Den Haag
Vlak voor de zomer hield Maurice de Hond een peiling onder PvdA-kiezers. Het goede nieuws voor Job Cohen: een overweldigende meerderheid zag in hem een bekwaam bestuurder. Hij mocht zo premier van Nederland worden. Het slechte nieuws: de oud-burgemeester van de hoofdstad deed het niet best als leider van de PvdA. Er was weinig hoop dat hij in de toekomst beter ging functioneren. Minstens zo pijnlijke uitkomst van de enquête: de kiezers zagen het gebrek aan visie van de PvdA als een nog veel groter probleem dan het weinig vlammende optreden van de aanvoerder in het parlement. Wat wilde de partij eigenlijk met de euro, de AOW en de verzorgingsstaat?
Door toedoen van scheidend partijvoorzitter Lilianne Ploumen (&#8216;Job is niet zichtbaar&#8217;) spitste de discussie in de media zich de afgelopen week toe op de performance van Cohen: was hij wel gehaaid genoeg, kon hij Rutte en Wilders aan, mocht het allemaal niet wat gepassioneerder? Alle commentatoren en presentatoren van Nieuwsuur tot en met Buitenhof stortten zich op dat ene vraagstuk.
Het is een analyse met de diepgang van een surfplank. Het echte probleem van de PvdA is dat die partij nu al bijna twintig jaar lang nog impopulairder is dan haar leider (het intermezzo-Melkert uitgezonderd). Wim Kok werd premier dankzij een campagne waarin de politieke stroming waartoe hij behoorde goed verborgen werd gehouden. &#8216;Kies Kok&#8217;, luidde de wervende tekst op de affiches. Niet: &#8216;Kies PvdA&#8217;. Wouter Bos sloeg drie jaar geleden munt uit de redding van de banken. Tv- en radioprogramma&#8217;s kozen hem tot politicus van het jaar. Maar de rol van junior partner in kabinet-Balkenende IV leverde zijn partij zo goed als niets op. Pas toen Bos de coalitie opblies, viel de verkiezingsuitslag mee.
Hoewel de juichkreten van het eerste uur (&#8216;Yes we Cohen&#8217;) zijn verstomd, zien veel linkse kiezers in de oud-burgemeester nog steeds een potentiële Vader des Vaderlands. Maar reden om op de PvdA te stemmen is dat niet. Volgens De Hond zou de partij als er nu verkiezingen werden gehouden maar zestien zetels halen. Zijn concurrent Synovate is iets royaler en houdt het op drieëntwintig zetels, zeven minder dan bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen.
De sociaal-democraten hebben er electoraal wel vaker slecht voorgestaan: tijdens de WAO-crisis van begin jaren negentig en bij de opkomst van Pim Fortuyn. Maar toen zaten ze in de regering. Het opmerkelijke van de huidige situatie nu is dat de PvdA oppositie voert tegen het meest rechtse kabinet sinds de oorlog en desondanks zwaar verlies boekt. &#8216;Dat is ongekend,&#8217; aldus De Hond.
Het electorale probleem van Cohen is in wezen niet anders dan dat van Wim Kok en Wouter Bos. De arbeidersklasse, waarvoor de PvdA in het verleden een lans brak, voelt zich niet meer thuis bij een partij die de solidariteit tussen rijk en arm, oud en jong, Grieken en Nederlanders predikt. Een groot deel van de lower middle class geeft de voorkeur aan politici die de verzorgingsstaat willen behouden en tegelijk een nationalistischer toon aanslaan dan de PvdA. Vandaar het succes van linkse en rechtse populisten. De grachtengordel en de studentensteden staan achter de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd en de redding van de euro. Maar de kosmopolitisch ingestelde kiezers die daar wonen kunnen uitwijken naar GroenLinks en D66. De PvdA kan niet op hen rekenen. Blijven over: de allochtonen die de sociaal-democratie op handen dragen. Maar die geven bij Tweede Kamerverkiezingen niet de doorslag. In feite is de PvdA in een gapend electoraal gat tussen kosmopolitische elite en nationalistisch gezinde arbeidersklasse gevallen.
Cohen moet meer in de links-progressieve samenwerking investeren, vindt Lilianne Ploumen. Het is makkelijker gezegd dan gedaan. Want welke linkse samenwerking bedoelt ze? Met veel moeite lukte het begin dit jaar de leiders van PvdA, SP en GroenLinks hetzelfde podium van De Brakke Grond in de Nes in Amsterdam op te krijgen. Alexander Pechtold, die het electorale midden wil veroveren, liet zich veiligheidshalve niet zien. Cohen en Sap stelden een gezamenlijk programma voor bij de Statenverkiezingen in het vooruitzicht, maar dat kwam er niet. In plaats daarvan stemden de links-progressieve partijen in de Kamer verdeeld over de missie naar Kunduz, de verhoging van de AOW-leeftijd en de steun aan de Grieken. Ook tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen stonden ze vorige week tegenover elkaar: D66 en GroenLinks willen de arbeidsmarkt hervormen, de SP is tégen, de PvdA kijkt de kat uit de boom. Hoezo een links-progressief front?
Cohen vlamt niet genoeg. Het kan zijn. Maar het echte dilemma van de PvdA ligt veel dieper.

Gerelateerd