<div class="lead">
Het was een artikel in Vrij Nederland dat de Nederlandse politie op het spoor zette van Eshetu Alemu, voormalig lid van de Derg, de junta die de Rode Terreurcampagne op zijn geweten heeft in Ethiopië. Vandaag hoorde hij levenslang tegen zich eisen wegens oorlogsmisdaden in de provincie Gojjam.
</div>
Daar is hij dan te zien, terwijl hij het volk toespreekt, op een tv-scherm in een zaal van de rechtbank in Den Haag: Mengistu Haile Mariam, leider van de Derg, de militaire junta die met keiharde hand, en met steun van de Sovjetunie, Ethiopië in een socialistische dictatuur veranderde. Mengistu houdt een fles omhoog met rode vloeistof. ‘We zullen al onze vijanden vernietigen’, zegt hij, en gooit de fles kapot. De camera zoomt vervolgens in op rode vloeistof tussen glasscherven die in het zand zakt, in beelden die er later in gemonteerd zullen zijn.
Deze speech, uit maart 1977, geldt als het startsein voor de Rode Terreur, de jaren waarin het regime op grote schaal martelde en duizenden Ethiopische burgers vermoordde, om veronderstelde tegenstanders uit te schakelen. Het beeldfragment maakte dinsdag deel uit van het requisitoir tegen het voormalig Derg-lid Eshetu Alemu, dat deze en volgende week nog dient in Den Haag.
Alemu (63) was een van de 120 Derg-leiders die het land runden. In 1978 was hij de hoogste ‘baas’ in de provincie Gojjam, waar <a href="https://www.vn.nl/marnix-de-bruyne-ethiopische-beul/?token=MU9UNWxReE5JLzliRnkxNjBQS0VlMnJxL0lKdmJPSDVWZUVsRVFIdExXMD0" target="_blank">de oorlogsmisdaden </a> waarvoor hij terecht staat plaatsvonden.
Officier van justitie Nicole Vogelenzang somt het dinsdag nog een keer op: 75 moorden – jonge jongens, wier executie Eshetu zou hebben bevolen – 321 gevangenen die zonder vorm van proces werden opgesloten, van wie er 240 maanden, dus járen vastzaten – en 9 martelingen. &#8216;Dat is ‘negen keer één mens dat gemarteld is, aan het plafond is gehangen en zo vaak en hard is geslagen dat hij niet meer kon lopen’, voegt ze toe, om het individuele leed te benadrukken van alle slachtoffers.
In drie weken – met dinsdag en woensdag het requisitoir en volgende week de verdediging en de tweede termijn – behandelt Nederland een rechtszaak wegens oorlogsmisdaden, waar het Internationaal Strafhof mogelijk twee jaar voor nodig zou hebben. Helemaal eerlijk is de vergelijking niet: ook aan deze zaak ging een jarenlang onderzoek vooraf, waarvoor onder meer een twintigtal getuigen in het buitenland zijn gehoord.
Pikant detail: in 2009 vond het Team Internationale Misdrijven <a href="https://www.vn.nl/ethiopische-beul-is-ondergedoken-in-nederland/" target="_blank">een artikel in Vrij Nederland uit 1998</a> over Eshetu, die in 1983 naar Nederland kwam en hier asiel verkreeg. Daarop ‘is er besloten nader onderzoek te doen’, zoals de officier van justitie dinsdag voorleest. Wat weer eens aantoont hoeveel invloed de pers kan hebben.
<h4 class="p1">Kruisverhoor</h4>
Hoe dan ook: de verschillen met het Angelsaksische model, waarop de aanpak van het Strafhof is gebaseerd, zijn opvallend: op de eerste twee zittingsdagen vorige week stelden drie rechters directe, soms confronterende vragen aan Eshetu op basis van alle getuigenverklaringen en het onderzoek. Een Amerikaanse rechter zou dat overlaten aan advocaten en aanklagers, tijdens lange kruisverhoren. Maar nu kon het publiek meteen al meemaken hoe Eshetu zich vast leek te praten.
De man die zich sinds zijn arrestatie in 2015 in Amstelveen steeds op zijn zwijgrecht had beroepen, toonde vorige week maandag dat hij het ‘verkeerde’ regime had gediend, dat het land kapot had gemaakt. Het ‘Revolutionair Campagnecomité’ dat hij in de provincie leidde, hield zich echter vooral met sociale en economische kwesties bezig, zoals het opzetten van boerencoöperaties.
Elke persoonlijke betrokkenheid bij de ten laste gelegde misdaden ontkende hij dan ook. Martelingen, een politie- en een legerkamp, waar gevangen zonder vorm van proces in overvolle, smerige cellen werden opgesloten: in Gojjam kwamen ze naar zijn beste weten niet voor. De ‘exposure meetings’, waar mensen bijeengedreven werden, en daar moesten ‘bekennen’ lid te zijn van de oppositionele groep EPRP, of waar anderen hun als zodanig ‘ontmaskerden’: Eshetu had er nog nooit van gehoord. Tegelijkertijd erkende hij echter dat, gezien zijn positie als hoofd van de provincie, er ‘niets’ kon gebeuren in Gojjam zonder dat hij ervan afwist. 
De rechters konden het maar moeilijk met elkaar rijmen, ook omdat de statuten van de Ethiopische campagne-comité’s duidelijk vermelden dat een van haar taken is ‘antirevolutionaire krachten’ op te sporen en te berechten. Zoals een getuige over hem zei: ‘Hij had alle macht om mensen te laten arresteren, martelen en executeren. Zonder Eshetu gebeurde er niks.’
<q class="pull-left">Hij had alle macht om mensen te laten arresteren, martelen en executeren. Zonder Eshetu gebeurde er niks.</q>
<h4 class="p1">Diep emotioneel trauma</h4>
Toch bleef Eshetu ontkennen, zelfs afgelopen donderdag nog. Vijf van de getuigen waren uit de VS en Canada overgekomen om van hun spreekrecht gebruik te maken. ‘Nadat ik uit de martelkamer kwam, kon ik niet meer lopen. Ik kan slecht horen, mijn oor suist permanent als gevolg daarvan, ik heb een diep emotioneel trauma opgelopen’, zei een van hen, een man die in 1978 werd opgepakt, vlak voor zijn eindexamen. ‘Maar ik heb geluk gehad, ik heb het overleefd: zoveel anderen zijn gemarteld en voor onze ogen vermoord. Menselijk kapitaal, dat het land vooruit had kunnen helpen, is kapot gemaakt wegens egoïsme en politieke dogma’s’.
‘Ik ben leeg, ik huil al veertig jaar om mijn broer en denk elke dag aan hem’, zei Sebene Ademe, een ander slachtoffer’, wier oudste broer tot de geëxecuteerden behoorden. Ze had steeds voedsel naar de gevangenis gebracht, maar hoorde op een dag dat het niet meer nodig was. Zo kwam ze erachter dat hij was geëxecuteerd. ‘Ik wil weten wat Eshetu zelf denkt’, zei ze, waarop ze foto’s liet rondgaan van haar knappe, lange broer. Als Alemu ze heeft gezien, knikt hij even kort naar de bode. Maar zijn ware gedachtes, gaf hij niet prijs. Integendeel. In zijn lange reactie noemde hij het leed van de slachtoffers ‘schokkend’ en zei hij ‘op zijn knieën te willen gaan voor hen en voor iedereen in Ethiopië’ maar alleen omdat hij ‘als een van de 120 Derg-leden’ een voor Ethiopië ‘totaal vreemde ideologie’ had gediend.
<q class="pull-left">Ik heb geluk gehad, ik heb het overleefd: zoveel anderen zijn gemarteld en voor onze ogen vermoord.</q>
De EPRP, van wiens lidmaatschap de slachtoffers werden verdacht, werd destijds gezien als een gevaar voor het land. Als zij zou winnen, zou Ethiopië ‘een tweede Cambodja’ worden, zei hij, verwijzend naar het regiem van Pol Pot. Het was het vergoelijken van een bewind dat vooral uit zelfverdediging tot zijn wandaden zou zijn gekomen. Precies dezelfde manier van redeneren was ik kort daarvoor <a href="https://www.volkskrant.nl/4522816/" target="_blank">in de Volkskrant </a>tegengekomen. Julio Poch, de ex-Transavia-piloot die vastzit in Argentinië omdat hij ‘dodenvluchten’ zou hebben uitgevoerd, zei daarin dat ‘een groep terroristen’ destijds ‘van Argentinië een communistische staat wilde maken’: ‘De regering voerde oorlog om dat te voorkomen. En in een oorlog vallen nu eenmaal slachtoffers.’ Ook Poch ontkent elke persoonlijke betrokkenheid bij enige wandaad.
<h4 class="p1">Medelijden</h4>
‘Weet je, die eerste zittingsdag had ik zelfs een beetje medelijden met Eshetu’, zegt ex-vluchteling Sirak Asfaw (58), die vrij heeft genomen om het proces te kunnen meemaken. Hij was EPRP-sympathisant en zat een paar maal kort gevangen tijdens het bewind-Mengistu.‘Eshetu zit hier helemaal in zijn eentje in de cel’, zegt hij. En zonder veel bezoek: zijn ex-vrouw woont met de kinderen inmiddels in de VS. ‘Maar dat hij niets wil bekennen, en geen berouw toont… Hij mag de hoogste straf krijgen.’
Asfaw, die een zwart-witfoto bij zich draagt van Abate Achullee, een boezemvriend van hem die omkwam door de Rode Terreur, is er ook deze dinsdag bij. Aandachtig luistert hij naar hoe officieer van justitie Nicole Vogelenzang een getuige citeert, die Eshetu zelf heeft gezien in een van de gevangenkampen. Ze vertelt over een man die zolang op zijn voetzolen was geslagen dat ze ontveld waren, waarna hij toch gedwongen wordt over ‘korreltjes’ te lopen. Na zes of zeven stappen zakt hij door de pijnscheuten ineen, en sterft drie uur later. Asfaw zet zijn bril af en veegt een traan weg. ‘Natuurlijk grijpt het je aan’, zegt hij.
Woensdag hoort hij, aan het eind van weer een dag met details over gruweldaden, de officier ‘echt’ levenslang eisen tegen Eshetu, zonder recht op vervroegde vrijlating. ‘De ontkenningen van Eshetu doen echt pijn’, zegt hij. ‘Maar de eis geeft genoegdoening.’
Maandag krijgt de verdediging het woord.