Beschouwing
Iedere schrijver moet beschikken over een USP, leren we uit de onlangs verschenen autobiografische roman van Alex Boogers, Het sterkste meisje van de wereld. Dat gaat zo: Boogers komt op een feestje zijn collega-schrijver Ronald Giphart tegen, die hem vraagt wat zijn USP is.
‘Ik zei: “Sorry?”
“USP, Unique Selling Point. Waarom zou een lezer jouw boek moeten kopen?”
Ik had geen idee.
“Ik weet het niet,” zei ik.
“Juist, en dat is dus níét goed.”’
Het is een betekenisvolle scène: door het contrast tussen de twee schrijverstypes. Boogers wil zich laten kennen als de klassieke romanticus. Met zijn gezin bijt hij op een houtje om maar te kunnen Schrijven. Giphart is de succesvolle marketeer, van het slag: u vraagt, wij draaien.
Maar Giphart heeft wél gelijk. Het kan nooit kwaad als een schrijver zich afvraagt wat hij toe te voegen heeft. Zo’n focus is extra verfrissend als het om debutanten gaat. Er verschijnen tenslotte nogal wat debuten, en allemaal willen ze aandacht. De enige manier om te keuren of ze voor uitlezen in aanmerking komen, is het begin lezen, een bladzijde of vijftig. Boeit iets in dat proza genoeg om door te lezen?
Ik koos op grond daarvan drie debuten: Galerie Onvolmaakt door Ebele Wybenga, Rosiri door Iris Koppe en De overtreder door Marente de Moor. Niet omdat ik ze alle drie bij die voorproeverij even sterk vond, maar om zeer verscheidene redenen: Wybenga irriteert, Koppe heeft humor en De Moor bezit een fraaie stijl. Niet gek als aanzet tot een USP.
Dat is natuurlijk vanuit hun proza geredeneerd – het perspectief van de criticus. De uitgever daarentegen moet eerst de lezer verlokken met een plaatje om dat proza gelezen te krijgen. In die optiek is jeugd vandaag de dag de ultieme pasmunt. Wybenga is van 1987, Koppe van 1986 en, vooruit, De Moor van 1972. Koppe en Wybenga schrijven bovendien voor de online-jongerensite Spunk, de prilste schrijversbent. Ook telt naamsbekendheid mee: Iris Koppe is dochter van dé literaire paparazzo Klaas Koppe, en Marente de Moors beroemde moeder heet Margriet. Handige info voor praatprogramma’s, maar ons interesseert slechts of hun proza op eigen benen kan staan.
leeghoofden
Eerst Ebele Wybenga. De voornaamste waarde van Galerie Onvolmaakt is dat we via het gedoe van de gesjeesde Amsterdamse student Mees Blaeu (20) een sociologisch inkijkje krijgen in het milieu van handige jongens en meisjes uit welgestelde families. Ze houden zich, ik vat het even samen, bezig met het verkopen van gebakken lucht. Zo begint Mees een galerie waar kunst aan de man gebracht wordt die pas na aankoop door de kunstenaar voltooid zal worden. Verder houdt hij zich onledig met diverse vormen van elektronisch communicatieverkeer met soortgenootjes, die ook allemaal niks te melden hebben. Ruime aandacht is er daarentegen voor merken en gadgets en ook is het leerzaam te zien hoe onveranderd de semi-corporale praat gebleven is: ‘Het schijnt dat Yfke zich al eens op haar bek heeft laten pakken door Gijs.’
Het is kortom een onvoorstelbare zegen dat mensen zomaar ouder en soms wijzer worden, maar tegelijk is het Wybenga’s verdienste dat hij met al zijn leeghoofden weet te irriteren: ergernis doet ook doorlezen. Al kun je dezelfde sensatie opdoen door in de trein naar studenten te luisteren die in hun mobieltjes schreeuwen.
Helaas slaagt Wybenga er niet in om zijn Mees Blaeu (of diens vriendjes) interessant te maken. Mees is vooral bezig met zichzelf: ‘Mijn conservatisme, mijn niet-van-de-straat zijn dat zich openbaart in mijn manier van praten en mijn kleren.’ En: ‘Als mijn huid grauwer zou zijn, had ik een Oostblokuitstraling gekregen. Gelukkig is dat gevaar door de zonnebank afgewend.’
Galerie Onvolmaakt, in de markt gezet als de eersteling van de jongste schrijver van Nederland, is op één punt overtuigend: via Mees’ inspanningen om de media voor zijn onvolmaakte kunst te interesseren, toont het de kritiekloze gretigheid en het gebrek aan kwaliteitseisen waarmee cynische handelaren in jeugd een pover talent als Wybenga binnenhalen. Voor Mees en de zijnen telt dan slechts, als ze in de krant en op de televisie zijn geweest: ‘Dit is het. Wij doen ertoe.’ Waarmee ze ertoe doen, is van geen belang.
Niet al te snugger
Dan Iris Koppe, die zich warmliep voor haar debuutroman Rosiri met een feuilleton over haar gelijknamige heldin in NRC Handelsblad. Dat achttienjarige, eigengereide Amsterdamse meisje is helemaal een kind van nu. De ene helft van de week woont ze bij haar vader, de andere helft bij haar moeder – die zijn dus gescheiden. Tegelijkertijd doet ze eindexamen, gaat ze uit schransen bij de McDonald’s, stappen met haar vriendinnen, neuken met de vader van twee oppaskinderen, en zo meer en zo verder.
Koppes dicht-bij-huis-verhaal is anekdotisch acceptabel en niet ongrappig doordat de achttienjarige niemand serieus neemt, ook niet zichzelf – verfrissend, in vergelijking met de gewichtigdoenerij van Wybenga. Als beeld van een nieuwe generatie is het ook inzichtelijk. Rosiri wil onder geen beding lijken op haar babyboomende, softe ouders die er relationeel zo’n potje van blijven maken. Liever wil ze zich settelen met een lieve, niet al te snuggere politieagent: ‘Voor altijd zou ze bij deze jongen blijven.’ Maar ook haar eigen generatie spaart ze niet: ‘En dat was nou juist het probleem van de generatie van Rosiri: ze hadden te veel meningen! Over alles moest gediscussieerd worden en een standpunt ingenomen. (…) Diep in haar hart had Rosiri nergens een mening over. Mocht ze alsjeblieft een keer haar mond houden?’
Tegen Koppes pretentievrije debuut pleit weinig. Hoogstens haar beginnersneiging om te veel met adjectieven te strooien, in haar zucht om van alles te benoemen. ‘Met een arrogante lach zwaaide de gedreven huisarts zijn jas aan.’ Tegelijk is Rosiri ook op geen enkele wijze urgent. Het zoveelste verhaal van een achttienjarige over haar leven, familie en vriendenkring, geconcentreerd in de veilige stadscirkel, moet wel heel bijzonder geschreven zijn wil het de platgetreden paden van dat jongerengenre ontstijgen. Dat is hier nauwelijks het geval.
Winderig meisje
Ten laatste: Marente de Moor. In haar debuutroman De overtreder waagt ze een grotere gooi dan Wybenga en Koppe: ze glijdt mee op de vleugels der verbeelding. Weliswaar schreef ze eerder over rare Russen in haar columnbundel Petersburgse vertellingen (1999), maar dat staat in geen contrast tot het krankzinnige literaire universum dat ze te voorschijn tovert rond kleurrijke types uit de Russische diaspora in Amsterdam. De inzet van haar roman is serieus: oud-korporaal Vitali Krillov wordt geplaagd door een weerkerende droom. Hij herbeleeft keer op keer hoe hij, als lid van het elitekorps dat de grenzen van de voormalige USSR moest bewaken, in de winter van 1985 toeliet hoe een soldaat deserteerde richting Finse grens. Daarna was het gedaan met Vitali’s leven: gedegradeerd tot gemeen soldaat, verbannen naar een uithoek nabij Noorwegen, beroofd van illusies.
In 1993 besluit hij de vluchteling op te sporen. Hij reist naar Amsterdam, want daar kent hij iemand: zijn neef. Tegen het slot van De overtreder komt er een gruwelijke verklaring voor wat er precies met de ‘overtreder’ gebeurd is: de Finnen leverden veertig jaar lang iedere gevluchte Rus uit. De Rus werd immers geacht te huizen binnen de coördinaten van de uithoeken van de Sovjet-Unie; daarbuiten zou hij het niet redden en redt hij het, zoals Vitali, nog steeds niet – Rusland zit in hem.
De kracht van De Moors debuut is echter niet deze bedrukkende problematiek, maar haar schier oeverloze, nergens vervelende evocatie van zoiets als ‘de Russische ziel’ in al die losgeslagen emigrés, die zich ophouden aan de rafelranden van de ordelijke Nederlandse samenleving. Als Vitali eenmaal opgenomen is in die gemeenschap van kleine scharrelaars, alcoholisten, volslagen idioten en door nostalgie verteerde carpe diem-vierders, leest De overtreder als een droom die ongemerkt overgaat in een lange roes. Het temperament van dé Rus die wel moet drinken ‘om geen hoogtevrees te krijgen van de diepte van zijn ziel’ spat aldus van de pagina’s.
Misschien is De Moor in haar onderwerpskeuze wel even dicht bij huis gebleven als Wybenga en Koppe – ze woonde jarenlang in Sint-Petersburg. Maar die schijn vermijdt ze door geheel en al vanuit de Rus te schrijven: de Nederlanders, álle Nederlanders komen er negatief vanaf – van een sullige echtgenoot die zich de hoorns op laat zetten tot een winderig meisje dat zich ontfermt over de ‘vluchteling’ Vitali. Bovendien kan ze schrijven, beschikt ze over een rijk vocabulaire én durft ze te fabuleren, zoals blijkt uit dit zeldzaam rijpe debuut.
1 december 2007
Iris Koppe, ‘Rosiri’, De Bezige Bij, 140 pagina’s, € 12,90
Marente de Moor, ‘De overtreder’, Querido, 244 pagina’s, € 17,95
Ebele Wybenga, ‘Galerie Onvolmaakt’, De Bezige Bij, 191 pagina’s, € 16,50

Gerelateerd