De partijbaronnen moeten niet in paniek raken. VVD-voorzitter Eenhoorn mag geen bedrijfsongevallen meer veroorzaken. De media doen aan spelverruwing. De burgers gedragen zich als verwende diva’s. Hans Dijkstal mept eindelijk terug. Maar niet in Jip en Janneke-taal: ‘Ik ben tegen de infantilisering van de politiek.’

Hans Dijkstal: ‘Het ene moment word je afgeschilderd als een vrolijke Frans die alleen maar saxofoon kan spelen. De volgende dag luidt het verwijt dat je de nadruk te veel op de inhoud legt. Dat wordt dan saai genoemd. Het is uitsluitend een kwestie van beeldvorming.’

Uw partijgenoten vinden dat u harder van zich af moet meppen, het VVD-programma luid en duidelijk moet uitventen.

‘O, dat kan ik wel. Zal ik het eens voordoen?’ Met zijn handen vormt hij een soort scheepstoeter: ‘De criminaliteit in Nederland is onaanvaardbaar hoog! De lasten voor de burger moeten omlaag! Het asielbeleid wordt niet consequent genoeg doorgevoerd! Maar als ik mezelf dat hoor zeggen, denk ik wel: het gaat in de politiek niet alleen om hard schreeuwen, het gaat er vooral om zulke verlangens in de praktijk te realiseren. Dat is iets minder eenvoudig.’

Uw voorganger Bolkestein maakte een nummer van de asielzoekers, u laat dat aan uw fractiegenoot Henk Kamp over.

‘Alles wat Kamp zegt, is met mij doorgesproken. We zien elkaar elke dag. Dus dat is een misverstand.’

U vindt het niet aangenaam campagne over de ruggen van de migranten te voeren.

‘Dat klopt. Ik houd er niet van menselijk leed te exploiteren. Kijk, tegen economische vluchtelingen zijn we allemaal. In Nederland wonen steenrijke Somaliërs die tienduizend dollar voor de overtocht hebben betaald en nu een troosteloos bestaan in een asielzoekerscentrum leiden. Die mogen van mij terug. Maar politieke ballingen moeten op ons kunnen rekenen. Ik heb geen zin te zeggen: er mag niemand meer bij.’

Een deel van de VVD wil dat wel horen. Want Pim Fortuyn scoort ermee.

‘Ik vertik het om daaraan tegemoet te komen. Ik steun de standpunten van Henk Kamp, maar verder ga ik niet.’

Bolkestein vindt dat u de rechterflank niet genoeg afdekt.

‘Daar heeft hij wel een beetje gelijk in. Maar ik zit met een klassiek marketingprobleem. Je probeert als partij de niche in de markt op te zoeken. Elk verkiezingsonderzoek wijst uit dat de VVD veel stemmen kan winnen onder vrouwen, jongeren, allochtonen. Als we ons te rechts profileren, raken we die kwijt. Nu dreigen we de rechtervleugel te verliezen. Dat wil ik ook niet. Maar ik stel wel de vraag: welke prijs wil je betalen om potentiële stemmers op Pim Fortuyn voor de VVD te behouden?’

– ‘Ik ben niet de politiek ingegaan om alleen maar leuk en gek te doen’

We hebben partijgenoten van u gesproken die zeiden: kan Dijkstal zijn eigen tegenslagen in het leven niet wat meer uitspelen? Tranentrekkers doen het in het huidige klimaat goed.

‘O nee, daar komt niets van in. Iedereen krijgt in zijn leven een portie verdriet te verwerken. Maar het is smakeloos om daar als politicus iets mee te doen. Ik heb me groen en geel geërgerd aan de passages in het boek van Fortuyn die over zijn ongelukkige jeugd en zijn vader en moeder gaan. Ik verdedig het verkiezingsprogramma van de VVD.’

Partijvoorzitter Eenhoorn vindt dat u zich in Jip en Janneke-taal moet leren uitdrukken: hapklare brokken voor de gewone mensen in het land.

‘Ik beschouw die opmerking van Eenhoorn als een bedrijfsongeval. Die heeft tot de nodige gêne in onze kring geleid. Als hij bedoelt: je moet helder communiceren, ben ik het ermee eens. Maar dat is nog geen pleidooi voor Jip en Janneke-taal. Ik ben tegen de infantilisering van de politiek.’

De partijbaronnen zijn in paniek over de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen. Wat raadt u hen aan?

‘Als ik hen een advies mag geven, is het om niet in paniek te raken. Ik begrijp hun ergernis wel: ze staan voor een goede zaak en die dreigt nu verloren te gaan. Dat roept emoties op. Maar in paniek raken helpt niet. Ik zal de komende weken alles doen om de gemoederen tot bedaren te brengen.’

We spreken de fractievoorzitter van de VVD op de ochtend na het ‘herkansingsdebat’ van 2Vandaag en de Rotterdamse Erasmus Universiteit. De krantencommentaren zijn ook dit keer niet mals: ‘Alleen Dijkstal doodstil in debat’ (De Telegraaf), ‘Dijkstal ontbreekt minutenlang in de discussie’ (Trouw), ‘Warrige Dijkstal verliezer’ (Algemeen Dagblad), ‘Dijkstal mist circustalent’ (Het Parool), ‘Dijkstal had meer van een toneelspeler, die in het verkeerde stuk op de Bühne was gestapt en daar pas gaandeweg achter kwam’ (NRC Handelsblad). Onheilspellende kritieken voor een politicus die nog maar kort geleden behalve als een ‘bruggenbouwer’ en een ‘teambuilder’ ook als een groot redenaar bekendstond. Waarom loopt het tegenwoordig steeds mis?

Dijkstal: ‘Bij het lijsttrekkersdebat in Amersfoort op 6 maart was ik uit mijn humeur. We hadden bij de verkiezingen zetels verloren en toen ik om kwart voor twaalf ‘s avonds bij de televisie aankwam, waren Melkert en Fortuyn er nog niet. Dus zou het nachtwerk worden. Toen Melkert en Fortuyn arriveerden, kregen ze meteen ruzie. De sfeer was eruit. Ik heb het die avond niet goed gedaan. Iedereen deed het slecht. Inclusief Witteman die het debat leidde.

In Rotterdam moesten met zes man achter de tafel de sociaal-economische politiek, het WAO-probleem, het immigratiebeleid en de legalisering van softdrugs worden doorgeëxerceerd. Elke lijsttrekker kreeg maar een paar minuten de tijd om op die onderwerpen in te gaan. Daardoor ontstond een ware kakofonie. Alle pogingen om inhoudelijk iets te debiteren, gingen roemloos ten onder. Ik was daar uiterst ongelukkig mee. Er zitten daar wel mensen die geacht worden het land te besturen en daar zinnige mededelingen over willen doen. Dit debat straalde dat niet uit. Het bleef bij geschreeuw. Ik kan dan mijn draai niet vinden. Ik ben niet de politiek ingegaan om alleen maar leuk en gek te doen.’

Dus voortaan niet meer meedoen aan zulke rommelige debatten als in Rotterdam?

‘Daar hebben we het intern over gehad. Ik denk dat ik beter tot mijn recht kom in een discussie waar je de tijd krijgt om uit te leggen wat je vindt, dan in een setting met vijf andere mannen die elkaar om de haverklap in de rede vallen. Ik wil geen onderdeel worden van het gekrakeel.’

Dus?

‘Ik vind dat er tot 15 mei niet te veel lijsttrekkersdebatten moeten worden gehouden. Er moeten voortaan duidelijke afspraken over de spelregels worden gemaakt. En het moet om de inhoud gaan. Dan wil ik er nog wel aan meedoen. Het is moeilijk weg te blijven, want dan wordt dát je weer ingewreven. Dan word je daarmee gechanteerd.’

Hoezo?

‘2Vandaag wist dat ik eigenlijk niet kon omdat ik een spreekbeurt in Luxemburg had. Toen is gezegd: dan doen we het met vijf lijsttrekkers en zetten we uit protest tegen het wegblijven van Dijkstal een lege stoel neer. Dat wil je dan ook weer niet, dus ben ik toch maar gegaan. Maar zulke methoden zitten me niet lekker.’

De media maken zich aan spelverruwing schuldig, vindt de VVD-leider. Er bestaat nog alleen interesse voor oneliners en soundbites. Als je een ingewikkeld onderwerp als het uit de hand lopen van de WAO in meer dan twee woorden wilt uitleggen, begint de presentator al ongeduldig op zijn horloge te kijken. Zo worden alle nuances ondergesneeuwd. Welke boodschap had hij willen uitdragen als hem daarvoor de tijd was gegund?

Dijkstal: ‘Mijn boodschap is dat Paars goed voor Nederland is geweest. Het was een wonderlijk huwelijk tussen partners – de PvdA en de VVD – die altijd elkaars tegenpolen waren. De coalitie was zo breed dat de politiek daardoor aan spanning heeft ingeboet. Dat is ook de schuld van de oppositie, die heeft ook niet voor erg veel spanning gezorgd. Maar het financieringstekort en de werkloosheid zijn teruggedrongen, dit kabinet heeft een prachtige staat van dienst. Ik ben trots op Paars, ja. Maar er hangt nu een sfeer van: we hebben in Den Haag te weinig spektakel gezien, Fortuyn zorgt wel voor spektakel, dus laten we zijn toneelvoorstelling maar eens binnenlopen. Voor andere geluiden wordt geen belangstelling opgebracht. Zo wordt het kind met het badwater weggegooid.’

In de politiek draait het steeds meer om beeldvorming, signaleert hij: ‘Het gaat niet om de inhoud maar om de emoties die je toont. Dat gebeurt niet alleen bij de televisie. Je ziet het ook aan de foto’s die de kranten tegenwoordig plaatsen. Fortuyn salueert en roept at your service en dat haalt dan alle voorpagina’s. Het publiek heeft behoefte aan een steeds snellere opeenvolging van evenementen. In februari zaten we met z’n zestien miljoen mee te huilen met Máxima omdat de tango werd gespeeld. Dat had iets aandoenlijks. Maar twee maanden later zijn we alweer op zoek naar andere vormen van afleiding en vertier. Ik ben zo gebakken dat ik denk: het waait wel over, laten we rustig wachten tot het theater-Fortuyn is voorbijgetrokken. Maar als lijsttrekker kan ik me niet veroorloven zo te denken. Over zeven weken zijn de verkiezingen. De tijd dringt.’

Dijkstal – hij begint nu iets van een cultuurfilosoof te krijgen – maakt ook bezwaren tegen andere aspecten van de mediamaatschappij: ‘Het beeld is bezig het geschreven en gesproken woord te vervangen en dat leidt tot uitwassen. Ik doe niet moralistisch over de overkill aan seks en geweld op de tv, maar ik vind wel dat de privacy van mensen langzamerhand wordt aangetast. Ik heb een hekel aan al die lief-en-leedprogramma’s die een kankerpatiënt op zijn ziekbed laten zien. Inclusief de tranen in zijn ogen. Het zal wel mooie televisie opleveren maar het doet afbreuk aan de menselijke waardigheid. We moeten daarmee uitkijken.’

Even terug naar de politiek: Paars was goed voor Nederland, zegt u, maar het valt toch niet te ontkennen dat het kabinet veel steken heeft laten vallen?

‘Onder de burgers leeft terecht bezorgdheid over de criminaliteit, het immigratiebeleid en de wachtlijsten in de zorg. We zijn een welvarende natie en toch worden die problemen niet opgelost. Dat zit me dwars. Paars krijgt nu het verwijt dat het te regentesk heeft gefunctioneerd. Dat zou waar kunnen zijn. Hoewel je verschil moet maken tussen het eerste en het tweede kabinet-Kok. Paars 1 ging het voor de wind. Er bestond een sfeer van euforie rond dat kabinet. Het economisch tij zat mee. Paars 2 heeft het lastiger gehad. De ministers zijn veel met elkaar in de weer geweest. Daardoor is het tweede kabinet-Kok in zichzelf gekeerd geraakt. Ik wuif de problemen niet weg. Maar het is een illusie dat Fortuyn de oplossing daarvoor op zak heeft.’

Waarom zet u zich niet feller tegen hem af?

‘Omdat je hem dan nog groter maakt dan hij al is. Fortuyn heeft een nieuwe partij opgericht, daar moet in Nederland ook ruimte voor bestaan. Je moet niet de indruk gaan wekken dat dat onoorbaar is. Maar ik zet me af tegen de boodschap die hij verkondigt.’

U zou hem ook kunnen omarmen – zoals Balkenende doet.

‘Verkiezingscampagnes zijn er niet om andere partijen te omarmen. Je voert campagne om je eigen standpunten naar voren te brengen. In mijn geval zijn dat de standpunten van de VVD.’

U zou een kwinkslag over hem kunnen maken. Daar bent u goed in.

‘Dan word ik zelf toch onderdeel van een theaterspektakel waar ik niets mee te maken wil hebben. Dat wil en doe ik niet.’

Wiegel vindt dat de VVD met Fortuyn moet gaan regeren. Ziet u zichzelf dat doen?

‘Ik sluit niemand van regeringsdeelname uit. Maar inhoudelijk zie ik het niet zitten. Fortuyn merkt in zijn boek terecht op dat er in Nederland veel aan de uitvoering van besluiten schort. Uitgeprocedeerde asielzoekers dienen het land te worden uitgezet en toch gebeurt dat niet. Zulke voorbeelden bestaan ook op andere terreinen. Daar heeft hij een punt. Maar ik geloof niet dat met hem een deugdelijk financieel beleid valt te voeren en daar til ik zwaar aan. Een gezond financieel-economisch beleid is het handelsmerk van de VVD.’

De Rotterdamse PvdA maakte hem voor een racist uit.

‘Die term zal ik niet snel in de mond nemen. Maar hij laat zich wel uiterst tendentieus en denigrerend uit over vrouwen, gereformeerden, allochtonen. De islam als godsdienstig systeem vertoont trekjes die niet in overeenstemming zijn met de liberale waarden die wij als VVD koesteren. Die analyse onderschrijf ik. Maar Fortuyn brengt geen greintje respect op voor individuele moslims. Zoals hij ook de mensen die dit land besturen respectloos bejegent. In zijn boek noemt hij Ivo Opstelten “burgemeester Dikkerdak van Rotterdam” en Frits Korthals Altes “een arrogante VVD-regent”. Over de bestuurders van dit land zegt hij: zé hebben er niets van gebakken, zé vormen een kleffe hap. Ik vind dat hij daarmee alle fatsoensgrenzen overschrijdt. Je kunt de samenleving alleen bij elkaar houden als je een minimum aan fatsoen en respect voor elkaar opbrengt. Fortuyn doet dat niet.’

Hij zegt waar het op staat, vindt de vox populi.

‘Het probleem is: we leven in een coalitieland. Je moet compromissen sluiten en die zijn niet altijd makkelijk uit te leggen. Fortuyn zegt dan gewoon: ik ben tegen die compromiscultuur. Terwijl die toch waardevol is. Kijk, we zijn in de Tweede Kamer in de eerste plaats met wetgeving bezig. Ik begrijp best dat de mensen in het land niet meteen warm lopen voor discussies over artikel 34 bis 3 tweede alinea. Maar die wetten raken de burgers wel in hun belangen. Dus moet je daar zorgvuldig mee omgaan. Ook als dat saai wordt gevonden.’

Wanneer bent u echt kwaad op hem geweest?

‘Toen hij artikel 1 van de grondwet ter discussie stelde. Je mag zeggen dat je de islam niets vindt maar niet dat artikel 1 van de grondwet weg moet. Dan bewijs je dat je over geen enkel historisch besef beschikt. Artikel 1 is ontstaan als reactie op het nazisme, de apartheid, de discriminatie van vrouwen en homoseksuelen. Het is de vlag op onze beschaving. Die vlag mag niet naar beneden worden gehaald. Ik wil geen verkeerde vergelijkingen trekken maar het valt op dat overal in Europa populistische bewegingen zijn ontstaan die op de Lijst Fortuyn lijken: de partij van Berlusconi in Italië, die van Haider in Oostenrijk. Ze ontstaan niet uit armoede – zoals vroeger gebeurde. Ze zijn eerder een vrucht van de welvaart. Ze komen voort uit een egoïstisch gevoel. Dat geeft te denken.’

Gerelateerd