De zaak-O.J. Simpson voorspelde de opkomst van Trump

Tegen het eind van de miniserie The People v. O.J. Simpson: American Crime Story speelt O. J. Simpson (Cuba Gooding Jr.) poker in de gevangenis. Simpson gaat all-in: hij schuift al zijn Skittles naar het midden van de tafel. De andere spelers passen, waaronder Simpsons beste vriend Robert Kardashian (de vader van, gespeeld door David Schwimmer). Simpson draait glunderend zijn hand open – een bluf. ‘I got nothing!’

De fictieve scène voorspelt Simpsons aanstaande, onwaarschijnlijke overwinning in de rechtszaal, in de zaak over de moord op zijn ex-vrouw en haar vriend. Onwaarschijnlijk, want het bewijs tegen oud-American football-ster lijkt overweldigend. Maar na een lange reeks leugens, misleiding en manipulatie, verpakt in een ongekend mediacircus, begint het bij de openbaar aanklagers te dagen dat Simpson er mee weg zou kunnen komen en zinkt hen de moed in de schoenen. Met een waardeloze hand en al zijn Skittles in het spel weet Simpson nog te winnen.

The People v. O.J. Simpson speelt zich af in de jaren negentig, maar de thema’s zijn nog altijd relevant: Het proces van O.J. Simpson en de afgelopen presidentsverkiezing in de VS hebben zo veel gemeen, dat de tv-serie van FX (niet te verwarren met de vijfdelige, bijna acht uur durende documentaire Made in America die op het Idfa draaide) als waarschuwing had kunnen dienen voor de uitkomst van de verkiezing. De serie won dit jaar Emmy’s voor Beste Miniserie, voor het acteerwerk en voor het scenario, en was daarmee de grote winnaar.

In de spotlight

Hoe verbijsterend ze ook leken, de vrijspraak van O.J. en de verkiezing van Trump zijn achteraf gezien best logisch. Beide mannen stonden al tientallen jaren in de spotlight. Beiden zijn in hun eigen succes gaan geloven. Beiden werden ondanks hun welvaart opgevoerd als helden van het gewone volk. Ze wonnen door een loopje te nemen met de werkelijkheid. Ze kregen daarin weinig tegengas van de media en hoogmoedige tegenstanders. Beiden hebben een geschiedenis van (seksueel) geweld tegen vrouwen. En in zowel het proces als de verkiezing bleek Amerika zich meer te bekommeren om huidskleur dan om hun vrouwenhaat.

Trump is geen zwarte man. Hij is ook geen moordenaar – maar O.J. ook niet, technisch gezien (hij werd overigens wel in een civielrechtelijke zaak schuldig bevonden). Trump slaat geen vrouwen tot bloedens toe, maar hij randt ze wel aan. Hij kan de gevolgen van zijn daden buiten de rechtszaal om afkopen. En O.J. Simpson vocht voor zijn meest basale vrijheid, niet voor het machtigste ambt ter wereld. Toch lijken de miniserie The People v. O.J. Simpson (en in mindere mate Made in America) en de presidentsverkiezing uiteindelijk angstvallig veel op elkaar. Waardoor de vraag rijst: waarom hebben we er niks van opgestoken?

Een loopje nemen met de waarheid

Van meet af aan is het bewijsmateriaal tegen O.J. overweldigend. Maar het is niet de waarheid die Simpson vrijpleit. Nee, legt Johnnie Cochran (Courtney B. Vance), leider van Simpsons verdediging, uit aan zijn team: we hoeven de jury alleen maar een beter verhaal voor te leggen dan dat van de tegenstander. Daarbij speelt Cochran in op de stemming van het volk: over Simpsons roem, zijn huidskleur, de politie van Los Angeles – alles om maar de aandacht af te leiden van de bewijzen. Omdat een oordeel van de jury uiteindelijk ook een gevoelsoordeel blijkt.

Juist die gevoelswereld is het strijdtoneel van de populist. In een televisie-interview op CNN debatteerde de Republikeinse politicus en Trump-aanhanger Newt Gingrich met een journalist over misdaadcijfers. Gingrich beweerde dat de VS steeds onveiliger werden. De journalist weerlegde dat, op basis van feiten. Waarop Gingrich antwoordde dat niet de cijfers, maar de ervaring met misdaad waarheid is voor de kiezer. Als politicus is dat ook zijn waarheid. Daarbij legt hij de kern van de Republikeinse politieke strategie bloot.

Uitbuiten van rassenspanningen

Johnnie Cochran voegt zich bij Simpsons verdediging op aandringen van de flamboyante advocaat Robert Shapiro (John Travolta in de serie). Het is enkele jaren na de Rodney King-rellen in Los Angeles, die ontstonden nadat politieagenten werden vrijgesproken voor de gefilmde mishandeling van de Afro-Amerikaanse King. Shapiro wil inhaken op het slechte imago van de politie van LA door Simpson af te schilderen als slachtoffer van een corrupte en racistische recherche, vanwege zijn huidskleur. Cochran, een ervaren advocaat en activist voor Afro-Amerikaanse burgerrechten, moet deze aanpak leiden.

Hoewel Shapiro deze invalshoek vooral kiest uit eigenbelang (voor wat onschuldige media-aandacht en om de druk op te voeren bij de Officier van Justitie om de zaak snel te schikken, om er maar vanaf te zijn), grijpt Cochran het proces aan om zijn strijd vóór Afro-Amerikaanse burgerrechten en tégen de politie vleugels te geven. Als hij daarbij een moordenaar vrijpleit, dan is dat maar zo.

Uit ijdelheid en eigenbelang riskeren deze mannen de rassenspanningen verder te verhogen, en ontstaat de vrees voor nieuwe rellen en geweld – iets waar Shapiro snel spijt van krijgt.

Trump verhoogt ook die spanningen: hij maakte van de belofte van deportaties, een moslim-register en militaire vergelding tegen etnische minderheden peilers van zijn campagne. Op zijn verkiezingsbijeenkomsten riep hij op tot geweld tegen andersdenkenden, sommigen ter plaatse. Tijdens een 60 minutes-interview bagatelliseerde hij het toenemende geweld tegen etnische minderheden sinds zijn verkiezing, maar sprak de enkeling die volgens hem wel geweld pleegde toe: ‘stop it.‘ Een oprechte erkenning en veroordeling van het geweld in zijn naam blijft vooralsnog uit.

De rijkaard als man van het volk

Ongeacht de strategie van Cochran en Shapiro om van O.J. een vriend van de Afro-Amerikanen te maken, was hij inmiddels ver verwijderd van de zwarte gemeenschap. Hij woonde in een villawijk en was getrouwd geweest met de witte vrouw die hij vermoord zou hebben. Wanneer de buren van openbaar aanklager Chris Darden (Sterling K. Brown) zich tijdens het proces uitspreken voor brother O.J., antwoordt Darden dat Simpson nooit iets heeft teruggegeven aan de zwarte gemeenschap. ‘He’s white!’

Ook O.J. zelf verzet zich aanvankelijk tegen zijn nieuwe imago van de zwarte martelaar. Hij protesteert tegen zijn advocaten: ‘I’m not black, I’m O.J.!’ (een uitspraak die hij oorspronkelijk al in de jaren ‘60 deed). De biografische Made in America-documentaire laat een ‘vriend van de witte Amerikaan’ zien, een zwarte man met ‘witte gelaatstrekken’, die zijn armoedige achtergrond zo snel mogelijk wilde ontstijgen. In de opening vertelt Simpson in een voice-over: ‘Growing up in the ghetto, the one thing I wanted most was not money – it was fame. I wanted to be known. I want people to go “hey, there’s O.J.”’

Een emmer KFC

Terug naar het proces. Voor een rondleiding van de overwegend zwarte jury door Simpsons huis heeft Cochran het voor de gelegenheid laten herinrichten. Allerlei kunstvoorwerpen en memorabilia worden omgeruild voor knusse familiefoto’s (soms van wildvreemden) en Afrikaanse kunstwerken. Opdat O.J. een liefdevolle zwarte man wordt.

Trump hoefde zijn imago amper bij te schaven om man van het volk te worden. Zijn politieke opvattingen werden plots een stuk conservatiever, maar hij is nog steeds dezelfde rijkaard. In tegenstelling tot O.J. wil Trump een winnaar lijken, geen slachtoffer. Op z’n tijd pakt zijn personeel zijn telefoon af en tweeten ze wat hoffelijkers dan zijn gebruikelijke narcistische berichten, of laten ze hem een emmer KFC of een Taco Bowl eten, maar daarbij neemt hij geen afstand van het dure bestek van zijn privéjet en het kitscherige, goudkleurige interieur. Afgelopen maand poseerde Trump met Britse politicus en tevens miljonair Nigel Farage, ook een stem van de verwaarloosde onderklasse, in een gouden lift. Maar zelfs dat gaat niet ten koste van zijn geloofwaardigheid.

Meedraaien in het mediacircus

De voornaamste reden dat er zo veel plek is in de rechtszaal voor misleiding en manipulatie, is het voor de jaren ’90 ongekende aantal camera’s dat vanuit de hele wereld op de rechtszaal gericht is. Plots moet er een heel andere strijd gevoerd worden: het bespelen van de publieke opinie. Als overheidsdienaren houden de Officier van Justitie en zijn aanklagers zich bezig met stoffige, waarheidsgetrouwe rechtspleging, maar de haantjes van de verdediging voelen zich thuis op een televisiescherm.

Alan Dershowitz (Evan Handler) doceert rechten aan Harvard en maakt onderdeel uit van Simpsons verdediging. Hij vertelt een groepje studenten hoe de werkelijke strijd gevoerd wordt in de media. Een goed verhaal slaat aan bij het brede publiek, en wat in de wereld geloofd wordt sluipt terug de rechtszaal in. En je kan daar maar beter bovenop zitten. ‘If there’s going to be a media circus, you better well be the ringmaster.’

Vervolgens stuurt hij vanuit zijn collegezaaltje op Harvard een fax met een suggestie (‘Colombian necktie‘, een brute executiemethode) naar Cochran, die op dat moment spreekt in de rechtszaal. Cochran geeft er gehoor aan: hij oppert de wilde aanname dat misschien Colombiaanse drugscriminelen Nicole Brown Simpson en Ron Goldman vermoord hebben. Dershowitz’ studenten zien via de live-televisieuitzending van de rechtszaak hoe hun docent van buitenaf de rechtsgang beïnvloedt.

Nog een ondertitel?

De suggestie van de Colombian necktie is even bespottelijk als de suggestie dat Hillary Clinton grove misdaden zou hebben gepleegd via haar e-mailservers. Ongegrond of niet: alles om de aandacht af te leiden van serieuze beleidsvoorstellen van beide kandidaten – of het ontbreken ervan aan Trumps kant. Niet alleen dat, maar de suggestie is voorgoed gewekt dat Clinton onbetrouwbaar en dubbelzinnig is. De zaadjes zijn geplant.

In de zaak-Simpson komt tegenspraak. Wanhopig verwijt Darden rechter Lance Ito (Kenneth Choi) dat deze de verdediging te veel ruimte geeft om onzin te spuwen. ‘This case is a circus!‘ spuwt hij de rechter en de verdediging toe. Met de impliciete beschuldiging dat de rechter partijdig zou zijn riskeert Darden veroordeeld te worden voor minachting van het hof. Maar heeft hij ongelijk?

Vorige maand bekende CNN-baas Jeff Zucker dat het volledig en ongefilterd uitzenden van al die Trump-rallies misschien ‘een fout was’. Volgens Zucker was het onvoorspelbare Trump-element een kijkcijferkanon. Het gevolg: onevenredige media-aandacht en het uitblijven van feitelijke correctie. Pas later is CNN de uitspraken van Trump gaan toetsen aan de waarheid. Maar toen had hij de Republikeinse nominatie al verzilverd.

Ongenadig seksisme

Een bijkomstigheid van de massale media-aandacht is het seksisme dat gepaard gaat met de publieke opinie. American Crime Story schetst het beeld dat het nagenoeg onmogelijk is voor een vrouw om te slagen in de publieke opinie. Openbaar aanklager Marcia Clark (een showstelende Sarah Paulson) stuit op weerzin, vooroordelen en zelfs vrouwenhaat van collega’s, pers en publiek. De focusgroepen waarmee haar populariteit gepeild wordt vinden haar onsympathiek. Een bitch. Haar baas stelt voor dat ze iets aan haar uiterlijk doet om ‘leuker’ over te komen. Haar nieuwe kapsel wordt bekritiseerd in alle roddelbladen en kan rekenen op hoon uit alle hoeken, zelfs van rechter Ito.

Clark is tijdens het proces verwikkeld in een voogdijzaak met haar ex-man. Door zijn kritische uitspraken in de media worden tot in de rechtszaal haar competenties als moeder, en daarbij als advocaat, in twijfel getrokken door de verdediging. Tot overmaat van ramp lekken er naaktfoto’s uit, uit haar eerste huwelijk. Elk aspect van Clarks vrouw-zijn komt in het geding, ongeacht haar bekwaamheid. En bij elk ‘incident’ daalt haar populariteit.

En zie nu de verkiezingen: televisieredacteur Emily Nussbaum van de New Yorker, zelf Hillary-aanhanger, analyseert in het artikel ‘When Hillary was a black man‘ wat Hillary’s vrouw-zijn heeft betekend voor haar vorming als politicus, zowel aan het begin van de jaren ’90 als tijdens haar afgelopen kandidaturen. Nussbaum speelt met de gedachte dat Clintons politieke concessies en compromissen gedurende haar lange carrière, het grootste kritiekpunt van progressieve Democraten in de VS, een noodzakelijk gevolg zijn van het feit dat ze als vrouw moest knokken in een politieke en culturele omgeving vol vrouwenhaat.

‘The hyper-controlled persona that she’s had to maintain, during decades in the public eye, to avoid triggering the contempt of voters. (If she shouts, she’s shrill; if she’s quiet, she’s robotic; if I include this parenthetical, people will roll their eyes.)’

De minachting die Nussbaum beschrijft is onvermijdelijk. Clinton noch Clark kunnen winnen. Als ze meedraaien in het circus en als ze de hakken in het zand zetten. De vrouwenhaat zit zo diep in de samenleving dat de vrouwelijke, Afro-Amerikaanse juryleden meer solidariteit voelen met Simpsons huidskleur dan dat ze zich bekommeren om zijn herhaalde mishandeling van (en uiteindelijke moord op) Nicole. En de verkiezing wees uit dat veel witte vrouwen zich zo druk maken om ras, dat ze bereid zijn een oogje dicht te knijpen voor de vrouwenhaat en seksuele intimidatie van de kandidaat die belooft hun witte superioriteit veilig te stellen.

Je moet een geboren entertainer zijn

De vrijspraak van O.J. Simpson biedt zo veel inzichten voor wat we nu kunnen verwachten van de (aanstaande) overwinning van populisten wereldwijd. De kandidaat met de meeste tijd voor de camera maakt de beste kans. Hij moet een geboren entertainer zijn; bereid om veel en schaamteloos te liegen voor het enige electoraat dat voor hem telt – de rest wordt een mogelijke vijand. Nieuwsmedia moeten aan hem kunnen verdienen. Hij moet zo min mogelijk vrouw zijn. Zijn tegenstanders moeten hem onderschatten en zijn invloed, uitspraken en aanhang onderschatten tot aan de verkiezingsuitslag.

In tien meeslepende afleveringen leert The People v. O.J. Simpson: American Crime Story hoe diep deze kwesties zitten en door elkaar lopen in de Verenigde Staten. De serie is (licht) gefictionaliseerd en aangezet voor dramatisch effect. Maar juist vanuit de overweging om een eigentijds publiek te vermaken, biedt deze meer dan twintig jaar oude rechtszaak een eigentijds inzicht in de vicieuze cirkel die ons president Trump heeft gebracht.