<div class="lead">
<p>Decennia lang kon de PvdA zich afficheren als de enige progressieve partij waaraan je het landsbestuur kon toevertrouwen. En uiteindelijk koos de linkse stemmer dus altijd voor de sociaaldemocraten. Maar die tijd is voorbij.</p>
</div>
<p>Bij vorige verkiezingen vertoonde het proces van gedachtevorming bij de progressieve kiezer steeds ongeveer hetzelfde patroon. Maandenlang gaven de peilingen aan dat een groot deel van links Nederland overwoog zijn stem uit te brengen op middelgrote partijen als D66, GroenLinks en de SP. Bij enquêtes antwoordden de respondenten steevast dat ze de PvdA een arrogante bestuurderspartij vonden die als ze aan de regering meedeed haar principes te makkelijk verkwanselde.</p>
<p>Maar als de feestdag van de democratie eenmaal was aangebroken, lagen de verhoudingen meestal heel anders. De linkse kiezer zag de PvdA óók als de enige partij die een reële kans maakte aan de regeringstafel aan te schuiven en in het stemhokje werd de sociaaldemocraten weer vergeven dat zij tot het ‘zondige ras van de reformisten’ behoorden. Bij elke verkiezing kwam de PvdA als de grootste linkse partij uit de bus. Strategisch stemgedrag, noemen politicologen dat.</p>
<p>De campagnemachine van de sociaaldemocraten is altijd een van de meest geoliede van Nederland geweest. De PvdA was de eerste die via ‘focusgroepen’ de mening van de gewone Nederlander peilde zodat het verkiezingsprogramma kon worden bijgesteld. Er werd veel werk gemaakt van posters en affiches en welke slogans daar wel of niet op stonden.</p>
<p><q class="pull-left">De PvdA was de eerste die via ‘focusgroepen’ de mening van de gewone Nederlander peilde zodat het verkiezingsprogramma kon worden bijgesteld.</q>Het waren de sociaaldemocraten die – in 1977 – van een verkiezingscampagne voor het eerst een strijd om het Catshuis maakten. Partijleider en premier Joop den Uyl was destijds zo populair dat op de posters niet ‘Kies PvdA’ kwam te staan maar ‘Kies de minister-president.’ Die campagne leverde het recordaantal van 53 Kamerzetels op. Kleine linkse rivalen als CPN, PPR en PSP werden verpletterend verslagen. Tijdens de kabinetsformatie overspeelde de PvdA haar hand waardoor uiteindelijk niet Den Uyl maar CDA’er Dries van Agt premier werd.</p>
<h4>Simpelweg &#8216;Kies Kok&#8217;</h4>
<p>Ook bij de verkiezingen van 1986 profiteerde de PvdA maximaal van de populariteit van haar lijsttrekker. In dat jaar leed Den Uyl zijn ‘overwinningsnederlaag’: 52 zetels, twee minder dan het CDA. De ‘doctorandus uit Buitenveldert’ legde zijn partijleiderschap neer maar ondertussen waren CPN, PPR en PSP zo gemarginaliseerd dat ze even later besloten te fuseren tot GroenLinks. Ook in de jaren negentig profileerde de PvdA zich als de enige linkse partij die geacht mocht worden regeringsverantwoordelijkheid te dragen. Boegbeeld van de partij was inmiddels de nuchtere oud-vakbondsleider Wim Kok. Bij de verkiezingen van 1994 stond op de affiches niet ‘Kies PvdA’ maar simpelweg ‘Kies Kok’. Die verkiezingen leverden verlies op maar het CDA verloor nog meer waardoor Kok wel minister-president werd.</p>
<p>Op haar linkerflank had de PvdA concurrentie gekregen van GroenLinks en van de SP, die in 1994 voor het eerst in de Kamer kwam. Ze werden zo hautain mogelijk behandeld. Het waren extremisten waaraan een rechtgeaard sociaaldemocraat zijn stem niet kon geven. Moties van de SP kregen in principe geen steun van de PvdA. De machtspolitiek werkte: Kok bleef tot 2002 premier. Zijn paarse kabinet werd niet weggevaagd door de linkse oppositie,maar door Pim Fortuyn.</p>
<p>De eerste vijftien jaren van deze eeuw geven voor de PvdA grote overwinningen én grote nederlagen te zien. De SP rukte op en dreigde in 2003 en 2006 de sociaaldemocraten te overvleugelen. De PvdA kon wijzen op het gebrek aan bestuurservaring van de socialisten en bleef Jan Marijnissen en de zijnen daardoor steeds een straatlengte voor. Bij de verkiezingen van 2010 werd Job Cohen naar voren geschoven als de enige linkse kandidaat die in aanmerking voor het Torentje kon komen. Hij verloor de verkiezingen op een haar na van Mark Rutte. Twee jaar later beloofde Diederik Samsom de kiezer ‘een zo links mogelijk kabinet’. Wie sympathie voor GroenLinks of de SP koesterde, kon dus net zo goed op de PvdA stemmen. Het leverde Samsom 38 zetels op. Het vertrouwen in hem ging snel dalen toen hij na de verkiezingen pacteerde met de VVD.</p>
<p><q class="pull-left">Wie sympathie voor GroenLinks of de SP koesterde, kon dus net zo goed op de PvdA stemmen. Het leverde Samsom 38 zetels op.</q>Aanstaande woensdag kan de PvdA voor het eerst niet meer de kaart trekken die ze bij vorige verkiezingen altijd getrokken heeft: stem op ons want wij zijn de enige linkse partij die bestuurlijke ervaring heeft. Sinds 2014 kennen grote steden als Amsterdam, Utrecht en Maastricht colleges van B en W waarin wel liberalen, Democraten, GroenLinksers en SP’ers zitting hebben maar geen enkele PvdA’er. Zoals de sociaaldemocraten ook zijn verdwenen uit het dagelijks bestuur van de provincie Groningen. Volgens de peilingen maken Alexander Pechtold, Jesse Klaver en Emile Roemer meer kans op de titel ‘de grootste van links’ dan Lodewijk Asscher. De ‘Jessias’ riep tijdens zijn meet-up in Afas Live links Nederland op om op zijn partij te stemmen want die zou dan misschien wel de sleutel voor de kabinetsformatie in handen krijgen. Met heel veel succesvolle optredens achter de rug kan Klaver het zich veroorloven.</p>
<p>Het worden historische verkiezingen, vooral voor links. Anders dan zijn voorgangers kan Asscher niet volhouden dat de PvdA de enige progressieve partij is die logisch in aanmerking komt voor het dragen van regeringsverantwoordelijkheid.</p>
<div class="info-box">
<p>Meer Max van Weezel? Neem <a href="https://www.vn.nl/service/vrij-nederland-nieuwsbrief/" target="_blank">de nieuwsbrief van Vrij Nederland</a>.</p>
</div>


Gerelateerd