<div class="wpg-element paragraph">
<h3>&#8216;Je reed daar gewoon door de killing fields&#8217;</h3>
Schoten, lijken, lijkenlucht, stapels paspoorten, bulldozers. Als je dat allemaal bij elkaar tegenkomt, kan het niet anders dan dat er een slachtpartij heeft plaatsgevonden.Het feitenrelaas van Srebrenica-veteraan Tom Schuurman.
Op onze observatiepost hadden we één mortiergranaat, en één lichtkogel,&#8217; zegt Dutchbat-militair Tom Schuurman. &#8216;Daar werden we dus mee naar Bosnië gestuurd: olé, zoek het maar uit. In Nederland hadden we getraind met de mooiste wapensystemen, maar in Srebrenica moesten we het doen met wat oud spul, dat ook nog eens niet werkte. We hadden maar honderd patronen de man. De boordmitrailleur op ons pantservoertuig deed het bijna niet. Negentig procent van onze antitankraketten was onbruikbaar omdat er vocht in was gekomen. De tien procent die het wél deed, konden we niet gebruiken omdat de richtapparatuur nog ergens buiten de enclave lag. De paar brandhandgranaten die we hadden, waren levensgevaarlijk: er viel poeder uit als je ze omdraaide. En de pantserwagen voor de gewonden was defect. Iedereen wist hoe beroerd de uitrusting was: generaal Couzy, chef-staf Van den Breemen, de minister van Defensie. Maar als wíj het hadden geweten, waren we nooit naar Bosnië gegaan. En dan zeggen ze dat we geen weerstand hebben geboden, met zulke bewapening. Het is van de knotse.&#8217;
Tom Schuurman, pionier-verkenner bij het 13de Infanteriebataljon Luchtmobiel, was net negentien toen hij in januari 1995 naar Bosnië vertrok om de safe haven Srebrenica te beschermen. Een halfjaar later, op 12 juli, werd de enclave door de Bosnisch-Servische troepen van generaal Mladic onder de voet gelopen. Terwijl de Serviërs zich opmaakten voor een massaslachting onder de moslims keek Dutchbat machteloos toe.
Vanaf januari bemande Tom Schuurman observatiepost Alpha, aan de noordwestkant van de enclave. Een houten toren en een barak op een heuveltop, omringd door een hek en een wal van zandzakken, met uitzicht op de heuvels in de omgeving. In de verte zagen ze de loopgraven van de Serviërs. Hoofdtaak was het rapporteren van beschietingen en troepenverplaatsingen in het gebied, en het bieden van hulp aan de burgerbevolking. &#8216;Er kwamen regelmatig moslims aan de poort die medische verzorging nodig hadden. Er werd zelfs een keer een man gebracht die door een sluipschutter in zijn borst was geschoten terwijl hij in een tuinstoel zat. We hebben hem naar de operatiekamer op de compound gebracht. Toen heeft hij het overleefd.&#8217;
Schuurman leerde al snel wat Servo-Kroatisch, zodat hij met de moslims in de enclave kon praten. &#8216;Om mét die mensen te praten,&#8217; zegt hij, &#8216;niet tegen ze.&#8217; De informatie over wat er buiten de enclave gebeurde gaf hij door aan de leiding van Dutchbat. &#8216;Eind juni zeiden de moslims al dat de Serviërs gingen aanvallen. Ze hadden zware artillerie gezien. Achter de heuvels hoorden we tanks rijden. Er werden bomen omgehakt, schuttersputjes gegraven. We dachten: dit gaat mis.&#8217;
In februari was prins Willem-Alexander nog in de enclave langsgekomen, begeleid door Franse mariniers. &#8216;We vroegen ons toen al af waarom het
Fransen waren, en fucking hell geen Nederlanders. Alsof we zelf niet goed genoeg waren om de prins te beschermen. Zoiets is niet echt goed voor het moreel.&#8217;
Na het bezoek van de kroonprins werd de situatie al snel dreigender. Het vliegverbod boven de enclave werd steeds vaker geschonden door de Bosnische Serviërs. Maar de VN-vredesmacht deed niets. &#8216;In maart ging ik drie weken met verlof naar Zagreb,&#8217; zegt Schuurman. &#8216;Bij Zvornik zag ik toen Servische gevechtshelikopters staan. Als ik dat gewoon kon zien vanuit de bus, konden de inlichtingendiensten dat toch ook?&#8217;
Toen hij terugkwam, als een van de laatste Nederlandse soldaten die nog door de Serviërs werden doorgelaten, was de situatie in de enclave verder verslechterd. Door de blokkade was er zo weinig dieselolie, dat de moslims te hulp werden geroepen om met hun ezels de observatieposten te bevoorraden. &#8216;We hadden zo slecht te vreten,&#8217; zegt Schuurman met een grijns, &#8216;dat we zelfs een keer een aangereden hond hebben opgegeten.&#8217;
Alpha werd steeds vaker onder vuur genomen. Soms vuurden de moslimstrijders vanaf posities vlak onder de observatiepost. &#8216;Dan liepen wij het risico dat de Serviërs met scherp op ons gingen schieten,&#8217; zegt Schuurman. &#8216;En dat gebeurde ook: op een gegeven moment ontplofte er een mortiergranaat vlak naast de toren. De moslims hoopten ons op die manier bij het conflict te betrekken.
Af en toe zagen we &#8216;s nachts het lichtspoor van Servische sluipschutters. We waren bang: tussen de lampen van de observatiepost was je gewoon een sitting duck.&#8217; Op een gegeven moment werden de Dutchbatters zelfs op klaarlichte dag onder vuur genomen. &#8216;Mijn maat duwde me op de grond, anderhalve seconde later sloeg de kogel in. Het scheelde een paar centimeter. Ik stak mijn helm omhoog op mijn wapen, om te kijken of ze nog een keer zouden schieten. Daarna had ik de Serviërs in het vizier, de mitrailleur doorgeladen, maar ik kreeg geen toestemming om te vuren. Dat gebeurde keer op keer, daardoor kregen we het machteloze gevoel dat we nooit iets terug mochten doen.&#8217;
Een paar weken later ging Schuurman op patrouille met een paar commando&#8217;s van het verkenningspeloton en twee Britse militairen van de elite-eenheid SAS. De status van de Britten in de enclave was onduidelijk, ze rapporteerden direct aan Unprofor-bevelhebber Rupert Smith. &#8216;Op een berghelling werd er opeens op ons geschoten,&#8217; zegt Schuurman. &#8216;Het zand spatte omhoog bij mijn voeten. Dat er geen doden zijn gevallen, is een wonder. We hebben als een gek gerend om dekking te zoeken. Een van de Britten trok zijn zender te voorschijn en vroeg om luchtsteun – zij hadden een directe satellietverbinding met Sarajevo. Binnen zeven minuten kwamen er een paar F-16&#8217;s in duikvlucht over. Later kregen die SAS-jongens op hun kloten van Karremans, omdat ze geen luchtsteun hadden mogen aanvragen. Dat mocht hij alleen. Maar wij dachten: die Britten laten tenminste niet met zich fucken. En die luchtsteun kon er dus in een paar minuten zijn, als het nodig was. Daar heb ik nog aan gedacht, toen de enclave viel en er geen vliegtuig te bekennen was.&#8217;
De eerste grote Servische aanval, op 6 juli, vond plaats iets ten noorden van Alpha. &#8216;Ik werd om vijf uur &#8216;s ochtends wakker gemaakt door een maat. Er werd zwaar geschoten met mortieren, antitankwapens, luchtdoelgeschut. Het ging maar door. Bizar. Om tien uur werd het plotseling stil. Toen hoorden we zware artillerie, ver weg in het zuiden bij onze andere observatieposten Delta, Echo en Foxtrot. Mijn keel werd dichtgeknepen van de zenuwen. Nu breekt de shit los, dacht ik. Nu komt de luchtmacht en krijgen de Serviërs eindelijk de volle laag. Maar tot onze stomme verbazing gebeurde er helemaal niets. Foxtrot had een verkeerd radiokanaal aanstaan waardoor iedereen kon meeluisteren. Ze lagen zwaar onder vuur. We hoorden: &#8220;We gaan nu vertrekken, instijgen.&#8221; Toen hoorden we: &#8220;Boordschutter geraakt, boordschutter geraakt.&#8221; Dat was Raviv van Renssen. Wij keken elkaar aan: het was menens. Op Echo zijn de jongens letterlijk van hun post geknald. De Serviërs kwamen met een megafoon aan de poort: &#8220;Jullie hebben tien minuten de tijd om te verdwijnen.&#8221; Maar de commandant zei dat ze moesten blijven zitten. De Serviërs telden af: &#8220;Nog twee minuten.&#8221; Ze zijn blijven zitten tot het vuur geopend werd. We konden niets doen: we hadden de middelen niet, en er kwam geen luchtsteun. De opdracht was gewoon niet uitvoerbaar.&#8217;
Op 10 juli hoorde Schuurman &#8216;s middags zwaar artillerievuur ten noordoosten van de observatiepost. &#8216;Ik zag een Servische tank een heuvelkam oprijden, net buiten de enclave. Hij vuurde een paar schoten op het dorpje Podgaj, verderop. Daarna zag ik door de kijker hoe de koepel draaide: ik keek recht in de loop. Hij vuurde een paar keer, de granaten vlogen vlak over de toren.&#8217; Aan het eind van de avond werd in het dorp het ene huis na het andere in brand gestoken. &#8216;Ik zag telkens een steekvlam, en in no time stond een heel huis in de fik. Dat moet met vlammenwerpers zijn gedaan.&#8217;
Te midden van de chaos verschenen er moslims aan de poort die vertelden dat de Serviërs in het zuiden van de enclave strijdgas gebruikten om moslimstrijders uit hun loopgraven te jagen. &#8216;Bij de berg Kak waren mensen &#8220;gek in hun hoofd&#8221; geworden van het zenuwgas, zeiden ze. We hebben dat later gerapporteerd.&#8217; In het verslag van de VN over de val van de enclave wordt er netjes melding van gemaakt. Maar in het debriefingsrapport, waarin wel meer is gladgestreken, wordt vermeld dat het gebruik van verboden strijdmiddelen &#8216;nauwelijks waarschijnlijk&#8217; is.
Op de ochtend van 11 juli, de dag van de val, kreeg Alpha opdracht een rookbaken te plaatsen als oriëntatiepunt voor een massale luchtaanval. Maar de vliegtuigen kwamen niet, de enclave viel. Dezelfde middag verschenen er opnieuw moslims aan de poort. &#8216;Ze vroegen om eten, drinken, en schoenen, omdat ze door de bergen wilden vluchten. Die hebben we ze gegeven. Een van die kerels hadden wij al eens eerder geholpen met de bevalling van zijn vrouw. Daarom gooide hij nu geen handgranaat in de observatiepost, zei hij. Dat was een drama geworden, want dan had ik hem afgeknald met mijn machinegeweer. En wie had ons dan nog geholpen?&#8217;
Twee slapeloze nachten later kregen Schuurman en zijn maten opdracht Alpha, de laatste overgebleven observatiepost, te verlaten. &#8216;We moesten het pantservoertuig volstouwen met munitie, met ons erbovenop: een rijdende bom. We durfden niet terug de enclave in want we waren bang dat we net als Raviv van Renssen door de moslims zouden worden neergeschoten. Iets buiten de enclave in Servisch gebied kwamen we vast te zitten. De radio deed het niet meer. Op de compound dachten ze dat we dood waren. We hebben toen een hele nacht in een rivierbedding doorgebracht. Het was bloedgevaarlijk in dat bos met Serviërs en vluchtende moslimstrijders. In het donker ziet echt niemand of je VN&#8217;er bent of niet. Het was de langste nacht van mijn leven.&#8217;
Toen het licht was geworden liepen ze terug naar de observatiepost en namen contact op met de compound. Even later werden ze door de Serviërs opgehaald. In het gehucht Simici, iets buiten de enclave, moesten ze overnachten op een politiebureau. &#8216;Ze beweerden tegen ons dat het nog te gevaarlijk was.&#8217; Voor het bureau stonden drie grote tanks, luchtafweer en zware artillerie. &#8221;s Nachts ben ik naar buiten geslopen en heb ik de hele boel gefotografeerd. De Amerikanen móéten luchtfoto&#8217;s gehad hebben van die zware wapens. Maar er is niets mee gedaan.&#8217; In Simici liepen overal tot de tanden gewapende Serviërs rond, die vertelden dat ze hierna naar de enclaves Gorazde en Zepa gingen. &#8216;Ik heb het later op de compound allemaal gemeld.&#8217;
De volgende dag werden Schuurman en zijn maten opgehaald door een viertonner van Dutchbat, om ze terug te brengen naar de compound. &#8216;De chauffeur had een heel vreemde blik in zijn ogen. &#8220;Jij wilt niet weten wat ik gezien heb,&#8221; zei hij. &#8220;Overal lijken.&#8221; Halverwege de terugweg, bij Nova Kasaba, klonken schoten uit een gebouw langs de weg. Wij keken elkaar aan. Het was duidelijk dat er iets niet klopte. De Serviërs keken alsof ze zich betrapt voelden. We hebben niets gevraagd – dat laat je wel uit je hoofd, maar het was duidelijk dat er daar gewoon mensen werden neergeschoten. Verderop, voorbij Konjevici, lagen de weilanden langs de weg bezaaid met koffers en kleren. Het hondje van onze post, Alpha, begon opeens te janken. Om de paar meter stond een zwaarbewapende Servische soldaat. Langs de weg lagen lijken. Het wegdek was zwart van het bloed. De truck slingerde tussen de doden door. Op een gegeven moment heb ik niet meer naar buiten gekeken. Een halfuur lang reden we door een verschrikkelijke lijkenlucht. Op sommige plaatsen was de stank niet te harden. Je reed daar gewoon door de killing fields. Niemand is daar levend die weg over gekomen. Ik heb het allemaal gerapporteerd. Maar wat lees ik in het debriefingsrapport? &#8220;De mogelijkheid bestaat dat daar iets vreemds is gebeurd.&#8221; Bijna twee weken na de val van Srebrenica beweerde generaal Couzy nog dat er geen reden was van genocide te spreken. Bullshit.&#8217;
Toen de groep van Alpha in Potocari aankwam, waren de moslims al afgevoerd. De compound was vrijwel leeg. &#8216;Het moet daar verschrikkelijk geweest zijn. Die moslims keken de dood in de ogen. Maten van mij vertelden dat sommige moslims gek waren geworden van angst. Eentje probeerde zichzelf te doden door met stenen tegen zijn voorhoofd te slaan. Een ander heeft zichzelf opgehangen. Een vrouw gooide haar baby in een afvalemmer. Achter de compound was een massagraf voor de mensen die tijdens hun vlucht naar de basis zijn beschoten. Ik heb een foto gemaakt van een enorme berg kleren, paspoorten en kinderspeelgoed, bij een wit huis vlak buiten de compound. Het leek wel Schindler&#8217;s List. Op die plaats heeft luitenant Rutten foto&#8217;s gemaakt van geëxecuteerde moslims: het fotorolletje dat later verprutst is. Het was het bewijs dat daar vreselijke dingen gebeurden. Dutchbat wist dat er executies plaatsvonden. Iedereen wist het. Schoten, lijken, lijkenlucht, stapels paspoorten, bulldozers, dan weet je genoeg. Maar wat kon ik doen?&#8217;
Zes dagen later vertrok Dutchbat uit Potocari. Bij aankomst in Zagreb werden de blauwhelmen als helden binnengehaald door premier Kok, de kroonprins, minister Voorhoeve en een kamerdelegatie. Al snel na de ontvangst bleek het fotorolletje van Rutten vernietigd. &#8216;Toen dacht ik: mijn foto&#8217;s krijgen ze niet,&#8217; zegt Schuurman. &#8216;Ik vertrouwde ze voor geen meter. Je kan je foto&#8217;s beter naar de Hema brengen dan naar Defensie.&#8217;
Tijdens de debriefing in Assen voelde Schuurman zich behandeld als een misdadiger. De meeste van zijn maten is hij inmiddels uit het oog verloren, met een aantal van hen gaat het niet goed. Zelf zwaait hij binnenkort af. Hij wil niets meer met de defensie te maken hebben. &#8216;Wat mij betreft mag er een parlementaire enquête komen.&#8217; Schuurman is van plan een netwerk van Dutchbat-veteranen op te zetten, zodat ze elkaar geestelijk kunnen steunen. &#8216;Srebrenica is voor mij het bewijs dat het Kwaad bestaat.&#8217; 
</div>

Thijs Broer

Yoeri Albrecht

‘Je reed daar gewoon door de killing fields’

Gerelateerd