<div class="wpg-element paragraph">
<p>Alessandra Clemente, 27 en wethouder in Napels</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ze is te laat, natuurlijk is ze te laat, iedereen is altijd te laat in Napels. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Dan stapt ze eindelijk uit haar dienstauto, glimlachend, hoog gehakt en in een felrode jas. Alessandra Clemente, met haar 27 jaar de jongste wethouder van Italië, zoent omstandig de aanwezigen en loopt naar de plek waar vandaag een gedenksteen voor een door de camorra vermoorde bewaker wordt onthuld, in aanwezigheid van de familie van het slachtoffer, vertegenwoordigers van anti-camorra-organisaties en een stevige afvaardiging van zowel de gemeente- als de militaire politie.<br />Clemente doet een sjerp om in de kleuren van de Italiaanse vlag en neemt plaats op een geïmproviseerd podium. ‘Het zal nooit genoeg zijn wat Napels kan doen voor de onschuldige slachtoffers van de camorra,’ opent ze haar toespraak. ‘Napels moet aan veel mensen haar excuses aanbieden. Wij doen dat vandaag, aan de nabestaanden van Gaetona Montanino, die vijf jaar geleden op brute wijze werd vermoord. Hij staat symbool voor al die mensen die “nee” durven te zeggen tegen de misdaad.’ <br />Na de korte plechtigheid steken we, laverend tussen de geparkeerde auto’ s en razende scooters, schuin het morsige Piazza Mercato over richting Santa Maria del Carmine, waar een mis zal worden opgedragen aan Montanino. Vooraan de stoet loopt Don Luigi Ciotto, ’s lands bekendste antimaffiapriester, die voor deze gelegenheid is overgekomen uit zijn standplaats Turijn. <br />Ciotto, vlot gekleed en gekapt, wordt voor de ingang van de barokke kerk omhelsd door bewonderaars, een enkeling kust zijn hand. <br />In een witte pij neemt hij even later plaats achter een katheder, spreidt de armen en houdt als een volleerd acteur de kerk een kwartier lang in de ban van zijn woorden. ‘Er is veel duisternis in dit land, miljoenen mensen leven onder de armoedegrens, miljoenen jongeren zijn vruchteloos op zoek naar werk en de georganiseerde criminaliteit ontwricht de levens van velen. In deze donkere nacht moeten we kiezen voor de innerlijke weg van hoop en rechtvaardigheid. De acht schoten die een einde maakten aan het leven van Montanini horen we nog elke dag, ze hebben ook ons en de stad verwond. Laten we zijn naam en zijn moed in ere houden.’ <br />Na afloop van de mis erkent Clemente dat het voor haar een zware ochtend is geweest. ‘Het kwam wel erg dichtbij,’ zegt ze met betraande ogen en stapt snel in de gereedstaande dienstauto. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Achterdocht<br /></h3>
<p>Het was december 2012 toen Clemente op een bijeenkomst van Libera, een landelijke antimaffiaorganisatie, werd aangeschoten door burgemeester Luigi de Magistris, die een jaar eerder met een overweldigende meerderheid was gekozen door de Napolitanen. <br />Nee, dat zij geen lid was van een politieke partij was geen bezwaar, dat was de burgemeester zelf ook niet, net zomin als het merendeel van de wethouders die hij had benoemd. De Magistris, in een vorig leven rechter, had haar al enige tijd op de korrel, vertelde hij. Hoewel gevleid, vroeg Clemente enkele weken bedenktijd. Ze had een andere toekomst in gedachten. Graag wilde zij, afgestudeerd juriste, de advocatuur in. En dan was daar nog haar sabbatical in New York die ze niet graag onderbrak, vanwege een liefde en het aangename, anonieme bestaan. Maar toch, hoe vaak had zij er niet met vrienden over gesproken om ondanks alles Napels trouw te blijven. De stad had hen nodig. ‘Doen wij het niet, dan laten we haar achter in handen van mensen die het niet verdienen.’ <br />Misschien was dit het moment om de woorden in daden om te zetten, dubte Clemente, die de post Jeugd, Innovatie en Creativiteit was aangeboden. Na een maand hapte zij toe, zij het nog steeds vol twijfel. Of zij, zo jong nog, die zware post wel aankon, maar vooral of de stad haar inspanningen wel verdiende. <br />‘Napels heeft mij meer pijn gedaan dan ooit valt goed te maken,’ zegt Clemente op de dag van de herdenkingsdienst, in haar sobere werkkamer op het stadhuis dat uitzicht biedt op de baai en de Vesuvius. Aan de muur hangt een grote vlag van Libera naast een wit T-shirt met de opdruk, ‘<span class="Cursief">La camorra vale niente’</span> – de camorra is niets waard. ‘Maar ik wil niet leven met wrok en haat, ik wil de stad niet als vijand zien, maar als een lastige vriendin. Wat uiteindelijk de doorslag gaf om de post te accepteren? Ik vind dat wij Napolitanen het recht hebben op een normaal leven in een normale stad. Ik wil niet wonen en werken in een stad waar de camorra de dienst uitmaakt, daar is Napels mij te mooi en te dierbaar voor. Ik zie het als mijn plicht al die goedwillende mensen, jong en oud, te helpen er een rechtvaardiger stad van te maken. Hoe kan je dat beter doen dan als wethouder?’ <br />De ontvangst van de nieuwe wethouder was lauw. ‘Leuk hoor, zo’n jong, blond en enthousiast meisje, maar wat moet de stad ermee – dat was het gevoel op het stadhuis. Maar ik geloof dat ik die achterdocht heb overwonnen, zoals ik ook niet langer in eerste instantie meer wordt gezien als Alessandra, dochter van een slachtoffer van de camorra, maar als Alessandra de wethouder.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>39 jaar, dood<br /></h3>
<p>Ze was tien jaar en stond op het balkon van het ouderlijk huis te wachten op haar moeder die haar jongere broertje van de kleuterschool haalde. Ze zwaaide toen ze vlak bij het huis waren aangekomen, haar moeder zwaaide terug. Toen brak er op straat plots een heftig vuurgevecht uit tussen twee rivaliserende camorra-clans. Nadat het schieten was opgehouden, zag ze haar moeder op straat liggen, 39 jaar, dood. Verkeerd moment, verkeerde plaats. Haar broertje was als door een wonder ongedeerd gebleven. <br />De tragische dood van haar moeder heeft, logisch, Clementes leven bepaald. Nog op de middelbare school sloot zij zich aan bij Libera en bezocht scholen en bijeenkomsten om haar verhaal te vertellen. ‘Hoe gek het ook klinkt, de camorra was in die tijd nauwelijks een onderwerp op scholen,’ zegt ze. ‘Pas een jaar of tien geleden is het besef doorgedrongen dat het belangrijk is om kinderen te wijzen op de lelijke en gevaarlijke kanten van de clans. Voor kinderen uit de volkswijken is het de enige wereld die zij kennen. De cultuur van de camorra is diep geworteld. Wil je dat veranderen, dan moet je de jeugd ervan bewust maken dat er een alternatief is voor die vuile wereld.’<br />Na de middelbare school volgde ze een studie rechten aan ’s werelds oudste staatsuniversiteit, Federico 11, opgericht in 1224. <br />Tijdens haar studietijd raakte Clemente meer en meer betrokken bij Libera. Samen met haar vader en broer richtte zij een aan de anti-maffiaorganisatie gelieerde stichting op ter nagedachtenis aan haar moeder, la Fondazione Silvia Ruotolo, met als zetel een door justitie geconfisqueerde villa van de grote camorra-baas Michele Zaza. <br />‘De dood van mijn moeder loopt als een rode daad door alles wat ik doe en heb gedaan. Het maakt het wethouderschap extra zwaar. Als ik als advocaat een zaak zou verkloten, heb ik daar alleen mijn cliënt en mijzelf mee. Als ik misluk als wethouder is het meer dan alleen een gevoel van persoonlijk falen, het is alsof ik de nagedachtenis van mijn moeder en van al die andere onschuldige slachtoffers besmeur. Mede om die reden drukt de baan als een loden last op mijn schouders,’ zegt ze met vochtige ogen. Dan staat ze resoluut op, droogt haar tranen en loopt naar de telefoon om een lunch te bestellen. Het moet, dwingt ze haar gast. ‘Niets ongezonder dan het overslaan van een lunch. Alberto, twee rijstsalades graag.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Overlevers<br /></h3>
<p>Napels, een paradijs bewoond door duivels luidt de titel van een boek van de liberale filosoof Benedetto Croce (1866-1952), een van de belangrijkste denkers die de stad heeft voortgebracht. Dit paradijs, ooit een van de grootste en belangrijkste metropolen van Europa, bewierookt door Goethe en Stendhal, leidt al decennialang een marginaal bestaan in de periferie van Europa. In Napels komen alle kwalen van Italië samen, maar dan groter en heftiger. Begin juni berekende het Italiaanse bureau voor de statistiek dat de jeugdwerkeloosheid in de regio is opgelopen tot boven de zestig procent. Voeg hierbij de afvalschandalen, de afrekeningen, de corruptie, de massale vlucht van hoogopgeleide jongeren naar het noorden en de alles verstikkende bureaucratie en het is een wonder dat de stad nog niet ontploft. ‘We zijn overlevers,’ zegt Clemente. ‘Tegen de klippen op houden we de moed erin. Je kan veel van ons zeggen, maar niet dat we somber en lamgeslagen door het leven gaan, toch?’ <br />Natuurlijk, geeft ze toe, er is genoeg aan te merken op de stad, maar het imago van een stad waar niemand zijn leven veilig is, is onterecht. ‘In de media gaat het altijd over vuilnis, misdaad of de ultra’s van voetbalclub Napoli. We zijn een dankbare zondebok. Alles wat er is mis is met Italië wordt op ons geprojecteerd, uitvergroot en wel. De tv-serie <span class="Cursief">Gomorra</span>, die vorige maand is begonnen, haalt alle kranten, net zoals de foto van de ultra Genny ’a carogna (ofwel Gennaro ‘het karkas’, de zwaar getatoeëerde ultra-baas die, zittend op de afrastering, met de sterspeler van Napels en met enkele officials onderhandelde over het al dan niet doorgaan van de bekerfinale Napoli-Fiorentina, red.) de wereld is overgegaan. Dat is het beeld dat mensen graag zien van Napels. Ze worden op hun wenken bediend.’ Maar er is ook dat andere gezicht van Napels, een gezicht dat zelden de media haalt, vervolgt Clemente. ‘We hebben een cultureel erfgoed dat zich kan meten met dat van Florence, we hebben de zee, een fantastische eetcultuur, een bruisend en vitaal historisch centrum en we zijn warm, gul en gastvrij.’<br />De grootste problemen? ‘De camorra, op de voet gevolgd door de schrikbarend hoge jeugdwerkloosheid,’ zegt ze resoluut. ‘Het is een drama dat de beste jongeren gedwongen worden hun heil buiten de stad te zoeken en dat andere jongeren uit gebrek aan een toekomstperspectief haast als vanzelfsprekend kiezen voor een leven in de illegaliteit. Om de stad te verlossen uit de houdgreep van de camorra hebben we banen nodig. Maar belangrijker nog is de opgroeiende jeugd ervan te overtuigen dat een gevangenisstraf niet een soort normale fase is in hun leven. Dat kost tijd en we kunnen het niet alleen. We hebben soms het gevoel aan ons lot te worden overgelaten door Rome, maar ook door Europa.’ <br />Nee, onderbreekt Clemente me ongeduldig als ik iets wil tegenwerpen. ‘Ik weet wat je wilt zeggen, ik hoor het vaker om mij heen. Dat we het isolement over onszelf afroepen. Dat we als politiek onafhankelijk college niet over de juiste ingangen beschikken in Rome om meer steun los te peuteren. Maar ging het beter met Napels toen die partijpolitieke banden met Rome er wel waren? Nee dus. Ik ben trots op onze onafhankelijkheid en nog trotser op wat we ondanks de penibele financiële situatie voor elkaar weten te krijgen. Mag ik een voor iedereen zichtbaar voorbeeld noemen? Napels, het is niemand in de wereld ontgaan, had een groot afvalprobleem. Veel van de ophaaldiensten bleken gelieerd aan de camorra en die is zoals bekend alleen geïnteresseerd in het verdienen van zoveel mogelijk geld. Wij hebben deze dubieuze private partijen de wacht aangezegd en doen het nu zelf, met als resultaat een schonere stad.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Verloederde flats<br /></h3>
<p>Een vroege, aangename voorjaarsochtend in Scampia, een buitenwijk ten noorden van Napels die opnieuw de voorpagina’ s van de kranten beheerst. Een jaar of tien geleden was de wijk vrijwel dagelijks in het nieuws vanwege een ongemeen bloedige oorlog tussen de clan van Di Lauro en een groep voormalig medewerkers, de zogenaamde Secessionisten. Dagelijks vielen er doden. In het boek <span class="Cursief">Gomorra</span> de wereldwijde bestseller van Roberto Saviano, speelt de wijk, volgens velen de grootste wapen- en drugsmarkt van Europa, een centrale rol. <br />Het boek werd een film, de film een twaalfdelige tv-serie. De serie, die aan veertig landen is verkocht, leidde tot felle polemieken. Oude koeien worden uit de sloot gehaald, menen de tegenstanders, volgens wie in Scampia vanaf 2010 de rust enigszins is teruggekeerd. De serie zet de wijk onnodig in een kwaad daglicht, ten koste van al die goedwillende mensen die zich met hart en ziel inzetten voor een betere toekomst van de wijk. Nee, menen anderen onder wie Saviano, de schijn bedriegt. Het lijkt rustig, maar in wezen is er weinig veranderd sinds 2004. Nog steeds bepaalt de camorra de regels in de wijk en niet de staat. <br />Symbool van de wijk zijn Le Vele (zeilen), destijds zes, nu nog vier grote anonieme en verloederde flats. In een van de flats heeft een tot inkeer gekomen ex-camorralid, Davide Cerrulo, een naschoolse opvang geopend waarin vandaag een tentoonstelling wordt geopend met fleurig beschilderde ijzeren beeldjes, gemaakt door kunstenaars op basis van kindertekeningen. Druk fotograferend loopt wethouder Clemente door de ruimtes. ‘Dit is wat ik bedoelde toen ik het had over het belang van cultuur voor kinderen uit marginale milieus als deze,’ zegt ze, onderwijl links en rechts mensen kussend. ‘Ja, natuurlijk zou ik deze opvang dolgraag willen steunen, maar ik heb nauwelijks of geen geld tot mijn beschikking, we zijn een arme stad, elke cent moet drie keer worden omgekeerd.’ <br />Ze groet Cerrulo, een stevige man van halverwege de dertig met baard en petje. Hij was elf jaar toen hij voor de clan van Di Lauro begon te dealen. Zijn vader had het gezin de rug toegekeerd, zijn moeder achterlatend met de zorg voor dertien kinderen. ‘Weet je hoe dat voelt om als jong jochie je moeder te zien huilen omdat ze haar kinderen niet fatsoenlijk te eten kan geven?’ vraagt Cerrulo. ‘Op een dag vroeg iemand mij of ik wat geld wilde verdienen. Natuurlijk wilde ik dat, kon ik eindelijk mijn moeder helpen. Zo rolde ik de drugshandel in. Toen mijn broers en zussen zagen met hoeveel geld ik elke week thuiskwam, zijn ze één voor één voor de bijl gegaan, op drie zussen na.’ Clemente knikt, ze kent zijn verhaal. ‘Ik snap het wel in jouw geval, Davide, maar veel anderen zijn gaan dealen omdat ze graag mooie schoenen willen of een auto. Ze weten niet beter dan dat je dat alleen kunt bereiken door voor een clan te gaan werken. Er zijn geen andere rolmodellen in de wijk. We moeten de kinderen in aanraking brengen met boeken, theater, beeldende kunst en sport, zodat ze zien dat er ook een andere manier van leven bestaat.’ <br />Davide knikt: ‘Mijn hoofd was leeg, ik kon amper lezen. Ik had geen woorden en ik had geen dromen. Ze konden mij kneden naar hun voorbeeld, ik was als was in hun handen. In de gevangenis, ik was twintig, had ik voor het eerst een boek in handen. Een voor mij onbekende wereld opende zich, ik begreep toen pas dat er meer is in het leven dan een beetje dealen en rondhangen. Vandaar deze centrale plek in de naschoolse opvang voor de bibliotheek. De camorra is banger voor boeken dan voor de politie.’ </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Wegkijkcultuur<br /></h3>
<p>Terug op haar werkkamer op het stadhuis blikt Clemente terug op haar korte bezoekje aan Scampia, geen onbekend terrein voor haar. ‘Het is geweldig wat Davide doet, samen met vrijwilligers uit de wijk. Door de stad heen zie je allerlei initiatieven ontstaan om de jeugd uit handen van de misdaad te houden. Helaas zijn het allemaal losse projecten, drijvend op de inzet en goede wil van vrijwilligers. Ik probeer ze tot samenwerken te bewegen, wat lastig is want als één ding de Napolitanen kenmerkt, is het hun individualisme. En het geld om druk te zetten achter een samenwerking heb ik helaas niet voorhanden.’ <br />De kranten hadden die dag de voorpagina ingeruimd voor Antonio Iovino – bijgenaamd ‘o ninno’ oftewel ‘kleintje’ vanwege zijn poezelige, aaibare uiterlijk. Hij was een van de grote bazen van de Casalese-clan en had zich bereid verklaard tot samenwerking met Justitie. Er zijn hoge verwachtingen van deze superspijtoptant, die jarenlang leiding gaf aan een criminele multinational met omvangrijke belangen in onder meer het vastgoed, de gokwereld, de drugshandel en de afvalverwerking. Menig politicus en bestuurder zal slecht hebben geslapen na dit bericht, want Iovino belooft een onfris boekje open te doen over de verstrengeling tussen politiek, bedrijfsleven en camorra.<br />Eerst zien, dan geloven, houdt Clemente een slag om de arm. ‘Wat gaat hij vertellen? En waarom? Een camorrist doet alleen dingen waar hij zelf beter van wordt. Praat hij om de zakelijke belangen van zijn familie veilig te stellen? Omdat hij het uiterst strenge regime waaronder hij sinds vier jaar gevangen zit niet langer verdraagt? Om een concurrerende clan de voet dwars te zetten? Ik weet het niet, niemand weet het.’ <br />Maar zelfs als hij voluit uit de school klapt, is het nog niet gedaan met de clan, vervolgt Clemente. ‘Voor iedereen die is opgepakt of vermoord staat een nieuw lid klaar. Ik heb het al eerder gezegd: alleen als de cultuur van wegkijken en vergoelijken verandert, is er hoop dat we ooit de camorra kunnen verslaan. En dan bedoel ik niet alleen de wegkijkcultuur van de onderkant van de stad, maar ook die van de witte boorden: van de advocatuur, het notariaat, het bankwezen en de politici. Mijn rol daarin is bescheiden. Elke dag probeer ik een cultureel zaadje te planten in het hoofd van de jeugd, in de hoop dat het wortel schiet.’<br />Het is twee uur. Op de gang wacht haar jongere broer. Ze stelt hem voor. Voor hij iets kan zeggen, is Clemente hem al voor: ‘Onze familiegeschiedenis drukt minder zwaar op hem dan op mij. Hij heeft meer last van de druk van zijn succesvolle zus. Hij moest eens weten. Ik zou liever andere problemen aan mijn hoofd hebben dan de camorra. Van die huis-, tuin- en keukenproblemen: waar vind ik een leuke man, wat eet ik vanavond en met wie?’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 28 juni 2014</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Vrij Nederland 28 juni 2014</p>
</p></div>


Gerelateerd