<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Voor die middelbare mutsen</h3>
Zouden dames van echte leesclubs blij zijn met Renate Dorresteins ode ‘De leesclub’? De schrijfster biedt haar klanten wel iets heel raars. 
Onlangs meegemaakt in een boekhandel. Een man van een jaar of vijftig stond onbeholpen met een boek in zijn handen. Een goed boek, herkende ik, vol suspense, met een vrouw in de hoofdrol. Geschreven door een vrouw. Kennelijk had hij die roman op eigen kracht gevonden en nu stond hij te dralen. Duidelijk in dubio of hij de verkoopster om raad moest vragen. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Zij had het ook door, rees op vanachter haar gelambriseerde informatiepunt, liep op hem af en sprak: ‘Dat kunt u gerust doen, hoor. ’t Is beslist geen vrouwenboek, daar hoeft u niet bang voor te zijn, en het is gelukkig ook geen thriller.’ Mijn dag was weer goed: een man die leest gespot, alsmede een vrouw van rijpe middelbare leeftijd die van de hoed en de rand weet, zich geen knollen voor citroenen laat verkopen en zoveel literaire smaak heeft dat ze zich een hoedje zou schrikken van voorgaande drie uitdrukkingen. Het gaat beter met de wereld dan de boekentoptienen ons willen laten geloven. 
Dat wist ik, eerlijkheidshalve, al langer. Jaren geleden begaf ik mij voor een zogeheten diepte­reportage in de wondere wereld der leesclubs. Vooral een hele grote, bijkans militair georganiseerde in het oosten des lands staat mij bij. Mijn verwachtingen waren bijzonder negatief gekleurd: hordes oudere vrouwen die in groepsverband therapeutisch zouden zaniken over het gelezene, en dit rigoureus terug zouden voeren op eigen levenservaringen. Vrouwen kortom die zich wilden ‘herkennen’ in en ‘identificeren’ met ‘positieve personages’ en daarmee alles wat literair ontregelend is zouden laten ringeloren door hun eigen brave burgermansmoraal. Maar nee. 
Ik rekende op een invuloefening en raakte aangenaam verlost van deze vooroordelen. Zeker, het waren allemaal vrouwen, maar vooral toegewijde, echte lezers die zich ernstig analyserend op serieuze literatuur stortten. Zogeheten ‘vrouwenboeken’-proza vol genderplatitudes en open deuren uit vrouwenlevens, proza kortom dat in de toptienen meelift met een vervalst literair paspoort – kwamen er bij hen niet in. Op solomissie gezonden verkenners waakten daar streng over. De gesprekken, veelal over mannelijke grootheden als Orhan Pamuk en Philip Roth, waren van niveau. Met open, leergierig oog voor wat literatuur meer maakt dan een spiegel van het eigen bestaan. Zoete herinneringen. 
Schietschijf Ik moest aan die voorbeeldige dames denken toen ik Renate Dorresteins nieuwste product las. Zouden ze blij zijn met De leesclub? Dankbaar gestemd? Want voor hen schreef Dorrestein dit boekje, bij wijze van publieke dankzegging: ‘Heb dank, o dames van de leesclubs.’ Zei immers haar grote voorbeeld Ian McEwan niet al: ‘The moment women stop reading, the novel will be dead’? Vandaar dit eerbetoon van een zorgelijke middenstander aan het kassarinkelende fenomeen leesclub en, twee voor de prijs van één, wat zeg ik: drie, vier!, een ‘ode aan de literatuur zelf, aan het lezen, aan de betekenis van verhalen in ons leven’. 
Op cadeaus moet je niet spugen, nooit. Maar Dorrestein offreert wel iets heel raars aan haar vermeende klantenkring. Voor de titelpagina staat een afbeelding van een schietschijf, vermoedelijk bedoeld als ironische knipoog aan literaire critici. Zo van: als je wilt schieten op mijn boek, doe het hier. Daarna volgt een motto van Mark Twain, ter aanduiding van alles wat ontbreekt in De leesclub: ‘Persons attempting to find a motive in this narrative will be prosecuted; persons attempting to find a moral in it will be banished; persons attempting to find a plot in it will be shot.’ Dan houd je weinig over, als je Dorre­stein heet. Zelf denkt ze daar vast anders over, want De leesclub is naar haar zeggen helemaal voor ‘de lol’ geschreven, zonder verdere bedoeling, en bij lol hoort humor om te lachen. 
Maar ik loop vooruit, want deze informatie komt uit een interview dat ze zichzelf achterin het boek afneemt. We zijn voorbij het motto en belanden op onze reis bij de vertelling zelf, opgetrokken uit tien hoofdstukken. Aan het woord zijn daarin wat ze noemt ‘zeven inwisselbare middelbare mutsen’ – ‘muts’ is een belegen corporale uitdrukking voor ‘vrouw’ – en die mutsen of ‘dozen’, zoals Dorrestein haar heldinnen ook noemt, heten Tillie, Jo, Willemien, Annabel, Martha, Leonie en Barbara. Ze gaan op literaire excursie naar exotisch Schotland, met een cruise ‘in de geest van Moby Dick’ onder gezagvoerderschap van hun bewonderde schrijver Gideon de Wit – een mastodont die is behept met tal van obsessieve trekjes van bestaande vaderlandse mannelijke schrijvers. Een dagelijks rantsoen van chili con carne tot z’n boek af is, en het hele vertelschema genoteerd op behangrollen komt bijvoorbeeld van Thomas Rosen­boom. A.F.Th. van der Heijden, Jeroen Brou­wers, Arnon Grunberg, Harry Mulisch, ze komen er allen in voor via dergelijke Zachtjes knetteren de letteren-anekdotiek. 
Afijn, Gideon sneeft. Dat gebeurt vaker met mannen in Dorresteins oeuvre. De vorm van De leesclub is die van een rechtbankverslag. De zeven vriendinnen geven hun schuld toe aan een vrouwelijke rechter. Een beetje raar, want ze zijn niet eens schuldig. Na dit verhaal volgen op pagina 116 negenentwintig pagina’s voetnoten, getitel ‘Uit Leonies reisgids’. Dat is het hoogtepunt in Dorresteins boek, want de schrijfster is Schotland-fanaat en of het nu om betaalbare logies gaat, de ingrediënten van het vieze gerecht ‘Haggis’ of smeersels (Skin So Soft van Avon) tegen ongewenste insecten, ze weet altijd raad. 
Hierna komt het zelfinterview met vijftien ‘kritische vragen’, die ze vlotjes beantwoordt. On­ein­dig belangwekkender dan de lijst met leesclubdiscussieonderwerpen – ondermeer over de hoogte van een gerechtelijke strafmaat voor recensenten – waarmee dit wonderlijke bouwpakket De leesclub besluit. 
Incontinentie Dat Dorrestein in dat interview verklaart in al ‘die middelbare mutsen’ een ‘gat in de markt’ te ontwaren, is geen nieuws. Als schrijver is ze al jaren heel hedendaags: zo commercieel dat ze lachend naar de bank gaat, om uit die verkoopcijfers van haar kleurplaatproza het waanidee te destilleren dat haar werk ook succès d’estime verdient. En zoals mondige schrijvers dat tegenwoordig doen, gebeurt dat eisend, schreeuwend en uiteraard ligt het altijd aan de mannen. Inzichtelijker is dat Dorrestein loslaat met De leesclub een vrouwelijk equivalent te hebben willen schrijven van P.F. Thoméses ‘politiek-incorrecte boek over een mannenvriendschap’ J. Kessels: The Novel. Die roman gaat volgens Dorre­stein over ‘tieten, scheten en veel bier, kut hier, kut daar’. 
In plaats daarvan wil ze literair aandacht opeisen voor ‘incontinentie en urineverlies bij de rijpere vrouw’ in een boek over wat vrouwen samen graag doen: praten over boeken in groepsverband. Maar haar ijdele vergelijking gaat scheef: J. Kessels is niet alleen meer dan tieten en kut, maar ook beduidend meer dan De leesclub: een pastiche op Bukowski-achtig proza, vervoerend geschreven, extreem van verbeelding, de overtreffende trap van slapstick, boordevol aanstekelijke humor. En humor en Dorre­stein… ai. Een non-boek als een literaire thriller heet bij haar een ‘oek’. Slaat vast op schrijver Oek, als bekend geen lachebekje. Lachen!
Renate Dorrestein, De leesclub, Contact, 159 p., € 15,- 
</div>