<div class="wpg-element lead-bold">
Mensen ‘serieuze pijn’ aandoen en zonder vorm van proces levenslang opsluiten wordt met de invoering van de Military Commissions Act wettelijk toegestaan in de Verenigde Staten. Wat als Amerika nu vraagt om uitlevering van een Nederlandse terreurverdachte?
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Deze week zet president Bush zijn handtekening onder een nieuwe wet die de ondervraging en de berechting van terreurverdachten regelt, de Military Commissions Act. Die naam is een zoethoudertje, schreef een jurist. Military Dictatorship Act dekt de lading beter. Want wat doet de wet? Het geeft de president (en zijn minister van Defensie) het recht om terreurverdachten te martelen. Het geeft de president (en zijn minister van Defensie) het recht om terreurverdachten te classificeren als ‘enemy combatants’. En het geeft de president (en zijn minister van Defensie) het recht om die ‘vijandige strijders’ levenslang op te sluiten zonder dat ze ooit voor een rechter verschijnen.
Dat deed president Bush toch al, zult u zeggen – zie de omstreden ondervragingstechnieken, de geheime detenties en Guantánamo Bay. Ja, maar de president had zich die macht eigenhandig toegeëigend. Nu heeft de volksvertegenwoordiging hem die macht gegeven. Daarmee is de Amerikaanse rechtsstaat aangetast.
Guantánamo Op donderdagavond, enkele uren nadat de Senaat de nieuwe wet heeft aangenomen (vijfenzestig stemmen voor, vierendertig tegen; twaalf Democraten steunden de wet) belt advocaat Robert Kirsch, een van de vijfhonderd prominente advocaten die gedetineerden in Guanatánamo Bay vertegenwoordigen. Hij is woedend. ‘Het is een zwarte dag voor Amerika. Twee jaar geleden, toen de foto’s uit Abu Ghraib opdoken, sprak iedereen er schande van, nu zijn dergelijke praktijken in een wet gelegaliseerd.’ Kirsch is de advocaat van zes Bosnische Algerijnen over wie VN eerder schreef. Ze werden in oktober 2001 in Sarajevo gearresteerd op verdenking van het beramen van een aanslag op de Amerikaanse ambassade. Drie maanden later werden ze vrijgelaten bij gebrek aan bewijs. Toen ze de gevangenis verlieten, werden ze gekidnapt door Bosnische en Amerikaanse veiligheidsagenten. Sinds januari 2002 zitten ze vast in Guantánamo Bay.
Gebruikmakend van het habeas corpus-recht heeft Robert Kirsch de zaak van de Bosniërs bij een rechtbank in Washington ingediend. De zaak is al enkele keren in hoger beroep geweest en wacht nu op de uitspraak van de rechter. Kirsch: ‘Die zal op grond van deze wet de zaak niet ontvankelijk verklaren. Onze volgende stap is dan het Hooggerechtshof.’
Zelfs enkele Republikeinse senatoren weten dat de Military Commissions-wet tegen de grondwet indruist. Toch stemden ze vóór, blijkbaar in de hoop dat het Hooggerechtshof de wet, of onderdelen van de wet, ongrondwettelijk zal verklaren. Misschien.
Europese Hof Kirsch verwacht dat de zaak van de Bosniërs als eerste het Hof zal bereiken. Maar zelfs met een gunstige uitslag, zijn zijn cliënten niet vrij.
Het betekent alleen dat het Congres een betere wet zal moeten aannemen. Daarom heeft Kirsch de zaak van de Bosniërs ook aanhangig gemaakt bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Als dat de zaak accepteert, zal het voor het eerst zijn dat een Europese rechtbank zich met Guantánamo bemoeit. Kirsch hoopt voor zijn cliënt Lakhdar Boumediene (de andere vijf zullen volgen) op een uitspraak van het Hof die de regering van Bosnië dwingt om alle diplomatieke kanalen aan te wenden om hem vrij te krijgen.
De nieuwe Amerikaanse wet zal ook op andere manieren een rol in Europa spelen. Wat als een Europees staatsburger als een ‘vijandige strijder’ wordt geclassificeerd en daarmee in het nu legale zwarte gat van de Amerikaanse rechtsstaat verdwijnt? Nederland wordt met deze vraag direct geconfronteerd in de uitleveringszaak van de Iraakse Nederlander Wesam al D. Amerika beschuldigt hem van betrokkenheid bij aanslagen tegen Amerikaanse militairen in Irak. De advocaat van Al D., Victor Koppe, verwacht dat de minister binnen enkele weken definitief zal beslissen over de uitlevering. Amerika heeft Nederland beloofd dat Al D. niet aan het gewone strafrecht zal worden onttrokken door hem als ‘enemy combatant’ te classificeren. Maar wat is die belofte waard, nu de nieuwe Military Commissions-wet de president en het ministerie van Defensie het recht geeft om terreurverdachten die classificatie te geven?
Als een Nederlandse onderdaan bestempeld wordt als een ‘vijandige strijder’ kan hij wettelijk levenslang in een cel verdwijnen zonder ooit een rechter te zien. Is een Nederlandse minister bereid dat risico te nemen, afgaande op een belofte van de Amerikaanse overheid? Hebben we niet net een Kamerdebat gevoerd over de leugen van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rice? Zei premier Balkenende onlangs niet: ‘Dit soort zaken moet je niet te veel hebben’?
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Wat staat er in de Military Commissions Act?</h3>
Ondervragingstechnieken Martelen mag volgens deze wet niet. Maar de wet geeft de president het recht om zelf te bepalen welke ‘enhanced interrogation techniques’ (verhoogde ondervragingstechnieken) onder de Geneefse conventie zijn toegestaan. De wet probeert een onderscheid te maken tussen ‘extreme’ pijn – martelen – en ‘serieuze’ pijn, wat geen martelen zou zijn. En dus denkt de kritische Republikeinse senator John McCain, die uiteindelijk voor de wet stemde, dat onderkoeling en het ontzeggen van slaap niet zijn toegestaan en concludeerde de Wall Street Journal dat dit wel mag. Welke ‘technieken’ de president de CIA toestaat, zullen we niet te weten komen, want volgens de wet hoeft de president geen lijst met toelaatbare technieken bekend te maken. Er is een uitzondering. De wet noemt verkrachting bij name. Dat is volgens de wet geen martelen.
Vijandelijke strijder De wet verbreedt de definitie van ‘illegale vijandige strijders.’ Daar kunnen buitenlanders onder vallen die in hun eigen land opgepakt worden. Maar ook wettige Amerikaanse ingezetenen en volgens sommige juridische experts (hier is onduidelijkheid over) zelfs Amerikaanse staatsburgers. Niet alleen mensen die ‘vechten’ tegen de Verenigde Staten en ‘hun bondgenoten’, maar ook zij die ‘material support’ (materiële steun) aan terroristen verlenen, kunnen als vijandige strijder worden geclassificeerd. ‘Material support’ is een rekbaar juridisch begrip. Onlangs werd een man in New York voor ‘material support’ aan terroristen gearresteerd. Hij verkocht televisieschotels waarmee de zender van Hezbollah ontvangen kan worden.
Habeas Corpus Wie eenmaal het plakkaat ‘strijder’ draagt kan voor onbepaalde tijd – zelfs voor het leven – worden opgesloten. De gedetineerde is zelfs het zogenaamde habeas corpus-recht kwijt, het onvervreemdbare recht om de gevangenhouding voor een rechter aan te vechten. Dit recht is zo oud als de Magna Carta (1215) en is verankerd in de Amerikaanse grondwet. Niettemin gooit deze wet het habeas corpus-recht overboord.
Militaire tribunalen Als het de overheid belieft, dan kan de ‘vijandelijke strijder’ door een militair tribunaal veroordeeld worden (de gedetineerde heeft geen récht hierop). Belastende verklaringen, afgenomen van getuigen die wellicht zijn gemarteld of onder druk zijn gezet zijn toelaatbaar als de rechter ze ‘relevant’ acht.
Geneefse conventies Een gedetineerde terreurverdachte kan nooit een aanklacht indienen tegen de overheid of iemand die in overheidsdienst werkt op basis van schending van de Geneefse conventies. Aangezien de wet met terugwerkende kracht – tot 26 november 1997 – van kracht is, betekent dit in praktijk een ‘get out of jail’-kaart voor iedere Amerikaan die beschuldigd wordt van oorlogsmisdaden of schendingen van mensenrechten.
</div>