<div class="wpg-element paragraph">
<h3>De twijfel begint&#8230;, </h3>
Nu de missie naar Uruzgan steeds dichterbij komt, groeien volgens ingewijden de angst en twijfel onder de manschappen. Defensie kiest voor de aanval: twee militairen die niet naar Uruzgan willen, hangt oneervol ontslag plus een gevangenisstraf boven het hoofd. Veertien jaar geleden overkwam Hans Hoppenbrouwers en Bert Hermens hetzelfde. ‘Defensie maakt mensen kapot.’
Het ministerie van Defensie nagelde de afgelopen week twee militairen aan de schandpaal. De soldaten eerste klasse, beiden gelegerd in de kazerne van Havelte, hebben volgens hun superieuren geweigerd aanstaande juli op missie te vertrekken naar Uruzgan. De een wil nog niets kwijt over zijn drijfveren, laat zijn advocaat weten. De ander wenst niet deel te nemen aan een oorlog die wordt gevoerd onder leiding van president Bush, zegt Jean Debie, voorzitter van de militaire vakbond VBM/NOV. En dat pikt de landmacht niet. De dwarsliggers zijn geschorst en er is aangifte tegen ze gedaan bij de Koninklijke Marechaussee, zo liet hun werkgever weten, om er fijntjes aan toe te voegen dat de heren een gevangenisstraf van twee jaar boven het hoofd hangt. In de kranten vielen woorden als ‘gelukszoekers’ en ‘flierefluiters die afhaken als het echt gevaarlijk wordt’.
Met dit mediaoffensief lijken de strijdkrachten een duidelijke boodschap uit te willen dragen: geen genade voor twijfelaars. ‘Wij zijn een transparante organisatie,’ zegt woordvoerder Roel Been. ‘Vandaar dat we besloten hebben met deze zaak naar buiten te treden. Nederlanders moeten weten dat hun veiligheidsapparaat inzetbaar is. Dus mogen ze ook weten dat we keihard optreden tegen weigeraars van een dienstbevel.’
Het klinkt prachtig, deze hartverwarmende drang tot transparantie. Maar volgens bronnen binnen Defensie schuilt er meer achter. Nu de missie naar Uruzgan met rasse schreden nadert, bespeuren diverse geestelijk verzorgers een almaar groeiende angst en twijfel onder de manschappen die zijn uitverkoren om naar Afghanistan te gaan. Een legerpredikant spreekt van ‘een verscherpte situatie’. Tijd dus voor de landmacht om met het wetboek van strafrecht in de hand een voorbeeld te stellen.
Oneervol ontslag Het is niet de eerste keer dat weigeraars van een dienstbevel strafrechtelijk vervolgd worden. De gedachten van ex-militairen Hans Hoppenbrouwers (40) en Bert Hermens (53) gaan dezer dagen regelmatig terug naar 1992. In augustus van dat jaar weigerden de twee onderofficieren in Bosnië een dienstbevel op te volgen. Oneervol ontslag en vier maanden cel was hun deel. Veertien jaar later hebben ze die schrobbering nog altijd niet verwerkt. ‘We zijn destijds publiekelijk doodgeknuppeld,’ zegt Hans Hoppenbrouwers, nog altijd zichtbaar aangedaan, aan een keukentafel in het Gelderse Wijchen. ‘Ik ben me altijd bezoedeld blijven voelen. Badend in het zweet word ik tegenwoordig niet meer wakker, maar terugdenken aan die periode is nog steeds geen feest.’
In augustus 1992 arriveerden Hoppen­brou­wer en Hermens, respectievelijk ser­geant en sergeant-majoor bij de Verbindingsdienst, in de Bosnische hoofdstad Sarajevo. De oorlog in het voormalige Joegoslavië was in volle gang. Ze gingen een negen man sterk detachement van de Unprofor-vredesmacht leiden dat onder Oekraïens bevel stond. Het werk stelde weinig voor. Vier keer per dag verzonden ze vanuit hun thuisbasis, de Maarschalk Tito-kazerne in een buitenwijk van Sarajevo, een faxje naar het VN-hoofdkwartier, enkele kilometers verderop. De boodschap: ‘NTR’, nothing to report. Totdat de pleuris uitbrak. Een frontale mortieraanval van Servische milities op de kazerne en de dood van een Oekraïense soldaat dwongen de officieren en hun mannen te vluchten naar het hoofdkwartier van de VN.
Zes dagen later kregen Hoppenbrouwers en Hermens het bevel om terug te keren naar de kazerne. Ze weigerden. ‘We vonden dat we een onaanvaardbaar risico liepen. De kazerne lag in puin, alle verbindingen waren weggevallen en de milities waren nog steeds aan het schieten. Aan een dergelijk gevaar wilden we de dienstplichtigen onder ons bevel niet blootstellen.’ Andere Nederlandse officieren ter plaatse waren het eens met de weigering van de twee verbindingsofficieren, zeggen Hermens en Hoppenbrouwers. Maar de leger­leiding in Den Haag hield voet bij stuk. Na een jaar schorsing werden ze veroordeeld tot vier maanden militaire detentie in de gevangenis van Nieuwersluis.
Jan Patat Hun conflict met Defensie was niet identiek aan de zaak die nu speelt, benadrukken Hoppenbrouwers en Hermens. Om te beginnen weigerden ze een dienstbevel in het heetst van de strijd en niet voorafgaand aan de missie. Daarnaast waren ze militairen met een – zij het zeer bescheiden – leiding­gevende positie: ze namen hun besluit niet alleen voor zichzelf, maar ook namens de mannen onder hun bevel. Hermens: ‘Wij hebben persoonlijk het gevaar ervaren, en toen onze afweging gemaakt. Deze Uruzgan-jongens weten nog niet eens wat ze te wachten staat. Als je op het laatste moment afhaakt, ben je een Jan Patat zonder verantwoordelijkheids­gevoel.’
Maar wat de twee zaken verbindt, is het grof geschut dat de landmacht tegen het eigen personeel inzet. Zowel veertien jaar geleden als nu, zeggen Hermens en Hoppenbrouwers, zijn militairen het slachtoffer van de drang van Defensie om voorbeelden te stellen. ‘In beide gevallen zijn we afgeschilderd als halve landverraders.
Ons werd ten laste gelegd dat we het aanzien van het Nederlandse leger geschaad zouden hebben. Deze twee militairen worden ervan beticht een opdracht van de politiek te hebben geweigerd. Alsof je twee mennekens van begin twintig, die amper in staat zijn een mitrailleur vast te houden, kunt verwijten dat ze minister Kamp te kakken zetten.’
Veel jonge jongens hebben geen idee wat ze te wachten staat in de landmacht, zeggen Hermens en Hoppenbrouwers. ‘Ze worden gelokt met de belofte dat ze gratis hun rijbewijs kunnen halen en allemaal interessante cursussen mogen doen. Die televisiespotjes van Defensie zijn misleidend. Als je tegen een koude douche kan, ben je geschikt om naar Afghanistan te gaan – dat is zo ongeveer de indruk die wordt gewekt.’
Wat de Uruzgan-weigeraars in problemen heeft gebracht, is dat ze een tijdelijk contract hebben. Tussentijds opzeggen is voor deze ‘beroepsmilitairen bepaalde tijd’ (‘bbt’ers’ in Defensie-jargon) onmogelijk. ‘Die jongens hebben het contract met hun volle verstand getekend,’ zegt Hermens. ‘Dus het is niet zo slim van ze dat ze zich op het laatste moment bedacht hebben. Aan de andere kant: een contract is zo getekend. Een jongen van negentien weet toch niet waar hij over een paar jaar in het leven staat? Met die tijdelijke contracten ontneemt de landmacht haar personeel de mogelijkheid tot individueel handelen.’
Wie Defensie tart, moet de rest van zijn leven boeten, zo blijkt uit het verhaal van Hermens en Hoppenbrouwers. De vier maanden militaire detentie waren verre van plezierig. ‘Ik mocht weliswaar de hele dag mountainbiken, kanoën en op mijn keyboard spelen,’ zegt Hermens, ‘maar het blijft een gevangenis.’ Uiteindelijk hebben de mannen hun leven goed op orde gekregen: Hermens runt tegenwoordig een bedrijf in gevelreiniging, Hoppenbrouwers is manager van een magazijn in hobbyartikelen. Toch hebben de ex-militairen nog altijd last van hun behandeling veertien jaar geleden. Met name Hoppenbrouwers kreeg, eenmaal teruggekeerd in de burgermaatschappij, een geweldige inzinking. Veel wil hij er niet over kwijt, behalve dat hij zich op een gegeven moment bij het Veteraneninstituut gemeld heeft en sindsdien op gezette tijden ‘met iemand praat die ervoor heeft doorgeleerd’. Anno 2006 hoopt hij nog altijd dat zijn oneervol ontslag wordt teruggedraaid.
Stelletje criminelen Niet alleen ervaringsdeskundigen Hermens en Hoppenbrouwers vinden de reactie van Defensie op de twee Uruzgan-weigeraars buiten proportie. Ook binnen de landmacht is kritiek op de harde aanpak. ‘Deze organisatie heeft geen compassie met het individu,’ zegt Norbert de Kooter, die als humanistisch raadsman van de kazerne van Havelte een van de twee weigeraars ondersteunt. ‘De jongens moesten op teletekst lezen dat ze hun vrienden in de steek hebben gelaten en dat ze een celstraf boven het hoofd hangt. Dat is wrang.’ Ook Henk Laseur, legerpredikant te Ede, is verbouwereerd over het handelen van Defensie. ‘Door meteen het strafrecht erbij te halen, is de indruk gewekt dat het om een stelletje criminelen gaat. Een organisatie die zelfverzekerd is, zou nooit op deze manier naar buiten treden.’
Er zijn veel meer twijfelaars voor de gevaarlijke missie naar Afghanistan, zeggen de geestelijk verzorgers. Alle ontkenningen van hogerhand ten spijt, spreken ze vrijwel dagelijks jongens die bang zijn om naar de oorlogsprovincie af te reizen. ‘De ernst is opmerkelijk,’ zegt Laseur. ‘Ik merk het op de kazerne, hoor het van collega’s elders in het land en zie het bij de cursus voor jonge leidinggevenden die ik ondersteun.’ Raadsman De Kooter: ‘Deze twee zijn heus niet de enigen. Door de berichtgeving in de media en druk van het thuisfront zijn er veel meer die twijfelen. Dit is het topje van de ijsberg.’
</div>

Carolina Lo Galbo

Thijs Niemantsverdriet

De twijfel begint…,

Gerelateerd