<div class="wpg-element paragraph">
<p>Met ware doodsverachting werpen vaak ongewapende jongens zich in de strijd tegen Khadaffi. ‘Kom op, naar Brega!’</p>
<p>Wie een net bevrijde stad binnenrijdt, kan toch nog maar beter behoedzaam opereren. Degenen die er jarenlang voor zorgden dat er geen vrijheid is, moeten nog ergens zijn, verstopt tussen al die opgeluchte inwoners. Ik kijk dan ook enigszins bezorgd naar de mannen die mijn auto insluiten in het centrum van de Oost-Libische stad Benghazi. Na een snelle nachtelijke rit ben ik daar als een van de eerste internationale journalisten gearriveerd. De mannen turen naar binnen. Even denk ik dat het dezelfde blikken zijn die ik een paar weken eerder in Caïro kreeg van Mubarak-aanhangers: &#8216;Ben je een westerse journalist? Wegwezen en snel een beetje,&#8217; was dan de reactie. Als je geluk had. Vaak werd er meteen geschopt en geslagen. Maar de starende Libiërs hebben een ander welkom in gedachten. Al slaan ze mij wel. Op mijn schouders. Ze applaudisseren zelfs als ik vertel dat ik uit Nederland kom. &#8216;Allah Akbar. God is groot.&#8217;</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Die leus en het applaus worden overgenomen door de hele groep demonstranten voor de overheidsgebouwen aan de boulevard van Benghazi. Hier is de Libische revolutiestorm ontstaan. Hier hebben ongewapende betogers hun leven gegeven voor een nieuw Libië, in gevechten met de politiediensten en het leger van Khadaffi.</p>
<p>Het hoofdgerechtsgebouw is als enige nog een beetje intact &#8211; het complex ernaast, waarin ook de politiediensten cellen hadden, is uitgebrand en rookt nog na. Inmiddels is het met leuzen volgekalkte gebouw het hoofdkwartier van een overgangscomité, een &#8216;juridische adviesraad&#8217;, zoals de rechters en advocaten het zelf noemen. Binnen zijn houten balken schuin tegen de drie grote deuren gezet om te voorkomen dat de menigte buiten zich, ook al is het misschien met goede bedoelingen, massaal binnen meldt. Maar ook is er de vrees dat infiltranten van Khadaffi opduiken. Een soortgelijke angst is er onder de demonstranten, die willen weten of &#8216;de raad&#8217; wel mensen aanstelt die schone handen hebben.</p>
<p>Aan een rechter vraag ik wat de belangrijkste verandering moet zijn in een nieuw Libië. Omdat ik de legendarisch lange Arabische antwoorden ken, vraag ik of hij dat in één zin kan uitleggen. Hij zegt het in twee woorden: &#8216;Onafhankelijke rechtspraak.&#8217;</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; De IC-arts dilt Ahmeds hand op en laat hem weer vallen: &#8216;Kijk, helemaal dood&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Maar zover is het nog lang niet. Een groot deel van het land is nog in handen van Khadaffi. Dat weten ook de tientallen families die op de geplunderde legerbasis toeterend rondrijden, terwijl ze hun handen uit het raam steken om het V-teken te maken. Libië Hurra! Libië vrij!</p>
<p>In het lokale Al Jala-ziekenhuis zie ik de keerzijde van deze revolutie: de menselijke offers die zijn gebracht. Ahmed Sate maakt de meeste indruk. Hij ligt bewegingsloos in zijn bed, een radeloze blik in zijn ogen. Een kleine kogel in zijn nek heeft ervoor gezorgd dat hij vanaf die plek tot aan zijn voeten volledig verlamd is. De intensivecarearts tilt Ahmeds hand op en laat hem weer vallen. &#8216;Kijk, helemaal dood.&#8217; Ahmed zal nooit meer het V-teken maken. Korte tijd later overlijdt hij. Al snel ontdek ik nog een keerzijde van de revolutie. In het gebouw waar &#8216;onafhankelijke rechtspraak&#8217; moet gaan komen, gaat al vanaf dag één iets behoorlijk mis. &#8216;We hebben huurlingen van Khadaffi gevangen genomen. Die hebben met zware wapens op ons geschoten,&#8217; zegt men. Maar als Peter Bouckaert van Human Rights Watch arriveert voor een inspectie, blijken de &#8216;huurlingen&#8217; vooral buitenlandse arbeiders, van wie er zoveel zijn in Libië. Misschien is één man uit Tsjaad, zwaargewond en stervende, wel een huurling. Maar hij weigert te praten.</p>
<p>Hoe groot het aandeel van huurlingen nu werkelijk is, bijvoorbeeld op plaatsen waar Human Rights Watch nog niet is geweest of niet kan komen, blijft onduidelijk. &#8216;Het is misschien moeilijk voor Libiërs te accepteren dat ze door hun eigen landgenoten worden beschoten,&#8217; zegt Bouckaert.<br />Intussen is nog steeds onduidelijk of de demonstranten, de rebellen, de opstandelingen, of hoe je ze ook moet noemen, tot een echte, landelijke overwinning zullen komen. Hier in het oosten hoopt men op een keten van lokale opstanden die net zo succesvol zal zijn als in Benghazi. Maar die afwachtende houding moeten de oostelijke rebellen al snel laten varen, blijkt in Brega.</p>
</p></div>
<figure id="post-70741 media-70741" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2011/03/c157a50c-4ccf-4cb2-b982-b7f9907b476d_RTR2JRMR_Comp1.jpg" alt="Khadaffi-cartoons op een muur in Benghazi. Foto: Finbarr O&#039;Reilly/Reuters" /><figcaption>Khadaffi-cartoons op een muur in Benghazi. Foto: Finbarr O&#8217;Reilly/Reuters</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Op een middag bezoek ik dit frontliniestadje waar veel van de bewoners werken op het lokale petrochemische complex of studeren aan de &#8216;olie-universiteit&#8217;. Brega is al in handen van de oppositie, maar tot mijn verbijstering wordt het nauwelijks bewaakt door de opstandelingen. Die lakse houding bereikt ook &#8216;de vijand&#8217;.</p>
<p>Dus rijden de volgende ochtend de troepen van Khadaffi het stadje weer binnen. Wat daarna volgt is alleen te beschrijven als een les in onverschrokkenheid. Vrijwel meteen komt er vanuit de verder oostelijk gelegen plaats Ajdabya een militaire operatie op gang. Hoewel militair: de opstandelingen laten vooral zien dat hun legertje goeddeels uit burgers bestaat. Razendsnel komen zelfs tot vanuit Benghazi honderden jongemannen extra naar het front. Velen zijn nog ongewapend, maar hopen bij het verzamelpunt aan de westkant van Ajdabya, de uitvalsweg naar het front, een kalasjnikov te krijgen.</p>
<p>&#8216;Kom op, we moeten naar Brega,&#8217; schreeuwt een wild gebarende jongeman in spijkerbroek en trui naar een paar aarzelende vrijwilligers. Anderen stuiven al weg in hun pick-uptrucks, met geweren en raketwerpers half uit het raam.</p>
<p>Ik rijd tussen hen mee en sla net voor de inkomende artilleriegranaten van Khadaffi af naar het ziekenhuis van Brega. Daar wordt de ene na de andere gewonde binnengebracht. Niet iedereen overleeft het. Een zuster staat huilend bij een strijder bij wie hartmassage niet meer mag baten. Een dokter schreeuwt: &#8216;Kijk dit is wat Khadaffi ons geeft. Geen vrede, geen toekomst. Bommen!&#8217;<br />Een verpleegkundige dweilt het bloed van de vloer. Een straaljager vliegt dreigend over en iedereen houdt de adem in. De bom valt verderop.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; Mijn zoon wilde per se aan dit gevecht meedoen, en ik heb hem aangemoedigd</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ondanks de verliezen en de luchtaanvallen winnen de opstandelingen deze slag en trekken de Khadaffi-troepen zich verder westelijk terug in Ras Lanuf, alweer een plaats met een belangrijke olie-installatie. De opstandelingen zijn trots op hun succes, maar ik vraag mij af of Khadaffi Brega niet gewoon heeft aangevallen om de kracht van zijn tegenstander te meten.</p>
<p>Geschrokken van &#8216;Brega&#8217; besluiten de opstandelingen niet langer af te wachten. Ze doen zelf een aanval op Ras Lanuf en nemen het in, al is het met grote verliezen. Ook hier zie ik weer de doodsverachting van de shabab, de jongemannen. Maar ook van hun ouders.</p>
<p>Een vader zoekt de volgende dag zijn dode zoon in het mortuarium van het ziekenhuis in Ajdabya. Hij vindt hem als onderste op een soort drievoudig stapelbed in de koeling. &#8216;Dat is mijn zoon Muftah. Hij stierf met een raketwerper op zijn schouder. Hij wilde per se aan dit gevecht meedoen en ik heb hem daartoe aangemoedigd. Voor de vrijheid.&#8217; Zijn ogen vullen zich met tranen. Het gezicht van zijn zoon is ongeschonden, maar daaronder is zijn shirt met bloed doordrenkt. &#8216;Kijk, hij heeft een glimlach op zijn gezicht,&#8217; gaat de vader, Mohammed Ayad, verder. &#8216;Ik heb nog meer zoons. Eén woont in Groot-Brittannië en komt nu naar Libië om ook mee te vechten.&#8217;</p>
<p>Dat soort &#8216;buitenlandse&#8217; hulp willen de opstandelingen wel accepteren. Maar, zo benadrukken ze steeds, er mag geen interventie plaatsvinden met buitenlandse troepen. Dat fel ingenomen standpunt verzacht steeds meer als de strijders van Khadaffi de aanval op Ras Lanuf openen en de rebellen het erg zwaar krijgen.</p>
<p>De wonderlijke mix van burgersoldaten en overgelopen militairen kan weinig beginnen tegen de vliegtuigbommen die ik voor mijn neus zie vallen. Khadaffi&#8217;s tegenstanders hebben weliswaar veel pick-uptrucks met daarop luchtafweergeschut, maar de straaljagers laten zich niet makkelijk raken. Ook heeft Khadaffi veel zwaardere artillerie.</p>
<p>Soms ben ik banger voor de rebellen zelf dan voor wat Khadaffi deze kant op schiet. Als ik in Ras Lanuf een granaat langs mij hoor fluiten denk ik dat het inkomend vuur is. Tot ik zie dat een opstandeling achter mij dwars door zijn eigen linie (en die van de aanwezige pers) schiet. Niet wetend of hij zijn eigen mensen zal raken, of de vijand.</p>
<p>Plotseling verschijnt verderop een dikke zwarte rookkolom die gevuld wordt met een bijna honderd meter hoge, zich oprollende, vlammende paddestoel. Een olieopslagplaats is geraakt. Een petrochemisch ingenieur, die bang is zijn naam te noemen, verzekert mij dat aan de andere kant van Ras Lanuf installaties staan die, als ze geraakt worden, meteen een einde aan dit front zouden kunnen maken. Veertig vierkante kilometer zou van de aardbodem verdwijnen. &#8216;Khadaffi wil mensen bang maken, hier in het oosten van Libië, maar ook in Europa. Het is jullie olie die hier nu in brand staat,&#8217; zegt de ingenieur, voor hij zich uit de voeten maakt.</p>
<p>De doodsverachting van de jongemannen is misschien groot, maar wel omgekeerd evenredig met hun militaire ervaring, kennis en middelen.</p>
</p></div>
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2011/03/3333db60-fea2-4265-bf0e-8fd5922feb84_RTR2JVMJ_Comp1.jpg" width="476" height="317"alt="Rebellen leren nieuwe vrijwilligers hoe ze wapens moeten gebruiken. Foto: Finbarr O&#039;Reilly/Reuters" border="0" /><em class="credit">Rebellen leren nieuwe vrijwilligers hoe ze wapens moeten gebruiken. Foto: Finbarr O&#8217;Reilly/Reuters</em></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ruzie is er ook tussen de echte militairen, special forces zelfs, en de vrijwilligers die tot voor kort gewoon studeerden of in de olie-industrie werkten maar nu ineens rebel zijn.</p>
<p>De diepe inslagen van de artillerie van Khadaffi klinken intussen steeds dichter bij. &#8216;Allah Akbar, Allah Akbar&#8217; roepen de jongemannen als de straaljager weer opduikt. En ze schieten vanaf tientallen trucks op het toestel. Ik wil dekking zoeken maar weet niet waar en ren richting de overvolle kliniek in Ras Lanuf. Tot ik ergens in die hoek een granaat hoor neerkomen. Ambulances gieren voorbij. Ik keer hijgend om en wordt door drie rebellen bij hen getrokken. &#8216;Wil je misschien wat drinken. Kijk, we hebben pakjes sap.&#8217; Deze onschuldige zin klinkt zo absurd tegen dit helse decor dat ik pas echt geloof dat die zo is uitgesproken als ik mijn chauffeur bereik en ontdek dat ik een minipakje sap in mijn hand houd. Het rietje zit er nog tegenaan geplakt. Guave.</p>
<p>De opstandelingen die lang hebben volgehouden dat niemand hen mag helpen, schreeuwen naar mij: &#8216;We willen een no-flyzone, maar bij de NAVO doen ze alleen aan praten, praten, praten.&#8217; Ik vraag mij af of dat hen werkelijk zo veel zou helpen. Ze lijken vooral last te hebben van het zware geschut van ondermeer tanks die alles wat ze hebben richting Ras Lanuf schieten. Een no-drivezone zou ook niet slecht zijn. En zwaardere wapens.</p>
<p>De volgende dag valt Ras Lanuf weer in handen van Khadaffi. In mijn hotel in Ajdabya accepteren ze inmiddels geen Libische dinars meer, bang dat ze binnenkort niets meer waard zijn.<br />Tegelijk met de militaire terreinwinst durven Khadaffi-getrouwen die zich ergens onder de bevolking schuil hebben gehouden zich weer meer te roeren. Wanneer ik voor het hotel zit om met mijn satelliettelefoon te bellen, rijdt een man langs en schiet met zijn pistool in mijn richting. Hij mist. Ik bagatelliseer het incident tegenover de verontruste hotelmanager omdat ik denk dat het een misplaatste grap is. Tot ik hoor dat een auto met Khadaffi-aanhangers op het verzamelpunt van de opstandelingen is afgereden. De mannen deden of ze ook de revolutie westwaarts wilden helpen, maar openden plotseling het vuur. Ibrahim van achttien was op slag dood, zo vertelt zijn broer. Nog een jongeman stierf. De rebellen waren zo geschrokken dat de aanvallers ongeschonden konden vluchten.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; Wanneer ik voor het hotel zit, rijdt een man langs en schiet in mijn richting</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>In een snelle diplomatieke move erkende Frankrijk ineens de Nationale Libische Raad als de nieuwe regering van Libië. &#8216;Merci beaucoup&#8217; klinkt het in Benghazi na het vrijdaggebed van 11 maart. Een Franse vlag wordt van de gevel van het gerechtsgebouw gerold, naast de vlag van de revolutie. De woordvoerder van de opstandelingen, Mustapha Gheriani, noemt de stap van Frankrijk een ijsbreker. &#8216;Als we erkend worden, kunnen we straks makkelijker wapens kopen,&#8217; denkt hij. Andere landen zullen gauw volgen. Hoopt hij. Maar dat gebeurt niet.</p>
<p>Het lijkt alsof de rest van de internationale gemeenschap nog steeds geschrokken is van de snelle ontwikkelingen in Libië. Een treffend bewijs voor het feit dat de Amerikanen de weg kwijt zijn in het land, is het verzoek dat Peter Bouckaert doet aan de harde kern van het overgangscomité, in de eerste dagen na de &#8216;bevrijding&#8217;. Hij zegt: &#8216;Het Witte Huis heeft mij gisteravond gebeld en verzocht mij jullie telefoonnummers aan hen door te geven. Ze hebben namelijk alleen de nummers van Khadaffi.&#8217;</p>
<p>Op het moment dat ik de laatste regels schrijf van dit artikel, het weekend van 12 en 13 maart, is onduidelijk welke telefoonnummers het belangrijkst zullen zijn in de nabije toekomst. Krijgt de oppositie landelijke dekking, of zit iedereen voorlopig nog verstrikt in het netwerk van Khadaffi?<br />Voor een visrestaurant aan de boulevard van Benghazi tref ik twee kleine haaien aan die op hun kop boven het trottoir hangen. Hun buiken opengesneden, teiltjes eronder om het bloed op te vangen. De eigenaar staat buiten. Ik vraag hem naar de toekomst. Hij kijkt zorgelijk. &#8216;Khadaffi, shark,&#8217; zegt hij. Misschien is &#8216;Khadaffi, gehaaid&#8217; nog wel de beste vertaling.</p>
</p></div>


Gerelateerd