<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Buitenstaander in Wieringen</h3>
<p>In ‘Een soort familie’ gaat Kees van Beijnum de provincie in, met een feelgood-verhaal waar je niet boos op kunt worden. </p>
<p>Bij &#8216;la Hollande profonde&#8217; denken we literair direct aan het Nederland van vroeger, geregeerd door de God van Jan Siebelink. Maar het begrip strekt zich wijder uit, het omvat ook de tegenstelling stad (slecht) en platteland (goed). Het haastige stadsleven versus agrarische kalmte. Terug naar de akkers, waar nerveuze singles duurzaam geluk kunnen vinden bij kieskeurige, vruchtbare boeren die nog bij hun vitale ouders wonen. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Of dat werkelijk zo is, laat zich bevragen. Maar menig schrijver, Gerbrand Bakker voorop, spint garen bij die gewestelijke romantiek. Zo langzamerhand kun je een topografische kaart maken van Nederland, waarop de literaire reuksporen van schrijvers per provincie, gemeente of dorp gemarkeerd worden. Zo betreedt Kees van Beijnum (1954) in zijn nieuwe roman Een soort familie Joost Zwagerman-county: West-Friesland. En wel de gemeente Wieringen. De bladeren ruisen erop los, stug baant de eenzame fietser zich een weg door de snijdende wind &#8211; en meer. Van Beijnum maakt terdege en uitvoerig werk van dat andere Nederland, dat zich wat mij betreft tweeregelig (in een gesprek over een fiets) laat samenvatten:<br />&#8216;Er zit geen slot op.&#8217;</p>
<p>&#8216;Waarvoor heb je een slot nodig?&#8217;</p>
<p>Probleem is alleen dat bij zo&#8217;n samenvatting verloren gaat wat Van Beijnums roman voor een groot deel (ruim driehonderd pagina&#8217;s) de moeite van het lezen waard maakt. Het toegankelijke verhaal is namelijk tamelijk dun, en zo&#8217;n honderd pagina&#8217;s voor de finish gaat Van Beijnum, die de lezer kennelijk voor achterlijk houdt, ook nog alles ten overvloede zitten verklaren &#8211; heel gebruikelijk bij het genre van popular fiction.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; Gandhi wordt er voor elk wissewasje bijgeroepen</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het verhaal: direct belanden we, bij het openen van het boek, in ons huidig tijdgewricht, om precies te zijn in het illusieloze bestaan van de vertegenwoordiger in kantoormachines Teun. Die heeft het niet makkelijk, want zijn vrouw loopt weg met Ed (hun studievriend, haar ex) en in diezelfde neerwaartse spiraal kelderen zijn verkoopresultaten. Van salesman of the year tot frauderende loser. Van Beijnum vertelt twee verhalen: dat van Teuns heden en dat van zijn verleden, want iedere therapeutisch geschoolde schrijver weet dat je met zo&#8217;n joekel van een probleem als Teun, moet poeren in dat wat eerder plaatsvond en verdrongen is, want zo gaat dat met verleden. Ischa Meijer heeft niet voor niets geleefd, denk ik dan meestal maar.</p>
<p>Maar gezien het effect dat een West-Friese zoete lekkernij, die je daar gewoon legaal bij de bakker kunt krijgen, heeft op Teun, die na de eerste hap dírect het verleden in schiet, moeten we van Van Beijnum vast eerder aan Proust met zijn madeleine denken. En omdat we op de lagere school hebben leren tellen en het in het verleden spelende verhaal meer ruimte opeist dan dat in het heden, weten we: die Teun is blijven hangen in het verleden. Zijn contemporaine non-bestaan kan pas wat worden als hij in het reine is met wat toen plaatsgreep: de dood van vijftienjarige Hans, zijn oudere broer.</p>
<p><b>Vredesactivisten</b><br />Ik heb het eerder over Van Beijnum geschreven, maar ik blijf het herhalen, want hij is tenslotte ook de auteur van de mooie huwelijksroman Paradiso (2008), een wijze vertelling over verlies en berusting: als Van Beijnum aan Literatuur denkt, gaat het mis. Schrijft hij zonder het besef dat alle losse eindjes ergens toe moeten leiden, zou hij meer vertrouwen op zijn personages die buiten &#8216;s auteurs pas willen lopen, op zijn lezers die je niet bij het kleine handje hoeft te voeren, dan zit het snor. Hij doet, ten bewijze van deze stelling, ook heel veel goed in Een soort familie, waardoor de roman lang aangenaam leesvoer biedt.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; De eerste kennismaking met het gezin van Bruul is hartverscheurend</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zo is het buitenstaandersperspectief (daar heeft Van Beijnum patent op) om over die inside-plattelandswereld te vertellen slim gekozen. Het verhaal speelt eind jaren tachtig en de ouders van Teun en Hans behoren tot de vredesbeweging, die destijds actief was en wellicht de laatste massale oprisping was van een onverzoenbaar verzuild Nederland. Tegen plaatsing van kernkoppen in onze achtertuin waren ze, voor eenzijdige ontwapening door het Westen, voor Vrede. Het gezin gaat folderend de deuren langs, vermeit zich op bijeenkomsten met zang, dans en voordracht waar ze andere wereldverbeteraars treffen. Een zwaar lot voor Teun en Hans, die verplicht meemoeten en op school gepest worden vanwege het seculiere missionariswerk van hun humanistische ouders. Het gezin is slechts bevriend met één ander gezin, dat van de wildeman Bruul. Ook mensen die oorspronkelijk niet uit Wieringen komen. Teun beschouwt hen als &#8216;al maken ze geen deel uit van dezelfde stamboom, een soort familie&#8217;.</p>
<p>Van Beijnum toont zich als tergend trage, kundige verteller van het leven dat daar toen geleid werd, het activisme, de omringende natuur, de ruwe gebruiken van de plaatselijke jeugd, als beschrijver dus, een kleine Hollandse meester. Vooral is hij sterk in vignetjes. De eerste kennismaking met het gezin van Bruul is hartverscheurend. En ook de ontmoeting van het in Tenson-jacks gehulde activistengezin met een psychisch verwarde dakloze is indringend. In die ene scène laat Van Beijnum, die niet in de valkuil stapt van expliciete oordelen over die in onze eenentwintigste-eeuwse ogen zo achterhaalde wereldverbeterij, het stuklopen van hun idealen op de realiteit zien.</p>
<p><b>Dichteropdezeedijkje</b><br />Maar zoals het duurzame Tenson-jack een welgekozen symbool is om, zonder verder commentaar, het naïeve, inkeurige ouderstel te typeren, zo gaat het weer erg mis als de duiven langskomen. Vredesduiven, uiteraard. Maar ook doemt er een nachtelijke houtduif op bij het raam van Teuns jongenskamer, zodat de lezer te begrijpen krijgt: zou dat niet de reïncarnatie zijn van de dode broer? Ook doet Van Beijnum, die immer zijn pathetiek moeilijk kan beteugelen, in Een soort familie weer een heus dichteropdezeedijkje. In die uitzinnig succesvolle roman riep een sneu kereltje de reeds eeuwen geleden overleden Joost van den Vondel aan, in Een soort familie wordt Gandhi&#8217;s eeuwige slaap door Teun danig verstoord: &#8216;Gandhi, meester, heilige man, o, wijze Gandhi, vertel me hoe ik dit moment kan doorstaan. Vertel me hoe het verder moet, met mij en met mijn ouders, als die deur straks openzwaait.&#8217; Gandhi wordt er voor elk wissewasje bij geroepen en dat zou je lollig kunnen noemen, ware het niet dat daarachter te merkbaar Van Beijnums diepdoorvoelde sentiment schuilt bij het borduurwerkje van het zigeunerkind met biggelende traan.</p>
<p>De term feelgood welt in mij op, waarmee ik bedoel: niks voor mij. Maar ook niet iets om boos over te worden. Er zullen lezers zijn die oprecht verheugd raken als blijkt dat Teuns probleem in het vormgeven van zijn bestaan, te weten &#8216;kiezen voor de minst onaantrekkelijke mogelijkheid&#8217;, tegen het slot opgelost wordt. Dan krijgt hij de keuze om lekker bij zijn zoontje Joris, zijn ex-vrouw Tessa en haar invoelende Ed te gaan eten, in grootstad Amsterdam, of toch zijn ex-collegaatje Marloes met haar fijne harde lijf te bezoeken, in overzichtelijk Schagen. Hij zit in de trein en kan besluiten waar hij uitstapt: Amsterdam of Schagen. Zogezegd een tweesprong; overal wacht vrijheid. &#8216;Zijn tijd gaat nu in,&#8217; luidt de langverbeide slotzin en verdomd, gelukkig is dat zo.</p>
<p><i>Kees van Beijnum, ‘Een soort familie’, De Bezige Bij, 439 p., € 19,90</i></p>
</p></div>


Jeroen Vullings

Buitenstaander in Wieringen

Gerelateerd