Jesus Camp
Amerikaanse fundamentalistische christenen zijn echte doemdenkers. Overal zien ze de naderende apocalyps. Homohuwelijk? Daarvan stort de judeo-christelijke cultuur in elkaar. Democraten in het Congres? Verstop je bijbel, want die ‘liberals’ nemen het heilige boek in beslag. Het grootste angstvisioen komt echter uit Europa. En wel uit de kerken van de Oude Wereld. Die lege kerkbanken, dat handjevol grijze hoofden dat op zondagochtend voor de dominee het bed uit komt, daar griezelen Amerikaanse evangelische christenen van. Er is maar één remedie om dit ‘postchristelijke Europa’ buiten de oevers van het Amerikaanse vasteland te houden: de jeugd de kerk in slepen.
De paniek van de evangelische christenen lijkt op het eerste gezicht vooral tussen de oren te zitten. Immers, in de VS zitten de megakerken op zondag vol met pa, ma en de kids. De ‘epidemie van jonge mensen die de evangelische kerken verlaten’ waarover de National Association of Evangelicals onlangs de noodklok luidde, is voor de buitenstaander niet zichtbaar. De angst van de evangelische kerken is gebaseerd op de voorspelling dat slechts vier procent van de tieners die zich nu christen noemt, een ‘bijbelgelovige volwassene’ zal worden. De ‘vierprocentvoorspelling’ is volgens minder paniekerige christenen gestoeld op dubieuze cijfers. Toch nemen evangelische christenen geen risico’s. De populaire jeugdpastor Ron Luce trekt met een multimediale christelijke rockshow door het land om teenagers de kerk in te jagen. Met zijn Battle Cry Tour vult hij stadions met jongens en meisjes die voor de Heer door het dak gaan. Zijn vrouwelijke collega Becky Fischer richt zich op de kleinste christenen. Ook die moeten doordrongen worden van ‘een christelijke maatschappijvisie’. ‘Als we wachten tot ze tieners zijn, is het te laat,’ waarschuwt Fischer.
Koude rillingen
Over Becky Fischers methode voor het winnen van de kleinste zieltjes gaat de documentaire Jesus Camp. Documentairemakers Heidi Ewing en Rachel Grady, geen van beiden evangelische christenen, volgden drie kinderen naar Fischers Kids on Fire, een evangelisch christelijk zomerkamp in Noord-Dakota, gelegen in een streek met de toepasselijke naam Devil’s Lake. Hier wordt de christelijk rechtse ideologie erin gestampt: geloof is superieur aan wetenschap (intelligent design overtroeft evolutie; persoonlijke observatie overtroeft global warming), abortus is moord, christenen moeten Jezus-vriendelijke politici kiezen en president Bush is een halfgod.
Dit geloof wordt beleden op een manier die op zijn minst expressief genoemd mag worden. De kinderen huilen, raken in vervoering, krijgen hysterische aanvallen en spreken in tongen. Een vorm van religieuze beleving die mainstream christenen en seculiere Amerikanen koude rillingen bezorgt.
De drie kinderen die in de documentaire worden gevolgd, zijn typische producten van de fundamentalistische cultuur waarin kinderen thuis worden opgeleid om ze op die manier te onttrekken aan het seculiere onderwijs. Levi is een super zelfverzekerde twaalfjarige die, als hij naar een gewone Amerikaanse middelbare school zou gaan, een van de populaire jongens zou zijn. Zelfs zijn haar – hij draagt het in een mullet (kort van boven, lang van achteren) – is retro jaren tachtig, individualistisch en hip. Levi wil dominee worden en in het kamp zien we hem in actie. Hij heeft de moves van een evangelical preacher al onder de knie: de intensiteit, de swagger, de staccato zinnen en het aanzwellende stemvolume. De kleintjes in het kamp zijn diep onder de indruk. De blonde tienjarige Tory is een fan van christelijke ­heavy metal en rap. Haar passie is dansen. Maar soms, bekent ze, danst ze ‘voor het vlees’ en ‘niet voor God’. De negen jaar oude Rachael is een kleine zendeling in spe. Met bijbeltraktaten in de hand stapt ze op wildvreemden af om het woord Gods te verkondigen.
Becky Fischer zelf is een moederlijke dikkerd met spikey blond haar. Haar missie in het leven is om een nieuwe generatie christelijke activisten te trainen. Vooral omdat de concurrentie, de moslims, het zoveel beter doen. ‘Kijk naar Palestina,’ zegt Fischer, ‘daar nemen de moslims hun kinderen mee naar kampen zoals wij onze kinderen naar bijbelkampen brengen en ze leggen granaten in hun handjes.’ Fischer gaat niet zover in het na-apen van moslimkinderkampen dat ze letterlijk wapens aan haar christensoldaatjes uitdeelt. Maar ze komt dicht in de buurt. In het kamp voeren de kinderen, geschminkt met oorlogsverf en uitgedost in gevechts­tenue, een krijgsdans op. Opgepompt met de Heer slaan de kinderen aardewerk stuk dat de ‘overheid’ moet voorstellen, terwijl Fischer hen aanmoedigt om ‘je leven aan Jezus te geven’ en ‘de macht van onze vijanden’ in Washington te verslaan. ‘Dit is oorlog,’ schreeuwt Fischer tegen de kinderen. ‘Doe je mee of niet?’
Cultuuroorlog
Oorlog is een oude christelijke metafoor. De negentiende-eeuwse hymne ‘Onward Christian Soldiers, Marching as to War’ is nog altijd een hit in christelijke kringen. Maar het bezingen van de kerk van Christus als zegevierend over Satan is van een geheel andere orde dan het inzetten van kinderen als krijgers voor een christelijk-politieke agenda. In Ron Luce’s Battle Cry-spektakelstukken worden jongeren opgeroepen om met hun ‘medesoldaten te marcheren in een veldslag die een generatie zal veranderen’. Dit is een cultuuroorlog waarin christelijke normen en waarden worden ingezet tegen de commerciële jeugdcultuur.
De vijand waartegen de kinderen in Jesus Camp strijden, heeft een minder duidelijk gezicht, maar bestaat uit een amorfe overheid, niet-gelovigen en iedereen die de dood van ongeboren kinderen op zijn of haar geweten heeft. De kinderen in het kamp krijgen massaal een hysterische aanval als ze met kleine babypoppetjes in hun handjes bidden voor Gods interventie in deze misdrijven.
Wie de vriend is, is wel duidelijk. Plotseling verschijnt er een bordkartonnen George Bush en worden de kinderen opgeroepen om voor hun leider te bidden. De goddelijke status van Bush onder evangelische christenen is een bekend fenomeen. Maar deze verering werkt vooral op de lachspieren.
Suggestieve teksten
Hoe representatief zijn de kleine christelijke mujahedien in Jesus Camp? Waarschijnlijk niet erg. Voor niet-kerkelijk Amerika worden alle vooroordelen over evangelische christenen als gevaarlijke extremisten bevestigd. De makers benadrukken in interviews dat dit niet hun bedoeling was. Ze hadden aanvankelijk het plan om een film te maken over de intense geloofsbeleving van christelijk evangelische kinderen. Maar toen de camera aanstond, speelde de benoeming van een nieuwe rechter voor het Hooggerechtshof. Nieuws dat door evangelische christenen op de voet werd gevolgd, overtuigd als ze zijn dat een Jezus-vriendelijk hof hun ticket is naar de christelijke versie van de sharia, wetten gebaseerd op het Heilige Boek. De filmmakers sprongen daarop in door beelden van het platteland te larderen met geluidsfragmenten van nieuwsberichten en christelijke praatprogramma’s en er teksten doorheen te snijden. Het doet wat gemakkelijk aan. Je maakt geen exposé over de politieke macht van christelijk rechts met een paar suggestieve teksten, zoals een statistiekje dat vijfenzeventig procent van de kinderen die thuis onderwijs krijgt, zogenaamde homeschoolers, evangelische christenen zijn. Er wordt niet bij gezegd dat slechts een op de vijftig schoolkinderen in Amerika een ‘homeschooler’ is.
Blijkbaar voelden de makers zich toch ongemakkelijk bij het commentaarloze regis­treren van het zomerkamp. En dus besloten ze als wederhoor een ‘tegenstander’ in de film te zetten: de radiotalkshowhost Mike Papantonio. Een christen, maar een van het liberale soort, acceptabel voor de seculiere kijker. Een zwaktebod. Papantonio lijkt een aardige man. Zijn commentaar op de politieke agenda van evangelische christenen is echter weinig diepgaand. Tot vervelens toe herhaalt hij dat er in Amerika scheiding van kerk en staat moet zijn. Bedankt Mike.
Progressieve christenen
Ondanks het fascinerende onderwerp van de kindsoldaatjes voor de Heer, geeft Jesus Camp een clichébeeld van christelijk rechts. Bovendien is de film politiek al achterhaald. De vereenzelviging van evangelische christenen met Bush en de Republikeinse Partij staat in christelijk rechtse kringen op dit moment ter discussie. Dat heeft tal van oorzaken. De corruptie- en seksschandalen rond prominente Republikeinen spelen een rol. De onthullingen van David Kuo, een Witte Huis-adviseur voor zogeheten ‘Faith-Based Initiatives’, dat Witte Huis-medewerkers de leiders van christelijk rechts achter hun rug uitmaakten voor ‘idioten’, bevestigden vermoedens van sommige evangelische christenen dat ze door de regering gebruikt worden. En de progressief evangelische boodschap dat christenen zo idioot gefixeerd zijn op abortus en homoseksualiteit, dringt nu ook door.
Progressieve christenen houden zich bezig met linkse thema’s als armoede en milieu. Jim Wallis, een van de leiders van deze (kleine) beweging roept al lang dat de bijbelse boodschap er een is van solidariteit met de armen en sociale gerechtigheid. Als je de meer dan drieduizend bijbelteksten over armoede uit het heilige boek zou knippen, zegt Wallis, dan houd je uiteindelijk een boek over dat lijkt op een kaas met gaten.
Vorig jaar, toen ik voor de Ikon een reportage maakte over Wallis, kwam ik bij toeval terecht op een conferentie van evangelische christenen die leefgemeenschappen hebben gevormd in Amerika’s armste steden. Tweeduizend evangelische christenen, die met de bekende halleluja- en amen-uitroepen en veel gezwaai van armen liedjes over Jezus zongen, en nooit het woord abortus noemden, maar een weekend lang over christelijke sociale gerechtigheid spraken. Er was geen journalist te bekennen. Toen ik de voorzitter vroeg of het misschien niet verstandig zou zijn om de media erop te attenderen dat er ook evangelische christenen zijn die niet tot de christelijke stormtroepen behoren, haalde hij zijn schouders op. Hij wilde niet aan partijpolitiek doen. Armoedebestrijding vergde al zijn energie.
Uit een recente opiniepeiling van Newsweek blijkt dat de band van evangelische christenen met de Republikeinse Partij minder strak is. In 2004 stemde vierenzeventig procent van blanke evangelicals voor republikeinse kandidaten, nu zou dat zestig procent zijn.
Het gist onder christelijk rechts. En hoewel christelijk rechts politiek nog lang niet is uitgerangeerd, weken grote aantallen evangelische christenen zich los van de Republikeinse Partij. Ze ontdekken dat je ziel en zaligheid verkopen aan een partij grote gevolgen heeft voor de integriteit van het geloof.
Kindermishandeling
De documentairemaker die je eigenlijk op een onderwerp als Jesus Camp zou willen zetten, is Michael Apted, de regisseur van de befaamde 7 Up-serie. Hoe varen Levi, Tory and Rachael over zeven jaar? Over veertien jaar, als ze jonge volwassenen zijn? Demonstreren ze dan nog tegen abortus? Of zijn ze van hun geloof gevallen, zoals de evangelische christelijke leiders vrezen? Nu zijn ze vooral kinderen. En kinderen doen wat hun ouders van hen verwachten. Daarom is ook de afschuw van seculiere Amerikanen over de extatische geloofsbelevenis van de kinderen misplaatst. Een vriendin, psycholoog van beroep, noemde het kindermishandeling. Is dat ook zo?
Als Becky Fischer de kinderen vermanend toespreekt: ‘Ik weet niet welke slechte dingen jullie hebben gedaan, maar jullie weten het!’ en je ziet de kinderen rillen van angst en in huilen uitbarsten, dan lijkt het een vorm van kindermishandeling. De onschuldige lammetjes krijgen de evangelische ideologie door de strot geduwd. Indoctrinatie. Brainwashing. Griezel. Nu is de indoctrinatie van kinderen van alle tijden en alle ideologieën en in vergelijking met bijvoorbeeld de Culturele Revolutie in China, zijn Becky Fishers methoden zachtzinnig. Fischer wijst er in interviews fijntjes op dat wat zij doet niet wezenlijk verschilt van wat ouders doen met hun kinderen: het overdragen van de normen en waarden.
Het is de uitwerking van Fischers methoden op de kinderen die de kijker aangrijpt. De schuldgevoelens, de tranen, het flauwvallen (altijd achterover) in de armen van een christelijke ouder – dat gaat te ver.
Maar richt de spirituele demagogie inderdaad schade aan, of doen de kinderen wat alle kinderen doen: hun ouders en de andere volwassenen plezieren met gedrag dat in de groep hoog staat aangeschreven? Als de ouders tranen willen, dan krijgen ze tranen. Hysterische aanvallen? Geen probleem. Spectaculair flauwvallen? Met een beetje moeite kan daar ook voor gezorgd worden.
Midden in de film is er een onthullend shot. Tijdens een van de extatische sessies in de grote hal van het kamp, begint een schattig blond meisje stil te huilen. In close-up zien we de tranen wellen in haar ogen. Ze knippert met haar lange wimpers en dikke druppels rollen over haar wangen. Op dat moment kijkt ze in de camera. ‘Heb je dit gefilmd?’ lijkt ze te vragen.

Evangelisten in de VS Kindsoldaatjes van Bush; IDFA SPECIAL 2006