<div class="lead">
Een tekst van Simone van Saarloos werd gebruikt in het eindexamen Nederlands. Prompt botvierden scholieren hun examenfrustraties op haar.
</div>
Meer dan de helft van de scholieren die een vwo-eindexamen Nederlands hebben gemaakt, dienden een klacht in. Een recordaantal: 26.000. Een vriend van mij werkte begin jaren negentig voor het LAKS, een organisatie voor en door scholieren. Mijn vriend was een jaar of zeventien en zat samen met enkele vrienden bij de klachtentelefoon. Deze rinkelde regelmatige, maar inhoudelijke klachten werden niet aangenomen of geteld. Mijn vriend maakt een gebaar waarmee hij aantoont dat ze de hoorn er – toen nog letterlijk – opgooiden als de klacht over een te moeilijke vraag ging. ‘Dan hadden ze maar beter moeten voorbereiden, dachten wij.’
Om er toch wat van te maken, verzonnen ze zelf af en toe een klacht. Dan kwamen ze tenminste in het nieuws. ‘NOS nam die klachten zo over, heel grappig vonden we dat toen.’
Nu bellen RTL, Het Parool, de NOS en Radio 1. Ze wensen commentaar op het feit dat mijn tekst <a style="background-color: white; font-size: 1.25rem;" href="http://www2.cito.nl/vo/ex2017/VW-1001-a-17-1-b.pdf">(“Vrouwen bevoorrecht? Nee, ze zijn juist bezig met een inhaalslag”</a> uit 2013) woensdag in het eindexamen Nederlands is gebruikt. Zoals ik in <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2017/05/11/leerlingen-boos-op-auteur-examentekst-8802779-a1558314">NRC</a> al aangaf wist ik van niets. Ik kreeg een mail van Cito (de examenmakers) op het moment dat het examen gaande was. Daarna attendeerden tweets en facebookberichten mij op het feit dat mijn tekst in het examen was opgenomen. Erg positief waren die berichten niet. Ik was een ‘takkewijf’ dat het examen had verpest.
Terwijl het examen de scholieren toetste op hun vaardigheden ‘begrijpend lezen’, probeer ik al langere tijd begrijpend te lezen als het GeenStijl-stijl teksten betreft. Ik snap er nog weinig van. Ik blijf proberen.
Onder mijn profielfoto op Facebook tagde een 17-jarige zijn klasgenoten en schreef ‘Dit is haar’, alsof hij de honden losliet. Het betrof een klas van het Luzac College Amsterdam. Dat is een particuliere school waar je <a href="https://www.luzac.nl/onderwijsaanbod/tarieven/">extra betaalt</a> om versneld je diploma te halen. Niet ík maar het Cito koos mijn tekst en formuleerde de examenvragen. Maar zelfs al zou ik meer invloed op de inhoud van het examen hebben gehad: ik kan hun examen niet verpesten: het collegegeld dat zij betalen helpt hen er wel doorheen. 
Inmiddels zijn er ook havo-examens afgelegd. De klachtenteller loopt. 57.270 is alweer oud nieuws.
Democratie betekent ook: klagen gemakkelijk toegankelijk maken, voor iedereen. Een brief werd een mail. Een aangifte gebeurt online. Een vraag kan per chat, demonstreren met een like. Een klacht werd een haatbericht.
Tussen de verwensingen, vond ik deze interessant:
<figure id="post-356395 media-356395" class="align-none"></figure>
<figure id="post-356396 media-356396" class="align-none"></figure>
<figure id="post-356425 media-356425" class="align-none"></figure>
<figure id="post-356429 media-356429" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/05/sms2-1.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/05/sms2-1-320x207.png 320w" alt="" /></figure>
Dit bericht stemde me hoopvol. Zelfreflectie, het was er wel, alleen niet snel genoeg om de moderne media bij te houden. Wie weet zijn we in de toekomst – gepokt en gemazeld door sociale mediaschandalen – sneller reflexief dan onze apparaten kunnen typen en delen.
Hoe de dingen ons bewegen.
Ik geef de pen de schuld van de eindexamenwoede die ineens is ontstaan. Drie uur lang een pen in je hand anno 2017, dat is niet niks.
Overigens kwamen er ook enkele aardige berichten binnen. Uitsluitend van vrouwelijke scholieren die de tekst fijn vonden. Ze gaven aan dat ze &#8216;apocalyptisch&#8217; wilden schreeuwen toen ze de eerste tekst in het examen lazen (van Martin van Creveld, “<a href="http://www2.cito.nl/vo/ex2017/VW-1001-a-17-1-b.pdf">Mannen? Nee vrouwen zijn bevoorrecht</a>”) en daarom blij waren met mijn repliek. Ik snap dat, stel me deze meiden voor, het moment dat je het examen openslaat en Tekst 1 ziet en denkt &#8216;shit&#8217;. En dan niet ‘shit’ wat een lange lap tekst of ‘shit’ wat een boel moeilijke woorden. Maar een inhoudelijk ‘shit’: weer zo’n tekst die vrouwen en mannen als inherent aparte wezens benadert.
<figure id="post-356426 media-356426" class="align-none"></figure>
<figure id="post-356396 media-356396" class="align-none"></figure>
<figure id="post-356395 media-356395" class="align-none"></figure>
<figure id="post-356433 media-356433" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/05/sms1-1.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/05/sms1-1-320x213.png 320w" alt="" /></figure>
Het feit dat alle positieve reacties op de (feministische) inhoud van het stuk ingingen, doet vermoeden dat de haatberichten misschien toch ook vooral inhoudelijk getriggerd zijn. Of is dat een drogreden? Zo ja, welke?
<div class="info-box">
A cirkelredenering 
B hellend vlak 
C ontduiken van bewijslast 
D vertekenen van een standpunt
</div>
P.S. Het verwijt dat een tekst moeilijk is, is een moeilijke. Folkert Jensma, wiens tekst ook in het eindexamen Nederlands werd gebruikt, bevestigt dat ‘moeilijk’ als verwijt geldt door te zeggen hij zelf liever geen moeilijke woorden gebruikt:
“In de examentekst is tot mijn schrik het woord ‘disproportionaliteit’ door de examinator ingevoegd. Daar baal ik enorm van. Als NRC-redacteur probeer ik moeilijke woorden zoveel mogelijk te vermijden en dan worden ze buiten je om toegevoegd.”
Ik verwijs voor gedachtes over het verwijt ‘moeilijk’ graag naar deze tekst van de Amerikaanse filosoof Judith Butler, omdat een vlugge samenvatting in dit geval niet passend is: <a href="http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950CE5D61531F933A15750C0A96F958260">A ‘Bad Writer’ Bites Back</a>.

Simon(e) van Saarloos

Gerelateerd