Update

Hoewel minister van Defensie Kajsa Ollongren (D66) dinsdagmiddag de Tweede Kamer liet weten dat Nederland geen training zal geven voor het gebruik van de houwitsers, melden diverse bronnen Vrij Nederland dat er wel degelijk Nederlandse militairen onderweg zijn naar Duitsland om aldaar Oekraïense militairen te trainen. De training zou zelfs binnenkort al beginnen.

Reden hiervoor is dat de Duitsers met een andere versie werken van de houwitser en dus voor de Nederlandse houwitsers een bijbehorend Nederlands opleidingsprogramma nodig is. Ook moeten er ‘sleutelaars’ worden uitgeleend om de vijf houwitsers en enkele pantserrupsvoertuigen die Nederland zal leveren inzetbaar te maken. Handjes die de afdelingen zelf overigens al tekortkomen.

De levering is niet onomstreden binnen de krijgsmacht. Zelfs zonder het leveren van de houwitsers voldoet Nederland – ook volgens het laatste Readiness Report – niet aan de eisen van de NAVO in termen van vuursteun. Sterker nog, Nederlands optreden is in sommige scenario’s volgens het bondgenootschap zelfs ‘onmogelijk’. Daarnaast missen de plannen volgens de NAVO ‘schaal, doel en focus’. Tegelijkertijd melden bronnen aan Vrij Nederland dat vuursteun niet in het eerste pakket van de langverwachte Defensienota 2022 voorkomt. Oftewel: in hetgeen waar het meest behoefte aan is, wordt vooralsnog niet geïnvesteerd – het wordt weggegeven.

Meer hierover binnenkort in Vrij Nederland.

Het is de bekende riedel: door jarenlange bezuinigingen is het Nederlandse leger volledig uitgekleed. Het kleine beetje wat er nog is aan materieel, heeft de krijgsmacht zelf hard nodig. Militairen kijken daarom met argusogen naar de ‘donaties’ die vanuit Den Haag worden gedaan aan Oekraïne in de vorm van wapenleveranties. Premier Rutte liet vorige week weten ook ‘zwaarder materieel naar Oekraïne te sturen, waaronder pantservoertuigen’. Het kabinet deed vanwege ‘operationele veiligheid’ geen verdere mededelingen over waar de steun precies uit bestaat en heeft de Tweede Kamer in vertrouwen hierover geïnformeerd.

Volgens Amerikaanse zakentijdschriften Forbes en Bloomberg bestaat dit ‘zware materieel’ onder andere uit houwitsers, wat afgelopen vrijdag door minister van Defensie Kajsa Ollongren (D66) werd bevestigd. Ze wilde niet zeggen om hoeveel langeafstandskanonnen het gaat en had het in plaats daarvan over een ‘beperkt’ aantal.

De houwitsers van Defensie maakten deel uit van de Nederlandse Task Force Uruzgan en werden onder andere ingezet tijdens de bekende Slag bij Chora (2007) in Afghanistan. Door de jarenlange tekorten heeft de landmacht nu moeite om het technisch geavanceerde systeem aan de praat te houden.

‘Hele dure apparaten worden zo ingezet als domme artilleriestukken die zeer waarschijnlijk niet zullen werken.’

Militairen vrezen dat er in Den Haag te makkelijk wordt gedacht over het leveren van het wapensysteem aan Oekraïne. Terwijl Tsjechië en Slowakije systemen sturen die stammen uit de Sovjet-Unie en technisch gesproken bekend terrein zijn voor de Oekraïense krijgsmacht, stuurt Nederland hoogwaardige en onbekende technologie. ‘Vuursteun is een systeem dat uit veel meer bestaat dan alleen een apparaat wat granaten kan verschieten. Doelopsporing, plaatsbepaling, vuurleiding zowel tactisch als technisch, logistiek, het hoort er allemaal bij,’ zegt kolonel b.d. Teun Baartman, voorheen commandant van het Vuursteun Commando, de thuisbasis van de pantserhouwitsers.

Voor het succesvol inzetten van de houwitser moeten alle onderdelen onderling kunnen samenwerken en goed op elkaar ingespeeld zijn, iets wat militairen bereiken door veel en vaak met elkaar te oefenen. ‘Deze capaciteit onderhouden is een dagtaak op zichzelf,’ verzekeren meerdere landmachtofficieren Vrij Nederland. ‘De houwitser is onderdeel van een hele keten,’ legt een officier uit. ‘Je hebt veel mensen nodig om het te laten werken, en als je maar een klein deel van die keten weggeeft, levert dat niets op. Hele dure apparaten worden dan ingezet als domme artilleriestukken die zeer waarschijnlijk niet zullen werken.’

Hoewel Defensie laat weten dat de ‘mogelijkheden voor verdere invulling momenteel nog worden onderzocht in overleg met de Duitsers’, melden bronnen dat de houwitsers zonder communicatie en rekentools worden geleverd. Dit betekent dat er wel mee geschoten kan worden, maar er handmatig zal moeten worden gerekend. Dit kost niet alleen tijd, maar zet ook vraagtekens bij de meerwaarde. ‘Het effect dat je hiermee sorteert kan ook behaald worden met een goedkoop type houwitser zoals in Oost-Europa,’ stelt een officier. Het effect waar Den Haag op uit is, lijkt vooralsnog van politieke in plaats van militaire aard.

Cursusje volgen

Militairen vrezen dat er vanuit de politiek weinig oog is voor wat er nodig is om de houwitsers goed te gebruiken en zien de bui al hangen. Kolonel b.d. Baartman: ‘Straks staan er vijf niet inzetbare pantserhouwitsers op een Oekraïense parkeerplaats met een Nederlands vlaggetje erop. De houwitser gebruiken is geen kwestie van een cursusje volgen.’ Actief dienende militairen bevestigen deze lezing: high-tech wapens kunnen niet zomaar over de grens worden geschoven, de omgang ermee vergt jaren training.

Training die Nederland zelf alleen kan doen als het daarvoor ook de middelen heeft. Met het leveren van houwitsers aan Oekraïne wordt het voor de landmacht (nog) moeilijker om de eigen vaardigheden op peil te houden. De houwitsers die worden geleverd staan dan op papier op een reservelijst, maar worden in de praktijk gebruikt om degenen die er zijn inzetbaar te houden. ‘De reserve is dus eigenlijk al opgesoupeerd,’ constateert een officier. De vraag is hoe Defensie met het weggeven van deze houwitsers de belofte aan de Tweede Kamer kan waarmaken dat met extra geld ook extra vuursteun komt.

Met het leveren van wapensystemen aan Oekraïne, terwijl de landmacht die eigenlijk niet kan missen, bestaat het risico dat de krijgsmacht nog verder wordt uitgehold.

Een van de belangrijkste tekorten van het Nederlandse leger momenteel is vuurkracht, lichtte voormalig commandant van de landmacht Mart de Kruif toe in een uitzending van RTL Nieuws: ‘Wat er nu als eerste moet gebeuren, is dat er gefikst wordt wat we hebben. Dus dat er wordt gezorgd dat alles wat vliegt, rijdt of vaart bij defensie zijn taken goed kan doen. We komen op dit moment namelijk vuurkracht tekort op land, zee en in de lucht.’

Met het leveren van wapensystemen aan Oekraïne, terwijl de landmacht die eigenlijk niet kan missen, bestaat het risico dat de krijgsmacht nog verder wordt uitgehold. De houwitsers zijn tenslotte niet het enige belangrijke middel dat Nederland levert aan Oekraïne: eind februari werden antitankwapens en luchtverdedigingssystemen geleverd. ‘Het idee is: als we ze daar afschieten is dat weer een Russische tank minder, maar de prijs is dat je je eigen krijgsmacht nog verder uitholt’, constateert een officier.

Militairen wijzen erop dat de wapens sneller zijn vergeven dan de tekorten weer zijn aangevuld. ‘Wanneer er bijvoorbeeld ook nog munitie bij wordt geleverd, dan zorgt dit ervoor dat onze eigen eenheden de komende drie jaar zwaar onder druk komen te staan qua opleiding en training,’ waarschuwt Baartman. Defensie benadrukt dat ‘bij elke afweging die we maken en elk besluit dat we nemen we ervoor zorgen dat de operationele gereedheid van de eigen eenheden niet in gevaar komt.’

De zorgen vinden ook politieke weerklank. CDA-Kamerlid Derk Boswijk laat Vrij Nederland desgevraagd weten zich zorgen te maken om het tekort aan vuurkracht en heeft de minister verzocht de Kamer te laten weten wat deze levering met de eigen krijgsmacht doet. ‘Nieuw materieel, zeker zwaar en specialistisch materieel, daar zit een zeer lange levertijd op. Zeker nu de hele wereld aan het kopen slaat. Als je dit schenkt aan Oekraïne kan je het niet meer zelf inzetten.’

Tot slot is de belofte van materieel leveren door de politiek sneller gemaakt dan het militair kan worden verwezenlijkt. ‘De houwitsers kunnen niet zomaar door iedereen worden bediend, op de trein zetten met een handleiding erbij gaat hem niet worden. Hier moet personeel voor worden opgeleid,’ aldus Boswijk.

Daarnaast kleeft – net als aan elke andere wapenleverantie – het risico dat de wapens buit gemaakt kunnen worden door de Russen. In het geval van de houwitsers zou dat neerkomen op ‘een vet probleem want dan kunnen ze ons pantser testen, kijken welke technologie erin zit en zelf een kopie bouwen,’ waarschuwt een officier.

De namen van de gesproken militairen zijn bekend bij redactie.