Profiel / De bermbom

Op een zonnige woensdagochtend in maart 2008 rijdt luitenant Steven van der Zwaag over een open vlakte ten oosten van Tarin Kowt, in de Afghaanse provincie Uruzgan. Van der Zwaag is commandant van een tiental voertuigen dat ‘s ochtends vroeg vertrokken is uit Kamp Holland. Ze gaan een aantal dagen op patrouille. Dat hebben Van der Zwaag en zijn mannen al talloze malen eerder gedaan. Praatjes maken met de lokale bevolking, peilen hoe de sfeer is, laten zien dat je er bent.

De luitenant rijdt in derde positie, in een Fennek, een gepantserd voertuig met een machinegeweer. Hij haalt opgelucht adem. Zojuist heeft de patrouille een aantal uur doorgebracht in ‘the green’, het vruchtbare gebied langs de rivier de Helmand. Het is daar gevaarlijk vanwege bermbommen. De Taliban begraaft ze vaak op knooppunten: bruggetjes, doorwaadbare plaatsen in de rivier, heuvels die je maar op één plek over kunt. Die ochtend zijn ze al een keer of vijf, zes gestopt om de weg te inspecteren op geïmproviseerde explosieven.

Maar dat hebben ze nu allemaal achter zich gelaten. Op de open vlakte is het allemaal veel overzichtelijker. Je kunt even ontspannen. De kaart erbij pakken, rustig om je heen kijken. Op de wagen van Van der Zwaag heerst zelfs een beetje een uitgelaten stemming. De luitenant maakt geintjes met de schutter naast hem. Hij staat op het punt om radiocontact op te nemen met het Nederlandse kamp.

Maar dan is er plots een doffe dreun. En stof, overal om Van der Zwaag heen. Hij ziet hoe de schutter naast hem naar voren wordt getorpedeerd. Zelf krijgt hij een enorme klap in het gezicht. ‘Instinctief dacht ik: dit is niet goed, ik moet hier weg,’ vertelt Van der Zwaag. ‘Ik stapte uit het voertuig en checkte bij mezelf of ik in orde was. Ik had een bloedneus, verder niets. De adrenaline gierde door mijn lichaam.’

De luitenant loopt naar voren. Daar ligt zijn schutter, in het stof. ‘Hij lag er redelijk goed bij, zag ik. Hij bewoog, kon praten.’ Van der Zwaag gaat terug naar het voertuig, dat zwaar beschadigd is. De stalen voorkant is zo goed als weggeblazen, het bepantserde raam aan de zijkant is ook kapot. Hij kijkt naar binnen, naar de chauffeur. Het ziet er niet goed uit. ‘Een van zijn voeten was helemaal weg. En zijn andere been zag er ook week uit. Ik probeerde hem aan zijn schervenvest naar buiten te trekken, maar dat lukte niet.’

Na een minuut, die voelt als een eeuwigheid, komen de andere manschappen te hulp. De drills, die in Nederland tot in den treure zijn geoefend, lopen goed. Het medisch personeel begint de chauffeur uit het voertuig te bevrijden. Er wordt een helikopter geregeld. De omgeving wordt nagezocht op andere explosieven. Van der Zwaag loopt er verdwaasd bij. ‘Ik ervoer mezelf niet in mijn eigen lichaam,’ zegt hij. ‘Het leek alsof alle geluid van ver kwam.’ Hij probeert een helpende hand toe te steken, totdat hij gesommeerd wordt ergens rustig te gaan zitten. Even later wordt hij de helikopter ingeduwd, samen met de andere twee slachtoffers. Er zijn twintig minuten verstreken sinds de klap.

Naderhand bestudeerden experts restanten van het explosief. Het bestond uit twee platen die met rubber omwikkeld waren. Vermoedelijk waren ze verbonden met twee a drie 107 milimeter-granaten, die afgingen toen het voertuig over de platen reed. De ontploffing was pure pech voor Van der Zwaag en zijn mannen. Niemand van de patrouille kon zich herinneren iets verdachts te hebben gezien. En hoe groot is de kans dat je in een open vlakte op een bom rijdt?

Stelletje amateurs

Een paar stroomdraadjes, wat explosieven, een stel drukplaten, een horloge, batterijen. Veel is er niet nodig om hem in elkaar te zetten. Maar de bermbom, of Improvised Explosive Device (IED), is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot de gesel van westerse troepen – eerst tijdens de oorlog in Irak, en nu in Afghanistan. Ook Nederland heeft hardhandig kennisgemaakt met het fenomeen: tien van de negentien omgekomen militairen in Uruzgan stierven door een knutselexplosief (de Nederlandse krijgsmacht telt zelfmoordacties en raketten ook als IED).

Ondanks zijn eenvoud is de IED een uitmuntend strategisch wapen. Het frustreert het tempo van konvooien en patrouilles. Het demoraliseert de militairen, die het gevoel hebben voortdurend tegen een onzichtbare vijand te strijden. En het zorgt voor een gevoel van machteloosheid aan het thuisfront: waarom zijn de westerse legers, superieur in materieel en manschappen, niet opgewassen tegen een wapen dat in elkaar is gedraaid door een stelletje amateurs?

Zowel de Amerikanen als de NAVO-bondgenoten stoppen inmiddels veel tijd en geld in de strijd tegen de bermbom. Voertuigen zijn zoveel mogelijk IED-proof. Er wordt driftig gewerkt aan nieuwe opsporingstechnologie. Op forensisch gebied gebeurt een hoop. Opgegraven bommen worden zorgvuldig ontleed en geregistreerd. In Irak en Afghanistan nemen de Amerikanen ook vingerafdrukken, irisscans en wangslijm af van verdachten (Nederlandse militairen doen dat voor zover bekend niet). Die belanden in grote, ultra-geheime databanken. Zo hoopt men de netwerken achter de bommen bloot te leggen.

Aan de inzet zal het niet liggen. Maar valt de strijd tegen de bermbom wel te winnen?

Weapon of choice

De wereld leerde de bermbom in zijn huidige gedaante kennen in de zomer van 2003, toen Joel Bertoldie in Fallujah met zijn jeep op zo’n explosief reed. De twintigjarige soldaat uit Independence, Missouri was het eerste bermbomslachtoffer in Irak. Niemand vermoedde toen dat de bermbom het favoriete wapen zou worden van de opstandelingen. Niemand kon toen voorspellen dat Amerikaanse soldaten veel vaker door een knutselbom dan door een kogel zouden sneuvelen (vijfenzeventig procent van de soldaten die in Irak om het leven kwamen, werd door een bermbom gedood).

Terwijl de legerleiding het aantal bermbom-incidenten turfde – de teller stond in november 2003 al op negenhonderd en zou stijgen tot vijfentwintighonderd per maand in 2007 – brak er onder de soldaten in Irak paniek uit. De Humvees (tweede generatie jeeps) waarmee ze buiten de poort op patrouille gingen, boden geen bescherming tegen dit nieuwe wapen. Ten einde raad legden de soldaten zandzakken op de bodem van hun voertuigen of ze maakten hun eigen ‘pantser’ door platen oud ijzer op hun Humvees te schroeven. Eén soldaat had zelfs het lef om van minister van Defensie Donald Rumsfeld rekenschap te eisen. ‘Waarom stuurt u ons in kwetsbare voertuigen een oorlog in?’ wilde de militair weten tijdens een peptalk-sessie in Koeweit. Rumsfelds harteloze antwoord schokte de natie: ‘You go to war with the Army you have, not the Army you might want or wish to have at a later time.’

Op dat moment had het thuisfront al ruimschoots kennis gemaakt met de verwoestende kracht van bermbommen. Op hun televisiescherm hadden de Amerikanen beelden gezien van soldaten zonder ledematen, met afschuwelijke hoofdwonden, van zombies in ziekenhuisbedden (de foto’s van bodybags met de dode lichamen werden door het Pentagon gecensureerd. Obama hief de censuur op.) De verhalen die de verwonde militairen vertelden waren vrijwel identiek. Ze reden in een ongepantserde Humvee over een weg ergens in Irak, en ineens was er een ontploffing. Later reden ze in gepantserde Humvees, maar veel maakte het niet uit. Eerst legden de opstandelingen in Irak hun bommen in de berm van de weg (vandaar de term ‘road side bomb’, of bermbom), temidden van het afval, of verborgen in een lantaarnpaal. Daarna begonnen ze de bommen in te graven. Tegen deze ‘under belly’ explosieven was ook de gepantserde Humvee niet bestand.

Slechts één patrouillevoertuig kon soldaten wel beschermen tegen bermbommen: de MRAP (Mine Resistant Ambush Protected). In tegenstelling tot de platte bodem van een Humvee heeft een MRAP een V-vormige onderkant, die de druk van de explosie afbuigt naar de buitenkant van het voertuig. In februari 2005 diende de commandant van het Corps Mariniers in Irak een urgent verzoek in voor MRAP-voertuigen. Maar wat urgent was in Irak, verdween in Washington in een la.

Onlangs schreef de inspecteur-generaal van het Pentagon een rapport over de kwestie. Het is een lange litanie van bureaucratische inertie. IED’s waren geen onbekend fenomeen. De Amerikanen hadden geïmproviseerde explosieven meegemaakt in Vietnam en Somalië, men wist dat in een ‘low intensity conflict’ de bermbom het ‘weapon of choice’ was van opstandelingen. Maar de regering-Bush geloofde in een snelle bevrijding van Irak. Er was gerekend op een ontvangst met bloemen, niet met bermbommen. Ook van de superieure bescherming die de MRAP bood was het Pentagon op de hoogte, maar een compleet wapenpark vervangen (alleen in Irak waren al meer dan negentienduizend Humvees ingezet) – daar wilde men niets van weten. In zijn rapport concludeerde inspecteur-generaal – tot zijn spijt – dat er van nalatigheid geen sprake was en dat de verantwoordelijken niet strafrechtelijk vervolgd konden worden. Maar wat als het Pentagon wél in actie was gekomen op het urgente verzoek uit Irak? Franz Gayl, een klokkenluider en wetenschappelijk adviseur van de mariniers, becijferde het: van de dode soldaten zou de helft nog in leven zijn.

Voor Amerikaanse soldaten was het gedwongen vertrek van Donald Rumsfeld in november 2006 meer dan een politiek nieuwtje: het was een kwestie van leven of dood. De nieuwe minister Robert Gates gaf vrijwel meteen opdracht tot de massaproductie van MRAP’s. ‘Dit heeft de hoogste prioriteit,’ zei Gates. Het was februari 2007 – bijna vier jaar na de inval in Irak.

Usb-stick

Begin 2006 debatteerde het Nederlandse parlement over een ingrijpend besluit: het zenden van meer dan vijftienhonderd militairen naar de Afghaanse provincie Uruzgan. Gezien de geschiedenis van de bermbom in Irak, en berichten over IED-incidenten in Afghanistan, was er ook in Nederland een discussie te verwachten over de bescherming van soldaten tegen bermbommen.

Niets was minder waar. Het leek zelfs alsof politiek Den Haag nog nooit van bermbommen had gehoord. In de Kamerbrief van het kabinet over de Uruzgan-missie (22 december 2005) komt het woord ‘bermbom’ (of synoniemen als ‘IED’ of ‘geïmproviseerd explosief’) niet één keer voor. Ook tijdens het Kamerdebat stelde geen van de volksvertegenwoordigers een vraag over de dreiging van bermbommen. Dat was opmerkelijk. Als de Kamerleden namelijk op de avond van het debat op 2 februari 2006 NRC Handelsblad hadden opengeslagen, hadden ze kunnen lezen dat de top van de landmacht zich wel degelijk voorbereidde op bermbommen. De avond ervoor had RTL Nieuws bericht over een landmachtofficier die een USB-stick in een huurauto had laten liggen. Deze memory-stick, schreef de NRC, stond vol met geheime militaire informatie over Afghanistan: briefings van bondgenoten met richtlijnen over wat te doen bij IED’s, hoe op te treden wanneer een IED ontploft en er slachtoffers vallen.

Pas begin juni 2006, kort voor aanvang van de missie, werden de termen ‘IED’ en ‘dreiging’ voor het eerst in combinatie genoemd. Minister van Defensie Henk Kamp zei: ‘De dreiging van geïmproviseerde explosieven (IED’s) vraagt nadrukkelijk de aandacht. Daarom is besloten tot de instelling van een TaskForce Counter-IED.’ Commandant der strijdkrachten Dick Berlijn: ‘De IED-dreiging vraagt om bijzondere maatregelen.’ Bert Koenders, toen nog Kamerlid, wilde weten wat die maatregelen behelsden. ‘Het is niet in het belang van de Nederlandse troepen om te zeggen welke maatregelen er worden genomen tegen IED’s,’ antwoordde de minister nuffig.

Pas toen de Uruzgan-missie operationeel was, kwam de aap uit de mouw. In december 2005 had het kabinet nog verzekerd dat ‘bij de Nederlandse krijgsmacht voldoende geschikte eenheden en middelen voorhanden zijn om de gestelde taken te kunnen uitvoeren.’ Maar in september 2006 bleek dat Defensie in alle stilte en in een razend tempo was overgegaan tot de aanschaf van vijfentwintig Australische Bushmasters, gepantserde MRAP-patrouillevoertuigen met een V-vormige bodem. Bij de presentatie was staatssecretaris Cees van der Knaap (Defensie, CDA) apetrots: in slechts twee maanden tijd was een operationele behoefte omgezet in geleverd materieel. ‘Zoiets heb ik nog niet eerder meegemaakt,’ zei hij.

Ondanks alle geheimzinnigheid bleek Defensie een vooruitziende blik te hebben. Drie jaar later, nu de bermbom het overheersende probleem is van de oorlog in Afghanistan, is de Bushmaster onmisbaar. Zonder het voertuig, waarvan Defensie er inmiddels zesen-tachtig stuks heeft aangeschaft, gaan patrouilles zelden de poort uit. Want hoewel hij niet bermbom-resistent is en tal van voertuigen beschadigd zijn, is er nog nooit een Nederlandse militair omgekomen in een Bushmaster.

CSI Tarin Kowt

In zijn werkvertrek op de Prins Bernhardkazerne in Amersfoort wijst kolonel Joland Dubbeldam naar een lijstje aan de muur. In het lijstje zitten tien naamplaatjes. Het zijn de tien Nederlandse militairen die tot nu toe in Uruzgan door IED’s om het leven zijn gekomen: Cor Strik, Martijn Rosier, Timo Smeehuijzen, Tom Krist, Ronald Groen, Mark Schouwink, Dennis van Uhm, Jos ten Brinke, Mark Weijdt en Azdin Chadli.

‘Ik heb dat lijstje daar opgehangen als focal point,’ zegt Dubbeldam, een grote, vriendelijk man van midden veertig met kortgeknipt haar en donkere ogen. ‘Iedere keer als ik ernaar kijk, weet ik waarom ik mijn werk doe. De dood van een militair door een IED is tegelijkertijd frustrerend én motiverend. Als ik via mijn communicatiesysteem hoor dat er weer gewonden zijn gevallen in het missiegebied, vind ik dat verschrikkelijk. Maar tegelijkertijd is het de prikkel om de schouders er extra hard onder te zetten.’

Kolonel Dubbeldam is commandant van de Joint Task Force Counter Improvised Explosive Device (JTFCIED), een eenheid binnen het Nederlandse leger die zich sinds anderhalf jaar exclusief bezighoudt met het opsporen en analyseren van bermbommen. Aan de overkant van de gang zit zijn commandocentrum (dat we helaas niet mogen zien). Zodra Nederlandse troepen in Urzugan op een bermbom rijden, of ze ontmantelen er één, dan wordt dat aan Dubbeldam en zijn mannen doorgeseind. ‘Van iedere IED wil ik alles weten,’ zegt de kolonel. Daarom worden zoveel mogelijk bermbommen uitgegraven en in een geïmproviseerd lab in Kamp Holland (‘een soort CSI Tarin Kowt’) uit elkaar gehaald en geanalyseerd. Hebben we dit draadje eerder gezien? Komen er onderdelen uit Pakistan? Zijn er vingerafdrukken? DNA-sporen? Al deze forensische gegevens belanden in de database van kolonel Dubbeldam. Op deze manier hoopt hij stukje bij beetje een beeld te krijgen van de logistiek, communicatie en financiering van bermbommen in Uruzgan. De gegevens worden via de Navo met de Amerikanen gedeeld, zegt hij.

Van maart tot en met augustus 2006 was Dubbeldam commandant van het genie-bataljon dat Kamp Holland uit de grond stampte. Twee keer per week moest hij grote konvooien over de weg van Kandahar naar Tarin Kowt leiden. En daar merkte hij ‘snel genoeg wat er feitelijk aan de hand was’ met de bermbommen. Dubbeldams bevindingen, plus de analyses van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD) leidden ertoe dat Defensie in juni 2006 – twee maanden voor het officiële begin van de Uruzgan-missie – besloot tot de oprichting van een counter-IED-taskforce. Waarom het nog bijna twee jaar duurde voordat Dubbeldams team daadwerkelijk aan de slag ging, daar heeft de kolonel geen duidelijk antwoord op – al benadrukt hij dat zijn taskforce ook al een voorloper had en dat er in 2006 meteen materiaal is aangeschaft om het probleem het hoofd te bieden.

We komen te spreken over cijfers. Veel wil Dubbeldam er niet noemen: dat brengt volgens hem de ‘opsec’ (operation security) in gevaar. Uit de cijfers die hij wél geeft, blijkt een heftige toename van het aantal IED-incidenten in Uruzgan. In het jaar 2007-2008 was er in het Nederlandse missiegebied een stijging van zesendertig procent. Voor 2008-2009 ligt dat nu al rond de vijfenzeventig procent. Maar pas op, zegt Dubbeldam: volgens de definitie van Defensie vallen onder ‘IED-incidenten’ niet uitsluitend ontplofte bermbommen. Ook ontmantelde bermbommen, of de ontdekking van een opslagplaats met componenten, tellen als incident. Het gaat eigenlijk, in militair jargon, om de verhouding tussen ‘finds’ (vangsten) en ‘strikes’ (ontploffingen). En die is volgens Dubbeldam 75:25. Anders gezegd: driekwart van de bermbommen gaat niet af. ‘Het idee leeft dat IED’s een soort Russische roulette zijn,’ zegt hij. ‘Je rijdt op zo’n ding, of niet. Maar alles is te vinden.’ Nog een belangrijk gegeven, volgens Dubbeldam: het aantal ‘strikes’ neemt relatief minder toe dan het aantal incidenten.

Dubbeldam omschrijft de IED als een ‘tactisch wapen met strategische gevolgen’. ‘Het beoogde strategische effect is dat wij te bang zouden worden om de poort uit te gaan.’ Maar vindt de kolonel de bermbom ook een ‘laf’ wapen, zoals minister van Defensie Van Middelkoop vaak zegt? ‘Tja, het is oorlog. Wat is een laf wapen? Kijk, de frustratie voor ons is dat het geen eerlijk gevecht is. Je ziet de vijand niet. Dat is waarschijnlijk wat de minister met ‘laf’ bedoelt. Maar vanuit het perspectief van de tegenstander is dit het enige wat zij kunnen doen. Omdat wij beter materieel hebben en beter georganiseerd zijn, worden ze gedwongen om de directe confrontatie met ons uit de weg te gaan. Ze moeten een stapje lager doen. Daarom betekent de toename van het aantal IED’s voor mij ook niet dat het slechter gaat in Uruzgan.’

Kolonel Dubbeldam kijkt weer naar de naamplaatjes van de gesneuvelde soldaten aan de muur. Zijn lijstje is bijna vol – een volgend naamplaatje past er niet meer bij. ‘Ik heb het lijstje expres zo klein mogelijk gehouden,’ zegt hij. ‘Ik wilde geen grote lijst ophangen.’ Zijn blik dwaalt opnieuw af naar de muur. ‘Maar als er nog meer jongens sneuvelen, zal ik straks toch een grotere moeten kopen.’

Knappe koppen

Eigenlijk is het een wonder dat luitenant-generaal Thomas Metz tijd heeft om met een journalist over de Amerikaanse strijd tegen de IED’s te praten, want er zitten niet genoeg uren in de dag voor hem. ‘Ik heb net als iedereen slechts vierentwintig uur. Ik slaap er zes van, doe een uur lichamelijke oefening plus veertig minuten voor mijn nieuwe schouder, en de rest besteed ik aan de oorlog tegen de IED. Nu alle aandacht op Afghanistan is gericht en de IED-incidenten omhoog schieten, kan ik niet rustig afwachten. Die luxe heb ik niet.’

Metz (60) is een generaal van de oude stempel. Met zijn grijze haar, zuidelijke tongval en no-nonsense houding lijkt het alsof hij uit een oude Hollywoodfilm is weggelopen. De generaal, die als commandant van honderdduizend grondtroepen de oorlog in Irak heeft meegemaakt, noemt zijn soldaten ‘warfighters’. Maar tijdens het gesprek wordt hij ook enkele keren overmand door emoties. Als hij over de urgentie van zijn werk praat, of een herinnering ophaalt aan Nederland. Als jonge luitenant ontmoette hij in 1973 nabij Eindhoven een boer die beschreef hoe Amerikaanse parachutisten zijn dorp hadden bevrijd in de oorlog. ‘Het was vlak na de Vietnamoorlog. Ik had nog nooit iemand ontmoet die dankbaar was voor wat het Amerikaanse leger voor hem had gedaan.’

Als commandant van de Joint Improvised Explosive Device Defeat Organization (JIEDDO) – de Amerikaanse tegenhanger van Dubbeldams JTFCIED – heeft Metz veel vrijheid en een zak geld. Dit jaar drie miljard dollar, wat neerkomt op een kwart van de totale Nederlandse defensiebegroting (en waar de tachtig miljoen euro van kolonel Dubbeldam, ook geen schijntje, bleekjes bij afsteekt). De oorspronkelijke opdracht van JIEDDO was om de bermbom te lijf te gaan zoals het beroemde Manhattanproject de atoombom ontwikkelde. ‘De energie, het intellect en de technologische capaciteiten van de hele natie moesten gemobiliseerd worden. Maar de meeste mensen dachten, oh, wij zijn het geweldige Amerika, wij bouwen een super-stralingswapen, richten dat op de IED en het is weg.’

Zo werkte het dus niet. Al heeft JIEDDO zijn eigen knappe koppen: een kamer vol ‘mad scientists’, zoals Metz hen noemt, die futuristische anti-IED-concepten ontwikkelen. Veel daarvan – robotten, sensoren, jammers die de radiosignalen blokkeren waarmee IED’s op afstand tot ontploffing worden gebracht – zijn al in gebruik. In het kat-en-muis-spel tussen de mad scientists en de bermbomontwerpers zijn de nodige misstappen gemaakt, vertelt Metz. ‘Toen we met die jammers de vijand voor het blok hadden gezet, was onze verwachting dat hij hoger op de technologische ladder zou klimmen. Dat was niet zo. In feite deed de vijand een stap terug en ontwikkelde minder sophisticated IED’s.’ De opstandelingen bedienen zich nu vooral van bermbommen waarvan het ontstekingsmechanisme een eenvoudige drukplaat is. Of IED’s die via een kabel worden ontstoken, waarbij de bermbomlegger zelf verscholen zit in een boomgaard en kan kiezen welk voertuig hij wil treffen.

De drukplaatbommen zijn voor JIEDDO het grootste probleem. Er bestaat inmiddels een radarsysteem dat onder de grond kan kijken, maar dat onderscheidt nog niet feilloos bermbommen van rotsblokken. En het is lastig om een systeem te bouwen dat voor verschillende soorten grond te gebruiken is. Over het kabelmechanisme is Metz wel hoopvol. ‘Gisteren had ik de wetenschappers hier om te brainstormen over wat de vijand zal gaan doen als we hem de kabel afpakken. Dit is de richting waarin ik met JIEDDO op wil. Ik wil weten wat de volgende stap van de vijand zal zijn, opdat ik hem op de hoek van de straat kan opwachten. En dat is moeilijk, heel moeilijk.’

Metz staat niet alleen in zijn strijd tegen de bommenmakers. Behalve Nederland en de Verenigde Staten hebben ook de Canadezen, de Australiërs en de Britten een counter-IED taskforce. Kolonel Dubbeldam wil niets zeggen over zijn samenwerking met de Amerikanen. Generaal Metz is iets openhartiger, al draait ook hij om de hete brei van de internationale coördinatie heen. Zo komt de ruwe data die Dubbeldam uit Uruzgan ontvangt in zijn commandocentrum in Amersfoort, niet binnen op het computerscherm van Metz in diens werkkamer nabij Washington, of vice versa. De data van de bondgenoten gaat naar de ISAF C-IED staf, vertelt Metz. Dat de verslaggever nog nooit van deze organisatie heeft gehoord, vindt de generaal niet zo vreemd. ‘Het is een heel kleine organisatie.’ Maar, voegt hij er snel aan toe, er is een Amerikaans operationeel centrum in Bagram, nabij Kabul. Hij hoopt dat dat het zenuwcentrum wordt van de anti-IED strijd van de internationale troepen, zodat niet alleen inlichtingen maar ook apparatuur op elkaar kan worden afgestemd. Want zo ver is het nog lang niet. Zelfs de meest basale informatie is niet gestandaardiseerd. Het team van Dubbeldam rekent bijvoorbeeld de ontdekking van een schuur met IED-onderdelen als ‘incident,’ terwijl JIEDDO ‘componenten’ juist niet meetelt.

Uiteindelijk lijkt Metz’ persoonlijke strategie die hij tijdens het gesprek en passant onthult, het meest doeltreffend. De generaal wil de bermbom van een armeluiswapen veranderen in een duur wapen. ‘Hoe meer we de druk opvoeren, hoe hoger de kosten worden voor de vijand, aan materieel en aan manschappen. Er komt een moment dat de bermbom als wapen te kostbaar wordt.’

Maar veel tijd heeft Metz niet. De steun voor de oorlog in Afghanistan slinkt: deze maand is voor het eerst een kleine meerderheid van de Amerikanen tegen de oorlog in Afghanistan. Voor hen zijn de kosten nu al te hoog – in geld, en in mensenlevens.

Anderhalf jaar na het bermbomincident in Uruzgan maakt luitenant Van der Zwaag het goed. Hij zegt dat hij geen lichamelijke of psychische schade heeft opgelopen. De schutter, die uit het voertuig werd gekatapulteerd, is ook weer klachtenvrij. De chauffeur balanceerde geruime tijd op de rand van leven en dood. Hij overleefde uiteindelijk, maar moet beide benen missen tot boven de knie. Inmiddels werkt hij weer, op dezelfde kazerne als Van der Zwaag. Zo nu en dan praten ze over het voorval.

Nederlandse slachtoffers

– Negentien militairen kwamen om het leven in Afghanistan.

– Elf van hen kwamen om als gevolg van ‘gevechtscontacten’ (acht stierven als gevolg van ongelukken, zelfdoding en eigen vuur).

– Tien van deze gesneuvelde militairen waren het slachtoffer van ‘geïmproviseerde explosieven’ (IED’s), waaronder bermbommen (zeven), ‘projectile IED’s’ (één) en ‘suicide-IED’s’ – explosieven op het lijf of in een voertuig (twee).

– Volgens Defensie zijn ongeveer vijfenzeventig militairen als gevolg van een IED-aanslag gewond geraakt.

Gerelateerd