Mali zoals het was
Noord-Mali. Veel straten van Gao, Kidal en Timboektoe zijn verlaten. Een groot gedeelte van de bevolking is gevlucht of houdt zich schuil voor de nieuwe machthebbers in deze contreien: een onduidelijke schakering internationale fundamentalisten die de sharia hebben ingevoerd en hun gezag met middeleeuwse middelen afdwingen. Eerste slachtoffer: het dagelijks leven.
Christien Jaspars, een Nederlandse fotografe die al decennialang in Mali fotografeert, ziet haar eigen foto’s een andere lading krijgen nu zij niet meer naar dit land toe kan. Het gewone leven dat je op haar foto’s ziet, blijkt sinds de staatsgreep van eind maart niet meer zo vanzelfsprekend. De extremisten, waaronder strijders uit Algerije, Pakistan, Afghanistan en het Midden-Oosten, hebben dagelijkse dingen als een sigaretje roken, een potje voetballen, muziek luisteren, televisiekijken en als vrouw ongesluierd door het leven gaan, verboden.
De bezetters beroepen zich op de Koran, maar de Malinese bevolking ziet hen meer als een stel bandieten die zich schuldig maken aan handel in drugs, wapens en immigranten. Ondertussen zijn er trainingskampen van Al-Qaida ontdekt in de Malinese Sahara, een van de redenen waarom er nu ook in het Westen een belletje is gaan rinkelen.
Vermoeid leger
De democratisch gekozen Malinese president Touré werd op 22 maart afgezet door een groep militairen die het niet eens was met Touré’s aanpak van de situatie in het noorden, waar Toearegs in opstand waren gekomen tegen het beleid van de Malinese regering. De Toearegs zijn een nomadisch herdersvolk dat zich aan landsgrenzen weinig gelegen laat. Hun aanspraken op een eigen autonoom gebied zijn al generaties oud, en betreffen niet alleen Mali maar ook stukken van de omringende landen. Khadaffi had altijd sympathie voor de Toearegs, wat maakte dat velen van hen als huurlingen vochten in zijn leger. Na Khadaffi’s val vluchtte een duizendtal Toearegs uit Libië. In Mali pakten ze hun oude strijd om eigen land weer op, dit keer met veel moderne wapens. Er werd zwaar gevochten in het noorden. Er vielen veel doden aan de kant van het zwakke leger dat niet goed bewapend, getraind, betaald en gevoed was. Het leger weigerde om nog langer als kanonnenvlees te dienen en vluchtte vermoeid naar het zuiden. Ze trokken naar het paleis van de president en voordat iemand het doorhad, was er een staatsgreep gepleegd. In het noorden was inmiddels niemand meer van de regering. Iedereen die Noord-Mali (zo groot als anderhalf keer Frankrijk) wilde inpikken, kon nu zijn gang gaan.
Algerijnse moslimradicalen
Vreemd genoeg vond de coup plaats terwijl Touré al aanstalten maakte om het politieke toneel te verlaten: het was een maand voor het einde van zijn tweede ambtstermijn, er waren al verkiezingen uitgeschreven. Zo bracht een knullige staatsgreep een van de meest democratische regimes van Afrika ten val. Touré, die goed werk verrichtte bij het invoeren van de democratie eenentwintig jaar geleden en die de laatste tien jaar een president van de dialoog was, is gevlucht naar Senegal.
De Toearegs richtten de MNLA op, bezetten al plunderend het noorden en riepen hun eigen republiek Azawad uit. Algerijnse moslimradicalen, die al meer dan vijftien jaar in het noorden van Mali verblijven, trokken met de Toearegs op. Deze fundamentalisten staan in de Malinese Sahara bekend als de Aqim (Al-Qaida in de islamitische Maghreb). Ze vormen de belangrijkste schakel in de smokkel van drugs, wapens en immigranten, en hebben ook ontvoeringen van westerse toeristen op hun naam. Samen met nog twee andere fundamentalistische groeperingen, Ansar Dine en Mujao, voerden zij de sharia in. De republiek Azawad hield niet lang stand: de Toearegs werden verjaagd.
Internationale interventie
In april werd in Bamako een interim-regering van nationale eenheid ingesteld onder leiding van president Traoré. Die lijkt niet bij machte om de situatie in het noorden te veranderen. Uit Gao, Kidal en Timboektoe komen aanhoudend berichten over stenigingen, het afhakken van handen en voeten, het vernielen van heilige monumenten en standrechtelijke executies. In Timboektoe werden meerdere graftomben die deel uitmaken van het Unesco Werelderfgoed volledig verwoest.
Meer dan vijfhonderdduizend Malinezen zijn op de vlucht geslagen voor de fundamentalisten. Het Rode Kruis voorziet een humanitaire ramp als er niet op korte termijn twintig miljoen euro beschikbaar komt om deze vluchtelingen te helpen. De voedselvoorraden zijn al schaars door de extreme droogte van vorig jaar en de meeste hulporganisaties hebben het land om veiligheidsredenen verlaten.
Onder de vluchtelingen bevinden zich ook veel Toearegs. Zij worden in Noord-Mali als de aanstichters van de ellende gezien, terwijl de MNLA in werkelijkheid maar een gedeelte van de Toearegs vertegenwoordigt. De rest zit nu in vluchtelingenkampen over de grens bij de buurlanden, want in Mali is geen Toeareg zijn leven nog zeker. Mopti en Bamako zitten bomvol met de rest van de gevluchte en straatarme noordelingen.
De Veiligheidsraad van de VN heeft op 12 oktober een resolutie aangenomen waarmee landen in de regio rondom Mali de opdracht kregen de mogelijkheden voor een internationale interventie te onderzoeken. Frankrijk, tot 1960 heersend over Mali, hamert op de noodzaak van zo’n interventie uit angst voor een Al-Qaida-bolwerk zo dicht bij huis, maar wacht totdat de regerende partijen in Bamako het eens zijn over de aanpak en maakt het liefst zelf de handen niet vuil. De onzekere toekomst resulteert in een uittocht uit het noorden.