Van mediaman tot politicus, van jongerenactivist tot bejaardenbeschermer: Jan Nagel was en is het allemaal. ‘Jan verzint altijd manieren om te winnen.’

Na vijfentwintig jaar afwezigheid zendt de VARA-radio op 11 januari nog één keer het legendarische programma In de Rooie Haan uit.

De presentatie is als vanouds in handen van Felix Meurders, Henny Stoel en Paul Witteman. Vicepremier Asscher en de fractieleiders Buma, Roemer en Zijlstra laten zich interviewen, net als Hans Wiegel, in de jaren zeventig al een trouw bezoeker van het politieke radiocafé. Aan de Stamtafel, het cabaret, zal Marcel van Dam in de huid van een rechtse ondernemer kruipen. Maurice de Hond, die zijn debuut als opiniepeiler bij het  programma maakte, presenteert zijn nieuwste bevindingen over de gemeenteraadsverkiezingen. Aan het slot zal het ‘Rooie Haanlied’ worden aangeheven. De algehele leiding van de radioreünie is in handen van Jan Nagel, nu senator voor bejaardenpartij 50Plus.

Eén man zal op 11 januari geen acte de présence geven: Ger Ackermans, in de gloriedagen van In de Rooie Haan rechterhand van Nagel en later diens opvolger als eindredacteur. Bij de voorbereidende besprekingen brak tweespalt uit. Ackermans wilde fragmenten van vroeger laten horen om het verschil duidelijk te maken tussen toen en nu. Zo wilde hij Arie Groenevelt, linkse held uit de jaren zeventig, vragen naar de broedertwisten tussen PvdA en SP die de huidige vakbeweging teisteren. Wat Nagel betreft kon daar geen sprake van zijn. Hij wilde nieuws maken, pagina 101 van Teletekst halen. Zo pakte hij het bij alle programma’s die hij had gemaakt aan. Het liep zo hoog op dat Ackermans zei: ‘Bekijk het maar.’

Tweespalt – het moet de nu 74-jarige ouderenvoorman bekend voorkomen. Als een kat met negen levens is hij al meer dan vijftig jaar actief in de politiek en in de omroepwereld. Eerst als jonge PvdA-rebel die de regenteske houding van zijn vergrijsde partijgenoten aan de kaak stelde. Vervolgens als oprichter van populistische partijen als Leefbaar Hilversum en Leefbaar Nederland. Het laatste half jaar had hij zijn handen vol aan de oplaaiende conflicten binnen 50Plus. Alles wat Nagel in zijn lange politieke leven ondernam, ging met veel verbaal en publicitair geweld gepaard.

Aalgladde draak
In de swinging sixties nam het straatschoffie uit Amsterdam-West, sinds 1961 in dienst bij de VARA, de verjonging van de politiek energiek ter hand. Het partijbestuur van de PvdA werd gedomineerd door zestigers en zeventigers en Nagel wilde daar verandering in brengen. Hij was nog maar vijfentwintig toen hij zelf in het partijbestuur zat, als benjamin naast onder meer Willem Drees senior. Nagel stond aan de wieg van vernieuwingsbeweging Nieuw Links en schreef het pamflet ‘Ha, die PvdA’ waarin een paleisrevolutie werd bepleit: ‘Grote schoonmaak bij de PvdA gewenst’. Hij legde zo veel nadruk op de noodzaak van een wisseling van de wacht dat bij de VARA de volgende grap circuleerde: ‘Wat is het verschil tussen koning Herodes en Jan Nagel? Herodes wilde alle jongetjes onder de twee jaar van het leven beroven, Jan iedereen boven de vijftig.’

‘Ik snap niet waarom ik voor opportunist word uitgemaakt. Ik neem het nog steeds op voor een minderheid’

Nieuw Links werd een doorslaand succes: van de gideonsbende brachten Jan Pronk, Marcel van Dam, André van der Louw, Relus ter Beek en Bram Peper het tot minister. Ger Klein, Wim Meijer en Hans Kombrink werden staatssecretaris. Bij hun carrière stak die van oprichter Nagel wat bleekjes af. Zes jaar lang zat hij één dag per week voor de PvdA in de Eerste Kamer. Een kabinetsfunctie zat er niet in. Dat had te maken met het wantrouwen dat binnen de partijtop tegen de ‘koppensneller’ en ‘geboren couppleger’ bestond. Oud-premier Joop den Uyl had geen enkele affiniteit met de ‘aalgladde draak’, zoals hij Nagel in huiselijke kring noemde.

Voorspoediger verliep zijn loopbaan bij de VARA: hij was het brein achter programma’s als Dit is het begin en In de Rooie Haan en bedacht de sandwichfomule (serieuze informatie afgewisseld met entertainment) die later door Spijkers met Koppen, De Wereld Draait Door en Pauw & Witteman werd geadopteerd. Het was Nagel die wat nu ‘onderhandelingsjournalistiek’ wordt genoemd in Nederland introduceerde: als een politicus beloofde zijn opzienbarende uitspraak exclusief bij de VARA te doen, gaf hij de garantie dat het ANP werd getipt. Het persbericht lag al klaar op het moment dat het interview nog moest worden uitgezonden. Zoals CDA’er Hans Hillen een keer zei: ‘Jan Nagel en Ger Ackermans volgden het nieuws niet, ze regisseerden het.’

In 1983 werd Nagel eindredacteur van de televisierubriek Achter het Nieuws, in 1984 hoofd informatie van de VARA. In 1999 ging hij bij de rode omroep met pensioen.

Nagel (rechtsachter met het baardje in Roemenië, 1972. Foto: privéarchief Jan Nagel

Pim Fortuyn
Op dat moment was de voormalige jongerenactivist al weer aan een nieuw politiek leven begonnen. Begin jaren negentig signaleerde zijn boezemvriend Maurice de Hond dat in Nederland een electorale veenbrand woedde. De kiezer was vervreemd van het politieke establishment. De grote partijen hadden niet door hoe wankel hun positie was geworden. Met een lokale protestpartij kon je scoren.

Het was niet aan dovemansoren gezegd. Tijdens een clubavond van het Hilversumse schaakgenootschap HSG, waarvan Nagel lid is, werd het idee van Leefbaar Hilversum geboren. De partij was tegen de busbanen en fietspaden die het gemeentebestuur wilde aanleggen en voor meer ruimte voor de automobilist. Verder werd de nadruk gelegd op de bestrijding van de kleine criminaliteit.

Hoe kon een VARA-coryfee met zo’n ‘rechts’ programma de verkiezingen in, vroegen ze zich bij de PvdA af. Maar met Leefbaar Hilversum werd Nagel in één klap de grootste in de gemeenteraad. Van 2001 tot 2002 was hij wethouder van de mediastad.

Het plaatselijke succes smaakte naar meer. Vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 richtte Nagel samen met de Utrechters Broos Schnetz en Henk Westbroek en oud-Veronica-diskjockey Willem van Kooten de landelijke partij Leefbaar Nederland op. Van Kooten benadrukte het belang van een charismatische lijsttrekker. Het werd Elsevier-columnist Pim Fortuyn. Volgens De Hond was hij goed voor tien tot 25 zetels. Maar het liep spaak. Dit keer kreeg Nagel geen ruzie met de PvdA, maar met Fortuyn, die zich in een interview met de Volkskrant tegen het anti-discriminatieartikel in de grondwet keerde en de islam een ‘achterlijke cultuur’ noemde. De ‘Goddelijke Kale’ werd Leefbaar Nederland uitgezet en besloot voor zichzelf te beginnen. Na de moord in het Mediapark haalde de Lijst Pim Fortuyn uit het niets 26 zetels. Leefbaar Nederland, inmiddels met crimefighter Fred Teeven als boegbeeld, bleef steken op 2 zetels. Bij de verkiezingen van 2003 verdwenen de Leefbaren uit de Kamer. Oprichters Nagel, Westbroek, Schnetz en Van Kooten hadden het doodgeboren kindje toen al vaarwel gezegd.

Nagel, volgens zijn oud-PvdA-strijdmakker Hans Kombrink altijd op zoek naar ‘trekpaarden, naar mensen waarvan hij denkt: daar kun je de wedstrijd mee winnen’, legde zich niet bij zijn nederlaag neer. In 2005 richtte hij een nieuwe protestpartij op, dit keer met misdaadverslaggever Peter R. de Vries en oud-politievoorlichter Klaas Wilting. Na Fortuyn en Teeven zag hij in de mediagenieke De Vries de man met wie viel te scoren. De nieuwe groepering heette dan ook PRDV (voluit: Partij voor Rechtvaardigheid, Daadkracht en Vooruitgang). De boevenjager durfde de riskante overstap naar de politiek uiteindelijk niet aan. Maar Nagel was niet voor één gat te vangen. In 2009 volgde de oprichting van ouderenpartij Ook U, die nu 50Plus heet. De rebelse PvdA-jongere was veranderd in belangenbehartiger van boze bejaarden. Het ideaal waarvoor hij opkwam, groeide met zijn leeftijd mee.

‘Linkse mensen willen ook veilig de straat op. Ik ben geen spat veranderd’

In de peilingen van De Hond, nooit ver uit de buurt als het om partijlanceringen door Nagel gaat, steeg 50Plus explosief: één Kamerzetel in januari 2011, twee zetels in maart van dat jaar, vier zetels in oktober 2012, zestien in februari 2013, een maand later waren het er achttien. Veel was te danken aan het boegbeeld dat Nagel – die van zichzelf weet dat hij te weinig charisma heeft om verkiezingen te winnen – na de val van het eerste kabinet-Rutte naar voren had geschoven: oud-VVD-voorlichter en oud-hoofdredacteur van de Gay Krant Henk Krol. Helaas moest die in oktober 2013 het veld ruimen vanwege onthullingen in de Volkskrant. De fractieleider van de seniorenpartij had in zijn Gay Krant-tijd nagelaten de pensioenpremies voor zijn personeel af te dragen. Na de val van Henk Krol kelderde de koers van 50Plus. Toch is de partij volgens de peilingen nog steeds goed voor vier tot zes zetels in de Kamer.

Intrigant
Waar Nagel de motivatie vandaan haalt om steeds nieuwe partijen op te richten? Kay van de Linde begrijpt het wel. De zoon van oud-televisiecoryfee Wibo van de Linde was van 2001 tot 2002 campagneleider van Leefbaar Nederland en tussen 2006 en 2008 de rechterhand van Rita Verdonk. ‘Jan is verslingerd aan het politieke spel,’ zegt Van de Linde. ‘Dat beheerst hij als geen ander. Al blijft hij zelf als het even kan achter de schermen. Jan houdt bij voorkeur anderen aan een touwtje. Je kunt hem vergelijken met een schaker. Dat is hij ook in zijn vrije tijd. Hij houdt er uitgesproken opvattingen op na, weet op welk moment hij welke zet moet doen, denkt vooruit. Jan verzint altijd manieren om te winnen. Het is de beste politieke schaker die er is.’

Waar Nagel is, is reuring en ruzie, schreef de Volkskrant in 2011. NRC Handelsblad noemde hem een ‘handelaar in herrie’, KRO’s Brandpunt had het over de ‘Raspoetin der Lage Landen’. Andere termen die in verband met Nagel vallen zijn ‘stokebrand’, ‘amokmaker’ en ‘intrigant’. Maar Nagel was ook de man die – ver voor Fortuyn, Verdonk en Wilders – het electorale potentieel van anti-establishmentpartijen ontdekte. En aanboorde.

In de kamer van zijn eenmansfractie in de senaat probeert Nagel de vooroordelen tegen hem te weerleggen. Zijn controversiële reputatie is hem niet aan te zien. Hij praat op rustige, afgewogen toon. We nemen zijn leven door. Hij is een Amsterdamse volksjongen van het Mercatorplein. Zijn ouders waren zo arm dat ze maar één paar schoenen voor hem konden kopen. Daarom mocht hij op straat niet met de andere jongens mee voetballen. Het zat hem dwars dat de lagere inkomensgroepen niet voor vol werden aangezien. Op zijn achttiende werd hij lid van de PvdA. Hij verzette zich tegen de militaire interventie in Nieuw-Guinea en tegen de Nederlandse steun aan de oorlog in Vietnam. Hij wilde de oude hap weg hebben, dat valt niet te ontkennen: ‘Ik was een flinke jongen die rake uitspraken deed en er stevig op inhakte.’ Begin jaren negentig zat hij nog steeds bij de PvdA, nu als voorzitter van het gewest Noord-Holland-Zuid. Hij bleef er stevig op inhakken: ‘Zo riep ik Wim Kok op zwakke ministers als Ien Dales te vervangen. Dat werd me niet in dank afgenomen.’

Nederland is druk
De oprichting van Leefbaar Hilversum was niet bedoeld als wraakactie tegen de PvdA, zegt hij. Dat hij met zijn lokale protestpartij naar rechts was overgelopen, zoals hem toen werd verweten, vindt hij onzin: ‘In mijn tijd bij de VARA zei ik al: we moeten onderwerpen als veiligheid en criminaliteit niet aan de TROS overlaten. Linkse mensen willen ook veilig de straat op. Ik ben wat dat betreft geen spat veranderd. Maar sommigen binnen de PvdA vonden dat vloeken in de kerk.’ Trots: ‘We zijn erin geslaagd twaalf jaar lang de grootste partij in de mediastad te blijven, zonder de problemen en ruzies die je bij nieuwe partijen vaak ziet.’

Nagel vindt dat hij ook meer waardering verdient voor zijn besluit om in 2002 met Pim Fortuyn te breken: ‘Ik wist van tevoren dat hij dingen wilde roepen als: Nederland is vol, sluit de grenzen. Ik kon dat niet uit mijn strot krijgen. Daarom hebben we het binnen Leefbaar Nederland gehouden op de compromisformulering: Nederland is druk. Er moest wel ruimte voor asielzoekers blijven. Dat heb ik door het congres laten aannemen voordat Pim tot lijsttrekker werd benoemd. Hij moest dat compromis eerst onderschrijven.’

De oprichting van ouderenpartij Ook U in Nieuwspoort. Den Haag 2009. Foto: Kees Suyk / ANP

Nog geen drie maanden later gaf Fortuyn zijn interview aan de Volkskrant. De grens moest op slot voor migranten uit moslimlanden, zei hij nu. Nagel: ‘Dat was tegen alle afspraken in. Van het congres van Leefbaar Nederland moet ik me voortaan niets aantrekken, zei hij daar ook nog eens bij. Henk Westbroek riep meteen: hij eruit of ik eruit. Ik wilde niet meteen reageren. We hebben hem die avond ontboden bij Kay van de Linde thuis in Hilversum. Daar heb ik Pim gezegd dat zijn gedrag niet kon.’

Nagel vindt dat die gang van zaken bewijst dat hij niet de gewetenloze opportunist is waar ze hem in PvdA-kring lang voor hebben aangezien: ‘Ik heb nooit credits gekregen voor mijn breuk met Pim. Ik was ervan doordrongen dat mijn opstelling ons zetels zou kosten. Ik had hem ook nog drie maanden zijn gang kunnen laten gaan en dan was ik misschien wel informateur geworden. Ik heb me in 2002 principieel opgesteld, maar dat wil iedereen vergeten.’

Dat zijn naam vaak wordt geassocieerd met ruzies en conflicten ontkent Nagel niet. ‘Ik denk dat het komt omdat ik vrij duidelijk kan zijn. Dan maak je vijanden.’

Het is het understatement van de eeuw.

Over weinig mensen bestaan zo veel contrasterende meningen als over Jan Nagel. Je hebt het contra-kamp dat hem omschrijft als een dwingeland die niet terugschrikt voor intimiderende praktijken als hij zijn zin niet dreigt te krijgen. Er is ook een pro-kamp. Daar wordt Nagel als een trouwe vriend gezien bij wie je altijd terecht kunt als je in de rats zit. Hoogstens is hij er altijd op uit om te scoren. En schakelt hij zo snel dat niet iedereen hem meteen kan volgen. Dat leidt dan wel eens tot botsingen. Maar dat kan ook liggen aan de anderen die langzamer denken dan hij. De een zegt van tevoren dat hij alleen wil meewerken aan een profiel in Vrij Nederland als het een anti-Nagel-stuk wordt. De ander probeert juist te bedingen dat het een vleiend artikel wordt.

‘Je houdt van Jan Nagel of je haat hem,’ legt Henk Krol uit. ‘Je bent dol op hem of je kunt hem wel schieten,’ zegt Van de Linde, die daaraan toevoegt: ‘Ik ben vóór hem.’ Nagel is een polariserende persoon.

Fossielen
Zo is het altijd geweest. Hans Kombrink (67) heeft een stapeltje afleveringen van het maandblad De Kapitalist meegebracht. Het was het orgaan van de Federatie van Jongerengroepen in de PvdA en stond eind jaren zestig vol met artikelen over het dictatoriale Griekenland dat uit de NAVO moest worden gezet, voorbehoedsmiddelen die moesten worden vrijgegeven en de PvdA die van zijn rechtse koers moest worden afgebracht. De redactie lag in handen van Kees Slager, Bart Tromp en Jan Nagel.

In 1971 kwam Nieuw Links-sympathisant van het eerste uur Kombrink in het PvdA-bestuur, een jaar later in de Tweede Kamer. Hij was staatssecretaris van Financiën in het tweede kabinet-Van Agt en later wethouder van Rotterdam.

Met Leefbaar Utrecht lijstduwers en oprichters in 2000. Foto: Michale Kooren / ANP

Van alle aanhangers van Nieuw Links had Nagel de beste neus voor publiciteit, herinnert Kombrink zich. Hij beheerste de kunst moeilijke kwesties terug te brengen tot een tegenstelling tussen personen en daarmee haalde je dan de media. ‘Nagel riep dingen als: we moeten af van fossielen als (buitenlandwoordvoerder, MvW) Geert Ruygers. Ikzelf was ook tegen de oude garde binnen de partij, maar ik speelde het niet zo op de persoon als Jan. Hij vond dat er een generatiewisseling nodig was, dat de jongeren het moesten overnemen. De ouwe lullen moesten weg, dat was de rode draad in zijn denken.’

Dat Nagel na zijn pensionering nog aan het oprichten van nieuwe partijen begon, verbaast hem niet. ‘Het is een jongen die van reuring houdt, die de tijdgeest aanvoelt en daar een rol in wil spelen. Dat er een markt is voor leefbaarpartijen en een ouderenpartij heeft hij goed gezien.’

Grappig alleen dat Nagel vroeger de man was die iedereen boven de vijftig neersabelde en op een snelle wisseling van de wacht aandrong. ‘Als je hem nu hoort, draait alles om het belang van de ouderen. Hij heeft het met geen woord meer over jongeren. Dat vind ik wel van enige ironie getuigen.’

Splitsende werking
Net als Hans Kombrink hoort Bram Peper (73) nu bij de krasse knarren binnen de PvdA. ‘Ik ben te oud om nog van partij te veranderen,’ zegt hij in zijn appartement in Rotterdam. Dat neemt niet weg dat de oud-minister van Binnenlandse Zaken met Nagel gesprekken voerde over de oprichting van een seniorenpartij. Hij somt op wat hij zijn gesprekspartner zoal voorhield: sinds 1994 is de kiezer op hol geslagen. Nederland is in electoraal opzicht een dolend land geworden. Dankzij de lage kiesdrempel kan iedere politieke gelukszoeker zo in de arena stappen. Met een aansprekende lijsttrekker en goede marketing kom je een eind. Zo’n protestpartij moet wel een begrijpelijke naam hebben, voegt Peper daaraan toe: ‘Toen ik met Jan sprak, heette zijn nieuwe partij nog Ook U. Ik heb hem aangeraden van naam te veranderen. Een ouderenpartij kan veel perspectief hebben. Je doelgroep bestaat uit mensen die zich in deze samenleving overbodig voelen, die bezig zijn met de aftocht. Dat collectieve gevoel moet je proberen te mobiliseren. 50Plus, dat vind ik helder.’ Zijn advies aan Nagel luidde dan ook: ‘Richt je schaamteloos tot de ouderen.’

De freischwebende politieke analist gaf Nagel nog een ander goedgemeend advies. ‘Ik heb tegen Jan gezegd: jij moet niet de nummer één van de nieuwe partij willen worden. Van jou gaat een splitsende werking uit. Je bent voor jou of tegen jou en dat moet je niet hebben. Blijf jij nou maar achter de schermen en zorg ervoor dat de machine draait.’

De jongeren moesten het voor het zeggen krijgen want ‘dan ging de politiek swingen’

De PvdA heeft een grote fout gemaakt door Nagel te laten gaan, denkt Peper. ‘Ze hebben het belang van de Leefbaren niet beseft en daarna het ouderenissue onderschat. Jan heeft in zijn eentje meer oog gehad voor de veranderingen in de maatschappij dan de overgrote meerderheid van de PvdA.’ Zuchtend: ‘De PvdA komt altijd en overal te laat.’

Dat binnen de partijen en partijtjes van Nagel vaak een conflict uitbreekt, begrijpt de oud-minister wel: ‘Jan is een control freak, het kost hem moeite de regie uit handen te geven. Schaken is zijn tweede natuur en dan kan het voorkomen dat anderen zich als pion behandeld voelen. Dat is het risico dat hij loopt met zijn dwingende manier van leidinggeven.’

GayKrantgate
Is dat de verklaring voor de strubbelingen binnen 50Plus die de afgelopen maanden aan het daglicht traden? Eerst werden de partijactivisten Adriana Hernández en Dick Schouw geroyeerd. Ze wilden buiten 50Plus om aan de gemeenteraadsverkiezingen meedoen als OPA (Ouderen Politiek Actief)-beweging en daarmee handelden ze volgens het partijbestuur in strijd met de statuten. Toen stapten voorzitter Willem Holthuizen en twee medebestuursleden op omdat ze vonden dat senator Nagel en fractieleider in de Tweede Kamer Krol de geroyeerde activisten te veel de hand boven het hoofd hielden. Niet veel later trad Krol af vanwege ‘GayKrantgate’. Op de radio suggereerde Dick Schouw dat het de vertrokken bestuursleden waren die de Volkskrant hadden getipt. Om erger te voorkomen, trok Nagel de macht naar zich toe. Hij is behalve Eerste Kamerlid nu ook partijvoorzitter.

Henk Krol vindt het belachelijk om de bonje die de partij teisterde aan Nagel te wijten. ‘Toen ik lijsttrekker van 50Plus wilde worden, zeiden veel mensen tegen me: zou je dat nou wel doen?’ vertelt hij in een restaurant in de omgeving van Eindhoven. Ze waarschuwden dat hij mot zou krijgen met Nagel. ‘Aan Jan kleeft nu eenmaal het imago van geruzie en gedoe.’ Maar in zijn tijd bij 50Plus is Nagel in zijn achting gestegen. ‘Jan weet goed wat hij wil,’ zegt Krol, met zijn 63 lentes een jonkie binnen de partij: ‘Als je een net iets ander standpunt inneemt, wordt hij boos. En niet een beetje boos maar heel boos. Dat kan tot een clash leiden. Maar als je zegt: Jan, dit pik ik niet van je, bindt hij even snel weer in. Ik kon daar goed tegen.’

Pepers beeld van een schaker die menselijke pionnen op het bord zet, komt Krol bekend voor. Zelf had hij aanvankelijk niet door dat Nagel een lijsttrekker in spe in hem zag. ‘Hij belde met de vraag wat ik van 50Plus vond. Misschien is hij geïnteresseerd in mijn mening over het verkiezingsprogramma, dacht ik. Uit beleefdheid ben ik naar Hilversum gegaan, met hond en vriendin. Jan had het over de Statenverkiezingen en vroeg of ik op de lijst in Noord-Brabant wou. Ik nam aan dat het om iets als lijstduwer ging, vanwege mijn naamsbekendheid. Toen de kandidaten bekend werden gemaakt, bleek ik opeens lijsttrekker in Noord-Brabant te zijn. Dat had hij me helemaal niet gevraagd! Ik heb het gedaan, maar ik besef: hij was de schaker, ik de pion.’

Mediadarling Krol deed het in het provinciehuis in Den Bosch zo goed dat hij in 2012 lijsttrekker werd bij de Tweede Kamerverkiezingen.

Belangenverstrengeling
Kees de Lange, die sinds 2011 voor de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) in de Eerste Kamer zit, is minder te spreken over Jan Nagel. Tot vorig jaar was hij ook partijbestuurslid en voorzitter van het wetenschappelijk bureau van 50Plus. In zijn huis in Monnickendam vertelt de emeritus hoogleraar scheikunde hoe hij bij die partij verzeild raakte. De Lange (70) was voorzitter van de Nederlandse Bond voor Pensioenbelangen en wist alles van premiepercentages en franchisebedragen. Dossierkennis die Nagel zelf miste. ‘Ik kreeg een telefoontje van Jan. Hij zei: u kent me niet, maar we zijn bezig met de oprichting van een ouderenpartij. Ik zou u graag willen hebben als adviseur.’ Met Nagel besprak hij de mogelijkheid om lijsttrekker te worden bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. Alleen: vanwege de korte voorbereidingstijd werd toen van deelname aan de verkiezingen afgezien. Van een herkansing zou het nooit komen. De Lange lag al snel in de clinch met Krol, die vanuit het zuiden zijn imperium steeds verder uitbreidde. Het partijkantoor werd verplaatst naar de Bosseweg in Best, waar ook de Gay Krant was gevestigd. De website, tot dan toe door De Lange beheerd, verdween ook naar beneden de grote rivieren. De pensioendeskundige vond dat er sprake was van een ‘niet-integere vorm van belangenverstrengeling’. Maar Nagel wilde geen kwaad woord over Krol horen.

‘Zoiets hoef ik me als oud-burgemeester niet te laten zeggen!’

De Lange had het gevoel dat hij misbruikt werd. Hij stapte in februari 2012 uit het partijbestuur en zegde een paar maanden later zijn lidmaatschap van 50Plus op. In de Eerste Kamer zit hij nog steeds samen met Nagel in één bankje. Maar ze wisselen geen woord met elkaar. ‘Ik wens hem op dinsdag goedemorgen. Dat is het wel.’

Grote ego’s
Tussen Nagel en Willem Holthuizen had het in theorie beter kunnen aflopen. Holthuizen, 75 en oud-VVD-burgemeester van Bussum, kende de oprichter van 50Plus al bijna twintig jaar. Nagels echtgenote Yvonne en Holthuizens vrouw Ineke waren veertig jaar lang hartsvriendinnen. In 2012 vroeg Nagel de oud-burgemeester of hij partijvoorzitter wilde worden van 50Plus. Holthuizen hapte toe maar stelde naar eigen zeggen twee voorwaarden: Nagel moest de dagelijkse gang van zaken aan het nieuwe bestuur overlaten. Tweede voorwaarde was dat 50Plus een volwassen partij werd, met een wetenschappelijk bureau, een opleidingscentrum en al die andere satellietorganisaties die VVD, PvdA en CDA ook hebben. Volgens Holthuizen beloofde Nagel dat: ‘Ik dacht dat hij me de ruimte zou geven.’

Er kwam weinig van terecht. ‘Al snel bleek dat Nagel alles in eigen hand wilde houden.’ Steen des aanstoots voor het bestuur was Dick Schouw, oud-VVD, oud-Trots op Nederland, oud-Piratenpartij en in de ogen van Holthuizen een geboren politieke avonturier. Buiten het bestuur om bereidde hij deelname aan de gemeenteraadsverkiezingen voor. Volgens Holthuizen kwam dat te vroeg. Eerst moest een professionele organisatie worden opgebouwd. Maar Schouw was niet te stoppen. Daarom besloot het bestuur hem en zijn partner Hernández voor royement voor te dragen. De commissie van beroep van 50Plus draaide dat besluit later terug. Inmiddels was Holthuizen als voorzitter opgestapt. Hij voelde zich onvoldoende gesteund door Nagel en Krol. Holthuizen: ‘Tijdens mijn voorzitterschap stelde Jan zich op als de tweede kapitein op het schip. Ik vond dat een schande, een schande, een schande! Naar aanleiding van het royement van Schouw en Hernández maakte hij ons uit voor bestuurlijke onbenullen. Zoiets hoef ik me als oud-burgemeester niet te laten zeggen!’

Hij noemt Nagel ‘een machiavellistische figuur’: ‘Waar Jan komt, ontstaat ruzie, wordt wel gezegd. Dat is bij 50Plus helaas opnieuw gebleken.’ De veertigjarige vriendschap tussen Yvonne en Ineke is inmiddels verbroken.

Krol vindt dat De Lange en Holthuizen wel erg makkelijk met de beschuldigende vinger naar Jan Nagel wijzen. Ze toonden zelf ook niet al te veel compromisbereidheid, zegt hij: ‘Ik weet niet wat ik Kees de Lange heb aangedaan, maar hij was waanzinnig boos op mij. Hij heeft er een dagtaak van gemaakt om Nagel en mij te vloeren. Ik leefde in de veronderstelling dat Nagel en Holthuizen de beste vrienden waren. Ze kwamen bij elkaar over de vloer, ze aten en dronken samen. Ik vermoed dat Holthuizen te lang geen nee heeft durven zeggen tegen Jan en daar achteraf spijt van kreeg. Toen was hij niet meer te houden.’

Nieuwe partijen trekken grote ego’s aan, analyseert hij. De ouderenpartij vormt daar geen uitzondering op. Bestuurders sloegen elkaar om de oren met argumenten als: weet je wel wie ik ben, weet je hoeveel ervaring ik heb, ken je mijn lange staat van dienst wel? Ze deden in autoritair gedrag niet voor elkaar onder. Dat was de oorzaak van de voortdurende verdeeldheid. ‘Soms dacht ik dat ik terecht was gekomen in een slechte operette.’

Gemiste kansen
Een tweede gesprek met Nagel vindt plaats in zijn bungalow in Hilversum. Het stadhuis ligt schuin aan de overkant, het omroepkwartier is om de hoek. Nagel zit aan de langwerpige witte tafel waar hij ook vele gesprekken met De Lange, Holthuizen en Krol moet hebben gevoerd. Hij ontkent dat hij de oud-burgemeester van Bussum voor de voeten heeft willen lopen. Hij had de escalatie binnen de partij juist willen verhinderen. Maar Holthuizen werkte daar niet aan mee. Een nieuwe partij oprichten is geen sinecure, zegt Nagel. Je kunt niet zomaar in het wilde weg mensen gaan royeren. De chaos dreigde toe te slaan in 50Plus. Daarom moest hij de touwtjes wel opnieuw in handen nemen. ‘De LPF is door onderling gekijf uiteen gevallen. Marco Pastors, Rita Verdonk en Hero Brinkman zijn er niet in geslaagd om een Kamerzetel te veroveren. Dat is mij met Leefbaar Nederland en de ouderenpartij nu al twee keer gelukt.’

Als benjamin van de PvdA fulmineerde hij tegen ‘de heerschappij van de oude generatie die er al twintig jaar zit’. De jongeren moesten het voor het zeggen krijgen want ‘dan ging de politiek swingen’. Nu hij zelf op leeftijd is, lijkt hij nog voornamelijk oog te hebben voor AOW’ers met een klein pensioentje en de bezuinigingen op rollators, leesbrillen en gehoorapparaten. Nagel begrijpt niet wat daar onlogisch aan is. ‘Tot in de jaren zestig waren de jongeren ondervertegenwoordigd in de politiek. Nu is de balans naar de andere kant doorgeslagen en wordt er niet naar de ouderen geluisterd. Ik snap niet waarom ik voor een opportunist word uitgemaakt. Mijn doel is nog steeds om het voor een verdrukte minderheid op te nemen.’

Op de vraag of hij een control freak is, antwoordt hij zonder omwegen: ‘Ja.’

Volgens Hans Kombrink is Nagel zijn hele leven op zoek geweest naar ‘mensen waarvan hij denkt: daar kun je de wedstrijd mee winnen’. Maar: ‘Zijn tragedie is dat hij zich vaak heeft verkeken op mensen als Fortuyn, De Vries en Krol.’ Nagel haalt daar zijn schouders over op. Wat heeft het voor zin om op al die gemiste kansen terug te kijken? De rust in 50Plus is teruggekeerd. De partij begint zich voorzichtig te herstellen in de peilingen. Daar is hij trots op. Bovendien staat er al weer een nieuwe lichting vitale ouderen te trappelen: ‘Weet je dat Wibo van de Linde, de oude anchorman van de TROS, lid van de partij is geworden? En Kay is sinds kort ook 50+’.

Gerelateerd