakerijen – tegen een aardige rente – kredieten, opdat zij hun personeel alvast kunnen uitbetalen. Dit alles gebeurt, uiteraard, illegaal, zonder dat er maar een stuk papier aan te pas is gekomen.

Wie de deadline haalt, onderwerpt zijn product aan de kritische blikken van de noordelijke modemensen. De afdankertjes verkoopt de camorra op de zwarte markt. Afhankelijk van de kwaliteit belanden ze in chique camorra-boetieks over de hele wereld, in outlets, of op het strand, door Afrikaanse immigranten aan de man gebracht. De pronkstukken vinden hun weg geruisloos naar de internationale jetset. En zo ziet kleermaker Pasquale, een vriend van Saviano, vol verbijstering zijn witzijden creatie om het lichaam van Angelina Jolie gedrapeerd, als zij in 2005 over de rode loper voor de Oscaruitreiking schrijdt.

Dit is maar een van de voorbeelden die Saviano aanhaalt om te illustreren hoe de lokale, nationale en internationale economieën samenwerken, en hoe de illegale en legale handel elkaar steunen. Dat geldt niet alleen voor mode, drugs en wapens. Elk denkbaar product komt, vaak vanuit China, de haven van Napels binnen om vervolgens via Campanië razendsnel naar Europa, de Verenigde Staten, Canada en Australië vervoerd te worden; de camorra heeft haar tentakels overal.

Er is een nóg directere vorm van handjeklap tussen multinationals en de georganiseerde misdaad. Saviano: ‘In mijn boek beschrijf ik hoe zuilvelconcern Parmalat het met de camorra-familie Nuvoletta op een akkoordje gooit. De familie koopt de producten met een fikse korting en zorgt ervoor dat alleen Parmalat in de supermarkten wordt verkocht. Dit kan heel makkelijk, omdat de familie Nuvoletta ook bepaalt welke transportfirma’s de zuivelproducten aanleveren. Een kroegeigenaar uit mijn buurt die zo vrij was geweest zijn gokautomaten bij een rivaliserende clan te kopen, heeft dit met de dood moeten bekopen.’

Heb je als gepensioneerde geld gespaard? Beleg het in heroïne! Het is de makkelijkste manier om je te verrijken. Saviano vertelt hoe camorristi op bezoek komen om geld te lenen: ‘Als je me vijfhonderd euro geeft, breng ik je er over zes maanden duizend,’ luidt het verkooppraatje dat verbazingwekkend goed aanslaat. De vijfhonderd euro wordt in heroïne geïnvesteerd, en na een half jaar krijgt de gepensioneerde het dubbele bedrag terug. De tegenprestatie: zo nu en dan een ladinkje drugs onder de sofa verstoppen.

Eigen ‘leger’
Roberto Saviano heeft zich niet alleen de woede van de camorra op de hals gehaald door het economische systeem bloot te leggen. In Gomorra doet hij ook haarfijn uit de doeken hoe de macht van Het Systeem is georganiseerd. Elke clan beschikt over een eigen ‘leger’ van ‘militairen’ die handeldrijven, de wijk controleren of moorden. De manschappen krijgen training, worden bewapend en ontvangen een salaris. Maar weinigen mogen zich een echt ‘lid’ van de clan noemen. Dat recht is alleen familieleden voorbehouden.

De camorra is een verzamelnaam voor tientallen stedelijke familieclans die elkaar net zo vaak nodig hebben als ze elkaar bestrijden. In tegenstelling tot de Siciliaanse Cosa Nostra bestaan de camorra-clans daadwerkelijk uit bloedverwanten. De leden dragen dan ook altijd de achternaam van de baas, de capofamiglia. Als de bazen in de gevangenis belanden, nemen de vrouwelijke familieleden hun werkzaamheden over, iets wat bij de Cosa Nostra vrijwel ondenkbaar is. De clans accepteren geen superieure macht, zoals de Cosa Nostra een provinciale commissie erkent. En dus breekt er om de zoveel tijd, in een greep naar de macht, een gewelddadige bendeoorlog uit. Met in 2004 als gewelddadig dieptepunt ‘de oorlog van Secondigliano’.

Saviano omschrijft hoe het interne machtsconflict binnen de groep Di Lauro in de Napolitaanse wijk Secondigliano leidde tot een slachtpartij met tachtig doden in één maand. Bij elke moord noteerde hij nauwkeurig de vondst, de achtergrond van de dode en de reacties van de omstanders. Daarbij ontzag hij niemand: niet de carabiniere op de achtergrond die over zijn nek gaat, niet de jongetjes die zich grinnikend afvragen of er nog een gevecht aan vooraf is gegaan. Noch bespaart hij de lezer de gruwelijke details van de martelingen en liquidaties in naam van Het Systeem.

Overal dook Saviano op, om de lezer later in de ik-vorm te confronteren met zijn bevindingen. Nu eens verscheen hij op een camorra-huwelijk, dan weer in een bedompte steeg waar junks als proefkonijnen werden gebruikt om de kwaliteit van heroïne te testen. Ook praatte hij met de ‘kindsoldaten’, jongens die vanaf hun twaalfde geronseld worden voor de softdrugshandel. Ze krijgen naast een schamel loon een scootertje en later, als ze overstappen op harddrugs, een kogelvrij vest en een vuurwapen. Zij vormen het nieuwe leger van de camorra.

Saviano’s oog voor de menselijke problematiek leidt meer dan eens tot een verrassende conclusie. Op een dag wordt Paolo Di Lauro, een van de grootste bazen, gearresteerd. Ogenblikkelijk vullen de balkons boven de politiewagens zich met ziedende huisvrouwen, die al scheldend vuilnis en ‘al wat niet te heet is om vast te pakken’ naar de politie smijten. Elke keer dat een grote baas wordt opgepakt, voltrekt zich hetzelfde volkstafereel. Het was vorige week nog op het nieuws te zien toen de kopstukken van de familieclans Giuliano en Mazzarella tijdens een grootscheepse politierazzia in Napels werden opgepakt. Onwetende journalisten concludeerden voorheen dat de vrouwen medeplichtig waren, of in elk geval meeleefden met de baas. Maar Saviano heeft een heel andere verklaring: ‘Als een grote baas uit de buurt wordt opgepakt,’ legt hij uit, ‘slaat de angst toe. Dan is iedereen bang aangezien te worden voor verrader. De buurtbewoners proberen zich van elke verdenking te zuiveren. En dus zien zij zich genoodzaakt tot dit spektakel van onschuld.’

Naast Saviano’s ontrafeling van de economische en militaristische macht van de camorra, zijn het vooral zijn observaties en gedachten die Gomorra zo vernieuwend en schokkend maken. Hij wijdt een hoofdstuk aan de populaire Hollywoodcultuur, die een grote inspiratiebron voor de Camorristi vormt. Zo liet maffiabaas Walter Schiavone in de jaren negentig een kapitale villa bouwen in Casal di Principe, een exacte replica van Tony Montana’s optrekje in de film Scarface. En als Cosimo di Lauro, zoon van de voortvluchtige maffiabaas Paolo di Lauro, de sirenes van de politie hoort naderen, bedenkt hij zich geen seconde: hij strijkt zijn haren glad naar achteren, trekt een coltrui aan en slaat een elegante regenjas om zijn schouders; hij is een kopie van Brandon Lee in The Crow. Met de blik van een winner laat hij zich in de boeien staan. De dag erna prijkt zijn tronie als screensaver op de mobieltjes van de jongeren. Veel jongens dromen ervan ooit boss te worden, dé mogelijkheid om status te krijgen. En de adoratie beperkt zich niet tot de mannelijke fans. ‘Nunzio De Falco, koning der rokkenjagers’ staat er bijvoorbeeld op de voorpagina van Il Corriere di Caserta. Naar verluidt hield de opdrachtgever van de moord op pastoor Don Diana er tientallen minnaressen op na. Saviano begrijpt de fascinatie voor maffiabazen: ‘Ze fascineren mij ook. Het is die intrigerende combinatie van macht en tragiek, leven in de wetenschap dat je vroeg of laat alles zult verliezen. Maar het is belangrijk de elementen van je fascinatie te doorgronden, in plaats van je ermee te besmetten.’

Heroïnebeleggingen
‘Hoe ellendig Saviano’s verhalen ook klinken,’ zegt Federico Varese, hoogleraar criminologie aan de universiteit van Oxford, ‘veel burgers varen wel bij de camorra. Die houdt namelijk de lokale economie in het achtergestelde zuidelijke deel van Italië draaiend. Het Systeem is hier een belangrijke werkgever.’

Varese doet al jaren onderzoek naar de (Russische) maffia. Het boek van Saviano kwam als een aangename verrassing: de internationale handel die Saviano omschrijft, was hem onbekend. Evenals de ‘heroïnebeleggingen’. En dat maffiabazen zich qua stijl laten inspireren door Hollywoodgangsters, zoals Saviano beschrijft, vindt hij ook opmerkelijk. ‘Wat ik vooral bijzonder vind, is dat Saviano een totaalbeeld van dat helse leven schetst door wetenschappelijke en waargenomen bevindingen aan elkaar te relateren. Hij kent die wereld als geen ander en moraliseert dus ook nooit, in tegenstelling tot sommige noordelijke journalisten. Zijn generatie heeft welgeteld één keuze: criminaliteit of emigratie.’ Volgens Varese is de camorra inmiddels doorgedrongen tot elk facet van het Campaanse leven. ‘Zij heeft een sociale functie, bepaalt wie jij bent en wat je doet. Het is een levensstijl geworden. Dat maakt Gomorra duidelijk.’

Saviano’s onthullingen in Gomorra hebben de camorra-bazen in het begin hooguit een nachtje slaap gekost. Met vijfduizend verkochte exemplaren van het boek was er aanvankelijk nog geen vuiltje aan de lucht. Mettertijd nam het succes echter toe: Gomorra werd een regelrechte hype, tot grote ergernis van de camorra. Steeds vaker werd Saviano ’s nachts opgeschrikt door ‘zwijgende telefoontjes’ en tussen zijn post lag zo nu en dan een dreigbrief. In deze situatie is buigen doorgaans het beste, maar Roberto Saviano peinsde er niet over.

Op 23 september 2006 beklom hij samen met parlementsvoorzitter Fausto Bertinotti het podium op het dorpsplein van Casal di Principe, een voorstad van Napels en het grondgebied van enkele beruchte maffiosi. Hier vond in de jaren negentig het wereldrecord aantal moorden plaats. Met zijn optreden sloot Saviano een vier dagen durende manifestatie tegen de camorra af, in opdracht van de Italiaanse minister van Justitie.

‘Iovine, Schiavone, Zagaria,’ riep de jonge schrijver met luide stem. ‘Jullie zijn waardeloos!’ daarna wendde hij zich tot het toegestroomde volk: ‘Zij baseren hun macht op jullie angst. Ze moeten opdonderen!’

Het komt niet vaak voor dat maffiabazen publiekelijk bij naam worden genoemd en – op eigen grondgebied bovendien – worden verguisd. De dag erna berichtte Il Corriere di Caserta over Roberto’s provocatie. De meeste lokale politici waren opvallend afwezig, meldde de regionale krant. Maar minstens zo opvallend was de aanwezigheid van een beruchte figuur: de neef van Schiavone, alias Sandokan, die volgens de krant ‘met zijn blik een man aan de muur nagelde en hem liet vertellen wie te hard klapte om de woorden over Schiavones familieleden’. ‘Een neef van Sandokan luistert af’, was de kop. Hiermee zette de Corriere een toon van angst: de camorra houdt iedereen in de gaten, was de boodschap. De krant sloot het korte nieuwsbericht af met de woorden dat Saviano’s optreden ‘oneerbiedig’ was en dat ‘lang niet iedereen onder de indruk was van zijn tirade.’ Dat sloeg vooral op de Corriere zelf.

De lokale media spelen vaker een rol bij wat maffiaonderzoekers ‘de methode van isolatie’ noemen, door de geloofwaardigheid van het slachtoffer aan te tasten en er zo voor te zorgen dat hij alleen komt te staan. Het overkwam pastoor Don Peppino Diana, voordat hij in 1994 in zijn kerk in Casal di Principe werd vermoord. Hij had geweigerd camorra-leden de hostie aan te reiken en ze te trouwen. Zelfs na zijn dood werd hij in Il Corriere di Caserta zwartgemaakt. Aan de woorden van Don Peppino Diana heeft Saviano de titel van zijn boek ontleend: ‘We moeten stoppen een Gomorra te zijn.’

Geobsedeerde schele
Ook vooraanstaande Campaanse politici keerden zich tegen Saviano. ‘Hij is een symbool van dat Napels dat hij aan de kaak stelt,’ sneerde de Napolitaanse burgemeester Rosa Russo Iervolino nadat ze hem de Premio Giancarlo Siani had overhandigd. Niet exact de woorden die je zou verwachten bij de uitreiking van een journalistieke Napolitaanse prijs ter nagedachtenis aan een vermoorde onderzoeksjournalist. Giancarlo Siani werd in 1985 op zesentwintigjarige leeftijd voor zijn huis door de camorra doodgeschoten, vanwege soortgelijke activiteiten als die van Saviano. De burgemeester deed er later nog een schepje bovenop. Ze noemde Saviano een ‘geobsedeerde schele’, verwijzend naar zijn loensende blik, toen zijn artikel ‘Het verloren Napels’ in l’Espresso verscheen.

In navolging van de nachtelijke telefoontjes, de dreigbrieven en de openlijke beledigingen, koos nu ook het gewone volk partij tegen Saviano. ‘Moet u echt uw brood hier blijven kopen,’ fluisterde de bakker waar de auteur al jaren kwam. Een restauranteigenaar sommeerde hem vooral weg te blijven. Saviano kijkt er met weinig plezier op terug. ‘Ze zijn bang, of hebben banden met de camorra. En sommige mensen herkennen het beeld dat ik van hun provincie schets eenvoudigweg niet.’

Gelijktijdig met het isolement trad een kettingreactie van protesten, petities en steunbetuigingen in werking; Italië stond op zijn kop. Leeftijdgenoten van Roberto Saviano begonnen de site www.sosteniamosaviano.net, ‘wij steunen Saviano’, anderen begonnen de weblog www.iostoconroberto.blogspot.com.

Ook schrijvers en intellectuelen spraken zich uit. Op initiatief van de schrijvers Massimo Carlotto en Giancarlo De Cataldo verzamelden ze handtekeningen en stelden ze een manifest op: ‘(…) ze houden je stil, creëren wantrouwen om je heen, brengen je in diskrediet, beledigen je, verwijderen iedereen uit jouw leven. Door angst te zaaien, creëren ze een woestijn om je heen. En dus moeten er andere stemmen klinken.’

Op 15 oktober 2006 deed Umberto Eco in het avondjournaal van Tg1 een oproep aan de regering: ‘We mogen Saviano niet alleen laten, zoals we bij Falcone en Borsellino hebben gedaan.’ Deze onderzoeksrechters uit Palermo werden eerst gemarginaliseerd en toen met bomaanslagen om het leven gebracht. ‘Een beroep op de solidariteit van schrijvers heeft nu geen zin. Hier is een interventie van de staat nodig. We weten waar de bedreigingen vandaan komen. De voor- en achternamen van degenen die ze uiten, zijn bekend.’

De minister van Binnenlandse Zaken Giuliano Amato trok zich Saviano’s geval persoonlijk aan en niet lang daarna kreeg de schrijver zijn persoonlijke lijfwachten.

Inmiddels heeft het weekblad l’Espresso uit eigen onderzoek geconcludeerd dat de camorra op wraak zint vanwege Saviano’s boek en zijn optreden op het dorpsplein in Casal di Principe.

Niet paranoïde
‘Gelukkig ben ik niet paranoïde geworden,’ lacht Saviano. ‘Mijn vrienden, die niet aan de situatie gewend zijn, hebben meer last van paranoia.’ De vrienden die hij heeft overgehouden, want velen hebben zich ‘als salamanders voor een naderende voet’ teruggetrokken. Saviano neemt het ze niet kwalijk. ‘Ik heb in mijn boek ook hun verhalen verteld. Over die dingen praten is risicovol, dus – zo denken zij – moeten de voordelen voor mij erg groot zijn geweest; ze voelen zich gebruikt. Als je echt talent zou hebben, dan had je die vreselijke verhalen niet nodig gehad, is me verweten.’

Op de achtergrond gaat de deurbel. Roberto excuseert zich, ontvangt twee vrienden en belt twintig minuten later terug: ‘Dit bezoek is uitzonderlijk. Het ergste vind ik het isolement. Ik leidde al niet een heel wild leven,’ zegt hij met zelfspot, ‘maar nu is de eenzaamheid enorm. Ik kan niet terug naar mijn eigen grond en dat beangstigt me.’

‘Maar,’ vervolgt hij, ‘als ik dit alles had geweten, had ik het niet anders gedaan. Een schrijver moet schrijven over zaken die in de maatschappij niet gezien worden, of niet gezien mogen worden. Je schrijft in de plaats van degenen die dat niet kunnen of willen. Ik voel me wel schuldig tegenover mijn familie. Wat ik hun aandoe, is niet goed te praten. Meer valt daar niet over te zeggen.’ En voor het eerst in het gesprek valt hij stil.

‘Hij is de Italiaanse Salman Rushdie,’ zei Antonio Franchini van uitgeverij Mondadori, die ook Rushdie uitgeeft, eerder door de telefoon. ‘Het is voor het eerst dat de camorra onderwerp is van een realistisch literair werk. Normaal las je er alleen over in kranten of wetenschappelijke tijdschriften. De personages zijn door literaire ogen bezien, maar ze bestaan echt. Saviano schetst een indringend beeld van die wereld. Zijn impact op de publieke opinie is heel groot, daarom is hij nu op de vlucht.’

Franchini is niet de eerste die de parallel met Rushdie trekt. Dat Saviano ondergedoken zit, komt publicitair goed van pas: levensgevaar verkoopt.

Hypermoderne onderneming
Over zijn drijfveren kan Saviano kort zijn: woede. ‘Een Zuid-Italiaanse schrijver zijn, betekent literatuur in het leven voegen, haar nuttig maken als wijn en graan,’ citeert hij Domenico Rea, een schrijver uit Salerno. Saviano heeft het mechanisme van de internationale economie willen blootleggen, en tegelijkertijd universele verhalen over maffiabazen willen vertellen. Hij heeft vooral willen aantonen dat de camorra niet een typisch zuidelijk randverschijnsel is. De machtsstrijd en de bloedige wraakacties vinden weliswaar in het zuiden plaats, maar elders worden de zaken gerealiseerd. ‘Nederland,’ zegt hij, ‘speelt bijvoorbeeld een centrale rol in de hasjhandel van de camorra.’ En zo reiken de grijpgrage tentakels van deze hypermoderne onderneming wereldwijd.

Maar Saviano laat ook zien hoe het is om onder heerschappij van Het Systeem te leven. ‘Ik heb geschreven wat we weten, niet wat ze ons vertellen,’ zegt hij. ‘Ik heb de bewijzen geleverd. Niemand die ook maar een bladzijde van mijn boek heeft gelezen kan daarna nog zeggen: ik wist het niet. Het is een noodzakelijk boek.’

Een noodzakelijk boek dat tot zijn voorzichtige vreugde media-aandacht heeft gegenereerd in Italië, wat niet vanzelfsprekend is. Voor een van de grootste antimaffia-operaties ooit, proces-Spartacus, was nauwelijks plaats in de nationale kranten en televisie-uitzendingen. Ook voor de kleine lokale antimaffia-initiatieven is weinig nationale waardering. ‘Door Gomorra wordt er in elk geval weer debat gevoerd over de maffiaproblematiek,’ zegt de schrijver. ‘Al ging het veel te vaak over mij en mijn familie.’

Verbanden leggen
Gomorra deed nóg een hevige discussie oplaaien: is het boek een journalistieke reportage of een roman? De literaire en journalistieke werelden vlogen elkaar in de haren. Maar Saviano heeft een eenvoudig antwoord klaar: Gomorra is literaire nonfictie. Met zijn mix van herinneringen, feiten en observaties schetst Saviano een totaalbeeld van het leven onder de heerschappij van de camorra. Zijn grootste ontdekkingen zitten in de observaties en de verbanden die hij legt. ‘Als je de zaken geïsoleerd toont, begrijp je dat leven niet. Met je zintuigen kun je de werkelijkheid waarnemen, in de literatuur kun je verbanden leggen. Die combinatie maakt het mogelijk de wereld in zijn geheel te tonen.’

Die mening deelt de jury van de prestigieuze Italiaanse literaire prijs Premio Viareggio-Répaci. Saviano ontving in 2006 de debutantenprijs van de Premio Viareggio voor zijn boek. Zijn verdiensten: het moedige thema, zijn vernieuwende mix van genres en zijn hyperrealistische stijl. De literaire loftrompet had nog maar net geschald of hij bleek ook de merites van de doodgewaande onderzoeksjournalistiek nieuw leven te hebben ingeblazen.

Het mooiste compliment maakte de schrijver-journalist Corrado Stajano. ‘Hij schrijft met de passie van iemand die iets ontdekt,’ citeert Saviano. Dan is hij even stil. Verlegen vervolgt hij het citaat: ‘“Een schrijver is geboren.”’

Maar echt trots is Saviano pas als hij jongeren met zijn boek in hun handen ziet staan. ‘Daarom heb ik het geschreven. Gomorra wordt nu op veel scholen gelezen. Het kan de jonge handelaar die overweegt uit Het Systeem te stappen over de streep trekken.’ Als je de camorra wilt bestrijden, moet je haar begrijpen. Dat deel heeft Saviano voor zijn rekening genomen. Nu is de politiek aan de beurt. Daarover maakt de jonge auteur zich echter geen illusies. ‘Ik heb geen vertrouwen in de politiek. Het boek is gelezen door hoge politici, maar er gebeurt niets en de camorra gaat gewoon verder. Met een boek werp je ook geen macht omver. Ik wil graag mensen vormen die die macht omver kunnen werpen. Dat is de kracht van de literatuur.’

Roberto Saviano hoopt de hotelkamer spoedig te kunnen verruilen voor zijn eigen huis, op zijn Napolitaanse geboortegrond. Dan kan hij aan zijn volgende boek beginnen, ‘want er is nog zo veel om over te schrijven.’ Maar voorlopig blijft hij op de vlucht.

Op serieuze toon citeert hij voor de laatste keer. Ditmaal John Coltrane: ‘“Blues is wat zwarte slaven hebben in plaats van vrijheid.” Ik schríjf in plaats van iets anders. In plaats van criminaliteit, in plaats van emigratie, in plaats van vrijheid.’

‘Zeg,’ vraagt hij ineens gniffelend, ‘wil je er alsjeblieft voor zorgen dat er een normale foto van mij bij het stuk komt? Op de meeste foto’s van mij die circuleren lijk ik zelf een crimineel personage, zo weggelopen uit mijn eigen boek.’