Wetenschap / Frans de Waal onder vuur
De bonobo lost conflicten liever op met een potje verzoeningsseks dan met een gevecht op leven en dood. De aap heeft nog nooit een rivaal uit de weg geruimd, zoals oorlogszuchtige chimpansees en mensen dat wel eens doen. En hij heeft véél seks. Niet per se omdat de voortplanting dit vereist, maar omdat hij ervan houdt. Hippie onder de apen, doopte Frans de Waal de vredelievende primaat dan ook. De Waal is hoogleraar psychologie aan de Emory-universiteit in Atlanta en doet sinds de jaren tachtig onderzoek naar apen, bonobo’s in het bijzonder. Het Amerikaanse weekblad Time benoemde hem in mei tot een van de honderd invloedrijkste mensen ter wereld. Dankzij zijn populair wetenschappelijke boek Bonobo: de vergeten aap, waarin hij het seksleven van de dieren onverbloemd beschrijft, werd de bonobo wereldwijd omarmd als knuffelaap. Maar klopt het beeld van die aaibare aap eigenlijk wel, vraagt journalist Ian Parker zich deze week af in in de New Yorker. Beetje apart, mijmert Parker, dat uitgerekend De Waal, de meest geciteerde primatoloog ter wereld, nog nooit een Bonobo in het wild heeft gezien. Dus trekt de journalist met veldonderzoeker Gottfried Hohmann door de Congolese jungle, waar de laatste bonobo’s leven, om korte metten te maken met de mythe van de knuffelaap. Meer dan een zwarte glimp vangt het duo niet op. Toch komt Parker na dertien pagina’s tot de conclusie dat De Waal met zijn studie naar bonobo’s in gevangenschap een vertekenend beeld geeft. De wetenschappers die Parker aanhaalt, ontkrachten het beeld van de hippie-aap: bonobo’s hebben niet meer seks dan chimpansees en ze kunnen ook erg gewelddadig zijn.
Frans de Waal is ‘verrast’ door de toon van het artikel. ‘Het stuk geeft vooral aan hoe frustrerend het is om achter wilde Bonobo’s aan te zitten. Het kan jaren duren voor je er een ziet.’ Het verwijt dat hij zijn onderzoek uitsluitend op bonobo’s in gevangenschap heeft gebaseerd, vindt hij ‘niet fair’: ‘Ik combineer mijn gegevens altijd met die van de veldwerkers en die komen overeen. De onderzoekers die Parker aanhaalt, heb ik zelf geïnterviewd voor mijn boeken. Hun opinies zijn al jaren bekend, en met nieuwe feiten komen ze niet.’ Wat De Waal het minst bevalt aan dit stuk is de suggestie dat zijn beeld van de hippie-aap niet zou kloppen: ‘Bonobo’s hébben meer seks dan chimpansees, in alle varianten: mannen met vrouwen, vrouwen met vrouwen, mannen met mannen, kinderen met volwassenen. Als je alleen de seks tussen mannen en vrouwen meetelt, zoals de onderzoeker in het artikel deed, dan verschillen de bonobo’s inderdaad niet van de chimps. Maar waarom zou je die relevante categorie weglaten? Daarbij heb ik nooit gesteld dat bonobo’s niet agressief zijn: ik waarschuw in mijn boek zelfs voor de romantisering van deze aap. Maar er is nog nooit iemand geweest die een bonobo een rivaal zag afmaken.’
Ook Jan van Hooff, emeritus hoogleraar etiologie, vindt het verwijt dat De Waals onderzoek geen veldstudie betreft niet gerechtvaardigd. ‘De methode die De Waal gebruikt, is valide. Wel intensiveert sociaal gedrag in gevangenschap, en dus ook het seksleven. Maar De Waal combineert zijn gegevens met die van veldonderzoekers. En vergelijk je bonobo’s met gorilla’s of chimpansees in gevangenschap, dan zie je dat ze écht anders zijn. In hoeverre De Waal de verschillen tussen chimpansees en bonobo’s heeft aangezet, weet ik niet. Bonobo’s gebruiken weliswaar meer seks in hun sociale leven, maar lieverdjes zijn het allerminst.’
Overigens heeft het artikel in de New Yorker De Waal geen windeieren gelegd: ‘Mijn boek heeft ineens een lift gekregen. En er blijven verzoeken van lezers bij mij binnen komen om de foto van twee bonobo’s in missionarishouding, zoals die in de New Yorker staat.’

Gerelateerd