Fotodocument / Het grootste verlies
Iedere ouder heeft, in angstvisioenen en nachtmerries, wel eens een kind verloren. Kijken naar ouders die werkelijk een kind moeten missen, is om die reden doodeng, in de meest letterlijke zin des woords. Wie die gedachte wil verdringen, moet vooral niet op het kerkhof van Volendam komen: daar zijn, dicht bij de kerk, een paar vakken met alleen maar kindergraven. Iets verder op het kerkhof staat een klein monument dat lijkt te waken over een aparte groep graven. Daar liggen de slachtoffers van de ramp: de brand op Nieuwjaarsnacht 2001 in een stampvol cafeetje aan de dijk. Veertien jongeren in de leeftijd van dertien tot drieëntwintig jaar overleefden het niet.
De kindergraven bij de ingang van het kerkhof en de veertien graven van de brandslachtoffers liggen daar voor eeuwig. Zij zijn uitgezonderd van de regel die wegens ruimtegebrek op dit kerkhof voor alle andere graven geldt: dat een graf na twintig jaar al weer wordt geruimd.
Maakt het verschil als je kind een van de veertien slachtoffers van dezelfde ramp was? En hoe eenzaam ben je als je kind in diezelfde periode, maar onder andere omstandigheden kwam te overlijden? De cafébrand is nu bijna tien jaar geleden. De inwerking ervan op de fundamenten van de dorpsgemeenschap zal nooit volledig te peilen zijn. Maar het stof is neergedwarreld. De toeristen zijn vertrokken van het kerkhof. Er fietsen nu kinderen door het dorp die de brand niet hebben meegemaakt. De verhoudingen hebben zich kunnen bestendigen. Dat maakt Volendam tot een geschikte plaats om, na het verzamelen van alle moed, te luisteren naar de antwoorden op de vraag hoe het is om te leven met een kind dat er niet meer is.
&#8216;Je kan ons alles vragen.&#8217; &#8216;Ik zou er een boek over kunnen schrijven, maar ik heb liever dat jullie het doen.&#8217; Dat zeiden de hier geportretteerde ouders, die allen leven met een overleden kind. Op zijn Volendams maakten ze er verder weinig woorden aan vuil, ze trokken gewoon hun agenda en hielden zich aan hun afspraak. Ze stelden hun huis open, poseerden voor de camera, schonken koffie in, haalden foto&#8217;s te voorschijn, lieten stille kinderkamers zien, lieten hun tranen de vrije loop. Rondom de dood van hun kind ontstond het verhaal van hun leven. Wie waren zij voordat het noodlot toesloeg? Hoe kwamen ze erdoorheen? Kwamen ze er wel doorheen? Hoe is hun leven sindsdien? Dat waren de vragen. De foto&#8217;s en de teksten vormen een antwoord. Vierentwintig vaders en moeders van overleden kinderen deden hun verhaal, zo volledig mogelijk vastgelegd in het boek Voor het oog van Job. De fragmenten hieronder zijn afkomstig uit de verhalen van zes van hen.
&#8216;Af en toe zakte ze even weg. Dan stond ik voor het raam en dan zag ik al die auto&#8217;s en fietsers. Dan dacht ik iedereen leeft en ik sta hier met mijn verdriet. De mensen in het ziekenhuis zijn ontzettend lief voor haar geweest. Maar ik waste haar zelf. En dan zei ze mam je gelooft het niet maar als jij me vasthoudt, heb ik geen pijn. We hebben nog veel schik gehad ook, die laatste week. Ze mocht zichzelf morfine geven. Op een gegeven moment zat ik naast haar, met mijn been op haar bed, en toen prikte ze zo die spuit erin. Zegt ze moet je eens voelen hoe lekker dat is. Ik zeg lelijkerd, straks donder ik hier van die stoel af. Ja, we hebben nog zoveel schik gehad, dat kan je je niet voorstellen.
Er zijn dagen dan ruik ik haar gewoon, dan voel ik haar en dan weet ik dat ze om me heen is. Dat is fijn, het maakt me dankbaar en tevreden. Het is ook heftig, maar je leert ermee om te gaan. Kijk, je bent samen een ketting. Als er één schakel wegvalt, pakken de anderen elkaar wel weer vast, maar je mist toch die schakel.&#8217;
Hij: &#8216;De eerste keer dat ik weer naar de kermis ging, had ik het gevoel dat ik door een mangel werd gehaald, maar goed, ik ben gebleven. Maar de volgende dag kreeg ik naweeën, een depressief gevoel. Ook doordat je dan een beetje katerig bent, weet je wel. Dan denk je wat een nep allemaal.&#8217;
Zij: &#8216;We hebben ook geprobeerd om op Jaaps verjaardag weer iets te doen met zijn familie erbij. We hebben ons de hele avond aardig staande gehouden, maar de volgende ochtend was er dat katerige gevoel dat de anderen zouden denken van o, het gaat wel weer met ze, nu kunnen we ze weer op elke verjaardag vragen. Terwijl wij ons op een andere manier hadden voorgedaan dan hoe wij nu werkelijk in het leven staan.&#8217;
Hij: &#8216;Het is een sociaal iets dat hier heerst. Ze geven allemaal een avondje, en daar moet je dus gewoon lekker en gezellig heen… maar dat was helemaal kapot. Dat kon niet meer. Dat is nog steeds niet echt terug. We hebben laatst wel weer ergens gezeten, maar de laatste twee uur dacht ik, hoe kom ik hier weg.&#8217;
&#8216;Toen ze vier jaar was, werd een speciale vorm van reuma geconstateerd, de ziekte van Still. Daar waren toen maar veertig gevallen van in Nederland. Ze moest haar hele leven Prednison slikken. Er waren ook jaren dat het goed ging. Toen ze haar man ontmoette, heeft ze met haar reumatoloog overlegd of ze kinderen kon krijgen. Die zag daar geen bezwaar in. Haar eerste kind heeft ze vliegend gekregen, heel voorspoedig. Toen wilde ze een tweede. Die kwam nog sneller. Ik was die ochtend bij haar, want ze deed elke week even mijn haar. Elk moment moest ze even stoppen, dan kreeg ze weer een wee. Toen mijn haar gedaan was, is ze naar het ziekenhuis gegaan. Een paar uur later was haar dochter geboren. Die heeft ze nog aan de borst gehad. En dat heeft een hoop kwaad gedaan, want zolang ze borstvoeding gaf, kon ze geen medicijnen nemen. Ze is met ontstekingen in het ziekenhuis terechtgekomen. Daar heeft ze een bloeding in haar dunne darm gekregen. Ik was zelf erg ziek op dat moment, ik had longontsteking. De dokter wilde niet dat ik naar de kerkdienst voor Els zou gaan. Ik zei: al moet ik erheen kruipen, al is het het laatste wat ik doe.&#8217;
&#8216;Op een nacht, ik voelde al dat mijn man lag te woelen, ging hij ineens rechtop zitten in bed. Zulke ogen had hij. En hij begon te praten. Kom hier dan, zei hij, kom hier dan. En hij deed zijn armen uitstrekken. Ik dacht, dat is mijn dochter. Hij zei je vader en moeder zijn allebei ziek &#8211; want ik had het aan mijn rug gekregen, en hij aan zijn prostaat. Ik dacht hij ziet haar gewoon, en ik keek naar de hoek waar hij naar keek, maar ik zag niks. Hoor jij hier niet meer, zei hij, waarom hoor jij hier niet meer? En je man en je kinderen dan, jij hoort wel hier.
De volgende dag vertelde hij dat hij haar toen zo, achteruit, had zien verdwijnen. Ik vroeg hem wat had ze nou aan. Want ik denk dan aan Maria, weet je. Had ze een kleed aan? Welnee, zegt hij, gewoon een broek en een trui. Het was net alsof mijn man zich die nacht heeft overgegeven. Daarna is hij rustig geworden. Dat hij dat contact met haar heeft gehad, heeft mijn man ook de kracht gegeven om tegen zijn prostaatkanker te vechten. In het begin zei hij laat mij maar gaan, dan ben ik tenminste weer bij haar.&#8217;
&#8216;Hij was de helft van een tweeling. Zijn tweelingbroer is ook een ander mens geworden door wat er is gebeurd. Hij is erg boos. Boos op alles. Als er weer een blauwe envelop in de bus ligt bijvoorbeeld, zegt hij hebben ze nou nog niet genoeg van ons gepakt, weet je wel. Hij gaat ook niet naar de kerk, want wat heeft dat voor zin. Hij had toen ook het verkeerde meisje getroffen. Die had alleen maar belangstelling voor zichzelf. Zij had in de brand gezeten en hij niet. Hij had niks. Ook weer zoiets: hij hád niks, zij was het slachtoffer. Terwijl hij wel zijn broer kwijt was. Ze hadden samen een huis gekocht, mooi aangekleed, ze woonden twee weken samen en toen is het uit geraakt. Nu is hij wel getrouwd, hij heeft twee kinderen. We hebben het met hem heel zelden over de ramp. Het zit er wel natuurlijk. Maar we doen het op internet, daar schrijven we dan dingetjes in het &#8220;boek&#8221; van onze zoon.&#8217;
&#8216;Voor het oog van Job&#8217; van Koos Breukel en Pieter van den Blink verschijnt op 31 oktober bij uitgeverij Augustus. De gelijknamige tentoonstelling is te zien op 31 oktober en 1 november in de Posthoornkerk te Amsterdam en vanaf 27 november in het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen.

Gerelateerd