Interview Charlie Kaufman
Het decor voor onze ontmoeting is even bevreemdend als in een scenario van Charlie Kaufman. Zoals het lage plafond in Being John Malkovich waardoor iedereen moet hurken, of het bewust onverklaarde brandende huis van Samantha Morton in Synecdoche, New York. Op een drukkend vochtige augustusmiddag zitten we samen in Sarajevo aan een tafel in een sierlijk paviljoen met welvende rondingen en spitsbogen in het fraaie park aan de rivier dat bekendstaat als Atmeyden, een overblijfsel van vijf eeuwen Ottomaans bewind. Om ons heen getoeter van auto&#8217;s. &#8216;Een bruiloft,&#8217; informeert Kaufman mij met de trots van de reiziger die toevallig iets heeft opgevangen. &#8216;Die heb je hier alleen op woensdag en zaterdag.&#8217;
Voor de derde keer in een week onderwerp ik Kaufman aan een kruisverhoor. Aanleiding is de première van Synecdoche, New York, Kaufmans meest recente werk als schrijver en zijn eerste als regisseur.
Charlie Kaufman is een klein ventje, iets wat de discrepantie tussen zijn echte leeftijd (vijftig jaar) en zijn uiterlijk (tien à vijftien jaar jonger) nog benadrukt. Zonder zijn bruine krullenkop zou hij voor een neef van Woody Allen kunnen doorgaan, ook zo&#8217;n grappig mannetje geboren in New York. Maar hun omgang met anderen zou niet sterker kunnen verschillen. Allen mag zich de afgelopen jaren hebben afgezonderd en het mag moeilijk zijn om zijn agenten voorbij te komen, maar als je eenmaal zo ver bent, dan geeft hij zich ook. Kaufman kijkt je nauwelijks aan, is ofwel kopschuw ofwel paranoïde, en misschien wel beide.
Goed, waarschijnlijk zijn ze dus geen familie, maar Kaufman noemt de vroege Allen wel een oer-invloed. Hij heeft Allens fixatie op neurosen &#8211; vooral hypochondrie &#8211; geleend en daarna uitvergroot. Allen smeedt kwaal en klacht tot humor. Kaufman is treuriger, en afwisselend wel en niet komisch.
Zo ook in Synecdoche, New York: Adele (Catherine Keener), de vrouw van de provinciale theatermaker Caden Cotard (Philip Seymour Hoffman) laat hem onverhoeds en zonder pardon in de steek en neemt hun enige kind mee. Daarnaast blijkt Cotard te lijden aan een ernstige ziekte die een slopende mentale en fysieke aftakeling veroorzaakt. Vooral die ziekte blijkt de oorzaak van een grote stroomversnelling in zijn wezen. Nadat Caden Cotard jarenlang in Schenectady in de staat New York versleten klassiekers als De dood van een handelsreiziger heeft geregisseerd, vindt Caden zichzelf dankzij de ziekte opnieuw uit. Gewapend met het soort stipendium waar sommigen een moord voor zouden doen, verhuist hij naar de stad New York en repeteert &#8211; achttien jaar lang &#8211; een megaversie van zijn eigen leven waaraan geen einde lijkt te komen. (Zoals alle hoofdpersonen wordt Caden in de film veertig jaar ouder.) Zijn geliefden en bekenden worden door acteurs gespeeld, terwijl zij op hun beurt de acteurs weer portretteren, ad infinitum, in een New Yorkse fabriekshal van zulke enorme afmetingen dat er een microkosmos van de stad zelf in past.
&#8216;Ik ben altijd dol geweest op filmsets, het idee van een kunstmatige werkelijkheid,&#8217; legt Kaufman uit. &#8216;Dat is een van de dingen waarvan ik gelukkig word.&#8217; De wereld is een schouwtoneel, inderdaad.
Kunstdrollen
Kunst en leven zijn in Kaufmans creatieve universum onlosmakelijk met elkaar verbonden, van de schitterende marionettenscène op het trottoir aan het begin van Being John Malkovich (de poppenspeler zou een vervanger van Kaufman kunnen zijn), via de scherpe observaties over roman- en scenarioschrijvers in Adaptation, tot de über-theatraliteit van Synecdoche, New York.
Het toneel heeft grote invloed op Kaufmans filmwerk gehad. &#8216;Ik ben verlegen, maar zelfs op de lagere school besefte ik al dat ik bij het schooltoneel de lachers op mijn hand had,&#8217; legt hij uit. &#8216;Op de middelbare school speelde ik de rol van Woody Allen in Play It Again, Sam. Later heb ik zomer- en community-theater gedaan.&#8217; Hij las Beckett en Ionesco. Aanvankelijk besloot hij zich op het acteren te richten, maar dat werd niets. &#8216;Ik kon het gewoon niet, dus ben ik na mijn eerste jaar overgestapt naar de filmacademie aan New York University. Ik heb een griezelfilm gemaakt, een stop-motion animatie van wandelende laarzen &#8211; een eerbetoon aan het vals gezongen These Boots Are Made For Walking door de kitscherige Nancy Sinatra -,maar mijn echte belangstelling lag bij de comedy.&#8217;
In 2005 schreef en regisseerde hij een kleine toneelproductie genaamd Hope Leaves the Theater, een van de twee delen van het &#8216;hoorspel&#8217; Theater of the New Ear &#8211; de gebroeders Coen namen het andere deel voor hun rekening. Naar eigen zeggen &#8216;hielp dit enorm en gaf het zelfvertrouwen&#8217; in zijn ontwikkeling tot filmer &#8211; een filmer die vooral goed met acteurs kan werken. Dit was Kaufmans vuurdoop: de hoofdrollen werden vertolkt door Meryl Streep, Hope Davis (die in Synecdoche Cadens therapeute speelt) en Peter Dinklage (The Station Agent).
&#8216;De acteurs hadden verschillende rollen, en een van hen &#8220;speelde&#8221; het publiek,&#8217; zegt Kaufman. &#8216;Misschien omdat ik ben begonnen met toneel, wilde ik het leven van het toneel, de onvoorspelbaarheid ervan, op film vastleggen. Ik wilde het toneel naar de bioscoop halen.&#8217;
In de eerste minuten van Synecdoche, New York, als we nog niet weten dat Caden aan een slopende kwaal lijdt die uiteindelijk elk deel van zijn lichaam zal aantasten, loopt Kaufman op zijn lot vooruit met close-ups van potjes pillen, bloed en welgevormde bolussen. &#8216;In films romantiseren wij alles van mensen,&#8217; zegt Kaufman. &#8216;Iets wat me in films niet aanstaat, is dat mensen zich in de echte wereld met hun lichaamsfuncties alleen voelen, alsof in films die dingen niet moeten gebeuren. Het past bij Caden dat hij een zieke relatie met zijn stoelgang heeft. Ik heb in mijn films veel masturbatie gehad en ik dacht: goed, ik doe geen masturbatie meer, maar ik wil dan wel ontlasting. We hebben veel lol gehad met de verschillende kunstdrollen die we bij de rekwisietenafdeling hebben gemaakt,&#8217; zegt hij met twinkelende ogen.
De scatologie in de film weerspiegelt de psychologische toestand van Caden, maar evenzeer die van Kaufman: &#8216;Deze film gaat over lichaam en gezondheid. Ik was altijd bang voor alles wat er gebeurt als je de middelbare leeftijd bereikt &#8211; je lichaam veroudert, je ziet mensen om je heen ziek worden en doodgaan, je sterfelijkheid komt dichtbij &#8211; maar naarmate je ouder wordt, verwerk je dat.&#8217;
Ruzie met Clooney
&#8216;Ik denk vaak in kringen,&#8217; zegt Kaufman. &#8216;Ik heb OCS, een obsessief-compulsieve stoornis, wat vroeger een dwangneurose heette. Als ik schrijf, lijkt het net een droom: er gebeurt iets krachtigs, maar ik ben me dat niet bewust. Als ik iets leuk vind, wordt het een combinatie van rationeel en irrationeel.&#8217;
Synecdoche, New York is een ernstiger film dan de vroegere, uitdrukkelijk grappige Kaufman-kost als het scenario voor Being John Malkovich en Eternal Sunshine of the Spotless Mind.
&#8216;Ik schijn een zwaarmoediger kant op te gaan,&#8217; geeft de regisseur toe. Wat de drie films gemeen hebben, is een soort trance-sfeer: &#8216;Ik wil de toeschouwers graag alles zelf laten bedenken. Mijn films zijn Rorschach-achtig.&#8217;
Dat Caden zo lang aan zijn autobiografische stuk kan werken, is een luchtkasteel. Dit is niet levensecht, maar in de filmwereld, met haar eigen &#8216;onlogica&#8217; kan het. In Being John Malkovich dringen Cameron Diaz, Catherine Keener en John Cusack binnen in het hoofd van de titelacteur en worden ze naar een kosmische ruimte verdreven waarin geen plaats is voor het verstand. In Eternal Sunshine laat Kate Winslet langs wetenschappelijke weg haar geheugen wissen en wordt daarmee uit de chronologische werkelijkheid gehaald. Ze leeft in een droomwereld waaruit pijnlijke ervaringen worden weggefilterd.
Ook in zijn eigen leven gaat Kaufman niet altijd even realistisch te werk. Hij verkeert in de overtuiging dat de scenarist de auteur van de film is en dat deze het recht heeft &#8211; of zou moeten hebben &#8211; tot de eindmontage. Kaufman is een en al lof over de regisseurs van zijn scenario&#8217;s: Michel Gondry (Human Nature, Eternal Sunshine) en Spike Jonze (Being John Malkovich, Adaptation). &#8216;Die zullen niets in het scenario veranderen zonder het mij te vragen, en als ik het met hen eens ben, breng ik de wijzigingen ook aan. Er is geen strijd.&#8217; Daartegenover staat het geval George Clooney, regisseur van Confessions of a Dangerous Mind &#8211; het verhaal van de quizmaster Chuck Barris, die een boek schreef waarin hij beweerde een huurmoordenaar van de CIA te zijn &#8211; naar een scenario van Kaufman. Clooney had wijzigingen in het scenario aangebracht en weigerde Kaufmans zeventien pagina&#8217;s tellende &#8216;correcties&#8217; daarop te honoreren. &#8216;Clooney heeft het herschreven en mij daarbuiten gehouden,&#8217; wrokt Kaufman. &#8216;Ik moet niets van die man hebben. Het is zo&#8217;n innemende figuur die doet of hij je beste vriend is. Zonder iets te zeggen, heeft hij zijn versie verfilmd.&#8217;
Met Synecdoche, New York maakt Kaufman zijn regiedebuut. Dit keer is hij zelf ontegensprekelijk heer en meester over zijn film. De Amerikaanse recensies waren grotendeels positief. Zakelijk was de film echter minder succesvol.
Op 8 januari had de film, die twintig miljoen dollar heeft gekost, nog geen 2,8 miljoen dollar opgebracht. Bioscoopbezoekers gaan misschien naar een film van Charlie Kaufman in de verwachting dat ze zullen lachen en schrikken terug voor de zwaarwichtiger poging om het bestaan te ontleden in Synecdoche, New York. Als de film de komende weken in Europa gaat draaien, zullen we zien of het niet-Amerikaanse publiek wel affiniteit heeft met de donkerder, ernstiger Kaufman.

Howard Feinstein

‘Mijn films zijn Rorschach-achtig’

Column

Vorig jaar werd in de Kamer gedebatteerd over de stijgende defensiebegroting. NSC-Kamerlid Isa Kahraman uitte van tevoren zijn zorgen tegenover de NOS. Dit waren geen bekommeringen over een overhaaste militarisering waar vooral de aandeelhouders van wapenfabrikanten van profiteren. Nee, zijn zorg betrof het gebrek aan jongens en meisjes die bereid zijn voor Nederland te vechten: ‘Je kunt allerlei nieuwe wapensystemen kopen, maar als we geen militairen hebben om ze te bedienen, dan hebben we daar niet veel aan.’
Anderhalf jaar na de toezegging van extra defensiepoen wordt duidelijk waar ons belastinggeld naartoe is gegaan. Het potje recruiting is volgestort en er zijn vermoedelijk ook wat gen-z en gen alpha-experts aangenomen. Waren er eerst semi-spannende tv-spotjes en posters over Generatie D (jonge, knappe mensen met groene vegen op hun gezicht en een helm op, omlijst met teksten als ‘Generatie D: ‘wil iets van de wereld zien’, ‘gelooft in het team’ of ‘gelooft in zichzelf’), nu was het tijd voor zwaarder geschut. Want achttienjarigen vinden tv voor boomers en het ov te duur, dus bushokjesreclames komen niet echt binnen. Hoog tijd dus om te doen wat een beetje modern bedrijf betaamt: een leger influencers optrommelen.
Waar ik gewend ben om te scrollen door branded content over thuisgestuurde scheermesjes, maaltijdboxen die binnen een kwartier op tafel staan of ‘duurzame’ koffie, duikt er nu iets nieuws op in mijn feed waar moeiteloos een dystopische Black Mirror-aflevering van te maken valt. Een hippe influencer vraagt zich af of ze door de selectie bij defensie zou komen, want ‘er zijn bij defensie een heleboel vrouwen nodig, dus letsgoooo!’ Ze vond het een ‘vette ervaring’ die een ‘confidence boost gaf’ #werkenbijdefensie #ad. Doorscrollend zie ik snippets uit een influencerpodcast over ondernemen en single zijn, waarin doorgaans veel wordt gelachen. Deze keer minder: een vrouwelijke eskadroncommandant van de marechaussee komt langs #werkenbijdefensie #ad.
<blockquote>We móéten ons verhouden tot defensie: informeren, verdiepen, debatteren, demonstreren</blockquote>
Nu ben ik niet tegen een eskadroncommandant in een vrouwenpodcast, sterker nog: ik denk dat het uitstekend is als zo iemand uitleg komt geven over de werkzaamheden van defensie en de overwegingen daarbij. Maar het betalen van influencers om jonge mensen te rekruteren voor onze krijgsmacht is iets totaal anders.
Oorlog leek lange tijd iets uit het verleden of van ver weg. Daardoor dacht ik de eerste zesentwintig jaar van mijn leven nauwelijks na over de NAVO of defensiebegrotingen. Maar de afgelopen twee jaar is dat veranderd voor mij, en voor veel generatiegenoten. Met oorlog op ons continent, escalerende conflicten wereldwijd en een genocide die ook hier de samenleving splijt, kunnen we ons niet langer afzijdig houden. We móéten ons verhouden tot defensie: informeren, verdiepen, debatteren, demonstreren.
Ik gun ons de rust om dit te doen. Rust waarin defensie reflecteert op haar uitgaven, influencers op hun inkomsten, en rust waarin wij allemaal, goed geïnformeerd en doordacht, een standpunt over de toenemende rol van defensie in onze samenleving kunnen innemen. Zonder schreeuwerige influencerwervingsfilmpjes die jongeren onvoorbereid en ondoordacht richting een van de zwaarste beroepen van ons land sturen, is dat een stuk gemakkelijker.

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>

Hannah Prins

Aan defensie valt niet te ontsnappen

De Nederlandse podcastwereld wordt bevolkt door grote podcastmannen. Heb jij ook altijd al willen weten op welke je het meest lijkt? Goed nieuws, mazzelpik: ik ga het je vertellen. Het enige dat je hoeft te doen is de volgende tien vragen beantwoorden. Doe het eerlijk en vooral zonder gêne, zoals het een echte podcastman betaamt.
1) Wat neem jij vandaag door? 
A. De socials van Donald J. Trump 
B. De Mediacourant 
C. Mijn eigen tweets 
D. Een bak nieuwtjes
2) Wat is jouw definitie van &#8216;succes&#8217;? 
A. Donald J. Trump 
B. Hoge kijkcijfers 
C. Meer dan tien likes op X 
D. Consequent door podcasts heen hoesten
3) Snel! Kies een gespreksonderwerp 
A. Donald J. Trump 
B. <a href="https://x.com/VictorVlam/status/1935433894125359154" target="_blank" rel="noopener">Het mintgroene pak van Sam Hagens</a> 
C. Asielzoekers 
D. Cultuur en medihuwuUghe ughe ughe, hhwUGHe ughe ghe
4) Hoe verhoud jij je tot nepobaby&#8217;s? 
A. Als het even kan kom ik langs in hun talkshows 
B. Ik vind dat ze minder vaak mintgroene pakken moeten dragen 
C. Ik ben zelf een baby 
D. Ik ben zelf een nepobaby
5) Klink jij een beetje als een smurf? 
A. Nee, maar ik zou er wel eentje lusten 
B. Nee, maar ik heb wel een mening over de outfit van Neposmurf 
C. Wel meer dan een beetje 
D. Nee, maar het klinkt soms wel of er eentje in m&#8217;n keel zit
6) Van welke medeman glibber jij het hardst van je stoel? 
A. Donald J. Trump 
B. John de Mol 
C. Geert Wilders 
D. Marcel van Roosmalen
7) Kies een hete take 
A. Trump lijkt niet op een dictator 
B. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=LZw67zY1MtA" target="_blank" rel="noopener">Vegetariërs zijn de nieuwe maffia</a> 
C. <a href="https://x.com/wierdduk/status/1925823389710631340" target="_blank" rel="noopener">&#8216;Wierd Cam’</a> is een hippe naam voor een videovlog 
D. Een podcast is pas goed als de luisteraar iedere aflevering minstens één keer hardop roept: ‘Waarom geeft niemand deze man de heimlichgreep?&#8217;
8) Wie of wat is je grootste angst? 
A. Donald J. Trump ontmoeten en er dan achter komen dat hij me helemaal niet aardig vindt 
B. Geen aandacht krijgen 
C. Woke 
D. [Onverstaanbaar gerochel]
9) Van welk woord weet jij stiekem niet wat het betekent? 
A) &#8216;Dictator&#8217; 
B) &#8216;Maffia&#8217; 
C) &#8216;Woke&#8217; 
D) &#8216;Keelsnoepje&#8217;
10) En nou even eerlijk: heb jij een veterstrikdiploma? (Ik weet het als je liegt!) 
A) Nee, ik denk het niet 
B) Nee, ik weet vrij zeker van niet 
C) Nee, en ik schaam mij daar niet voor 
D) N.v.t. (Marcel strikt mijn veters)
<h5>Resultaten</h5>
Heb jij het vaakst ‘a’ geantwoord? 
Congratulations! Jij lijkt het meest op Trumpoloog Raymond Mens. Stuur een mailtje naar daddy Trump en bid voor zijn goedkeuring.
Heb jij het vaakst &#8216;b’ geantwoord? 
Geweldig! Jij lijkt het meest op mediamannetje Victor Vlam. Ga als beloning maar even extra lang in de spiegel kijken.
Heb jij het vaakst ‘c’ geantwoord? 
Ongehoord! Jij lijkt het meest op meninghebber Wierd Duk. Schrijf om het te vieren een extra boze tweet over de teloorgang van de Nederlandse cultuur (door woke).
Heb jij het vaakst &#8216;d’ geantwoord? 
Fantastisch! Jij lijkt het meest op beroepskucher Gijs GroentemhhhuUUghuwhughe ughe, ugggghHU. Pas je wel een beetje ohhhhhhhUUUUUUGHhu. Uchum. Een beetje op?

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>

Gerelateerd