Van gloeilamp tot ledlamp
Philips Lighting ligt in het centrum van Eindhoven, op een steenworp van het station. De hekjes gaan alleen open met een magneetkaart. In vitrinekasten zoals je die ook in een geschiedkundig museum ziet, staan strakke moderne lampen tentoongesteld. Hoewel hier de producten van de toekomst worden bedacht, hangt er een ouderwets degelijke AVRO-sfeer. Mies Bouwman als receptiedame zou goed passen. Op een metersgroot High Definitionscherm is RTL Z te zien. Verwacht je toch dat elk moment een filmpje van het Polygoonjournaal begint: &#8216;De triomf der techniek. Nooit meer een droge plop als je de lichtschakelaar omduwt. Nooit meer je handen branden als je op een stoel staat om een kapot peertje uit de fitting te draaien. Het tijdperk van de ledlamp is aangebroken.&#8217;
Morven Mackinnon, de woordvoerster van Philips Lighting, vangt me op. Ze brengt me naar een helder verlichte kamer zonder ramen waar Jagannathan Srinivasan en Ton Martinali me opwachten. Op een tafeltje staat een grote metalen koffer zoals die gebruikt wordt door rockbands. De koffer is gevuld met lampen die allemaal in grootte en vorm verschillen.
&#8216;We staan aan het begin van een revolutie op het gebied van verlichting,&#8217; zegt Srinivasan, senior product marketeer. &#8216;De lichtmarkt transformeert naarmate de leds volwassen worden.&#8217; De voertaal is Engels en steeds als Srinivasan een pauze laat vallen, haakt led-marketeer Ton Martinali daar meteen op in met de woorden &#8216;And if I may add&#8230;&#8217; En mocht er daarna nóg iets toegevoegd kunnen worden, dan doet woordvoerder Morven Mackinnon dat in vloeiend Engels. &#8216;It is also important to emphasize that&#8230;&#8217;
Wat snel duidelijk wordt, is dat het menens is. Philips staat op scherp voor de aanstaande beproeving. De missie is zo snel mogelijk alle gloei-, spaar- en halogeenlampen overal ter wereld vervangen door ledlampen.
Rode lampjes
Ledlampen, zijn dat niet die groene en rode lampjes op de televisie? De lampjes in de lift en in je mobiele telefoon? Ja, inderdaad. Tot voor kort waren goede leds er alleen in het rood en het groen. Maar sinds 1997 zijn er ook goede blauwe ledlampjes met lichtintensiteit als die van de groene en rode, en dit biedt de mogelijkheid om wit licht te maken. Allereerst door de drie kleuren te mengen en zo wit licht te maken. Een meer toegepaste methode is om blauw licht door een fosforlaagje te sturen. Het fosforlaagje licht op als een wit T-shirt in blacklight. Het absorbeert het blauwe licht en zendt wit licht uit.
Al tien jaar is er een wedloop aan de gang. Ingenieurs zoeken naar mogelijkheden om leds met dezelfde lichtintensiteit en &#8216;kleur&#8217; te produceren als gloeilampen. En dat is goed nieuws voor het milieu omdat leds in tegenstelling tot gewone gloeilampen nauwelijks warmte genereren. Een ledlamp gebruikt daarom maar tien tot twintig procent van de energie die nodig is om een gloeilamp van vergelijkbare sterkte te laten branden. En daarbij gaan leds zo lang mee dat vervangen eigenlijk niet meer hoeft.
De wedloop is nu in een stroomversnelling geraakt. Sinds september is de 100 watt gloeilamp verboden, sinds 3 oktober liggen bij Albert Heijn milieuvriendelijke ledlampen in de schappen. En 21 oktober konden 2,5 miljoen deelnemers van de postcodeloterij een &#8216;gratis&#8217; Pharox ledlamp ophalen. Het zijn signalen van een revolutie in de lampenwereld.
De meeste bedrijfsaankopen die Philips de laatste jaren heeft gedaan, hebben met de led-race te maken. Zowel &#8216;upstream&#8217; als &#8216;downstream&#8217;, zoals marketeer Martinali het noemt. &#8216;Aan de ene kant hebben we bedrijven als Lumileds en Color Kinetics aangekocht, zodat we de benodigde hulpbronnen hebben om de led-race te winnen. En aan de andere kant hebben we Partners in Lighting gekocht, zodat we onze leds ook bij de consument krijgen.&#8217;
Lumileds produceert de beste leds ter wereld, Color Kinetics denkt na over nieuwe smart light-toepassingen en Partners in Lighting ontwerpt lampen die mensen in huis willen hebben. Omdat leds decennia meegaan, hoeven ze niet meer vervangen te worden en kunnen de lichtbron (de lamp) en het armatuur geïntegreerd worden tot één ding.
Atoomzonnebrillen
De Eindhovense lichtlaboratoria staan in het teken van het doel voor de komende jaren: world domination op de led-markt. Theoretisch natuurkundigen proberen leds op kwantummechanisch niveau te verbeteren, psychologen doen onderzoek naar de lichtbeleving van de mens. Ook de oude vertrouwde Philips-ingenieurs zijn op zoek naar nieuwe oplossingen. Op de gang staan oude kringloopstoelen, een ziekenhuisbed en een rollator. &#8216;Dat is om meer inzicht te krijgen in de lichtwensen van de eindgebruiker,&#8217; zegt projectmanager dr.ir. Rob Tousain, een lange man met een betrouwbare &#8216;let&#8217;s make things better&#8217;-uitstraling. &#8216;We hebben bejaarden langs laten komen om te testen of ze tevreden waren met de verschillende lampen van Philips.&#8217; Even later lopen we langs een metershoge houten kast vol met boeken. Ook een simulatie? &#8216;Eh, nee. Dat is gewoon de bibliotheek.&#8217;
We gaan een ruimte in met knipperende groene en rode&#8230; ehm ledlampjes in meetapparaten die met rode en zwarte draadjes vastzitten aan proefmodellen van lampbehuizingen. Technici beginnen automatisch te vertellen over warmtemanagement en elektronische schakelingen als iemand binnen een straal van twee meter komt. Bij een printplaatje vol weerstanden, condensatoren en spoelen, zoals je die tegenkomt als je een oude transistorradio uit elkaar haalt, valt iedereen plechtig stil. De elektronica-ingenieur kijkt vol trots naar de elektronica, dan naar mij, dan weer naar de elektronica en dan weer naar mij. &#8216;Mooi hè,&#8217; lijkt hij te willen zeggen. Tousain legt uit dat dit een elektronisch kunstwerkje is, dat ervoor zorgt dat een aangesloten ledlamp in combinatie met elke denkbare dimmer werkt.
In een volgende ruimte staan blauwe metalen bollen, zo groot dat Barbapapa erin zou kunnen zitten. Achter bureaus turen mannen door rechthoekige atoomzonnebrillen en witte handschoenen plaatsen lampen in kleinere bollen die je open kunt maken. Hierin wordt de lichtintensiteit van de lampen gemeten op een manier die doet denken aan die oude Duyvis-reclame waarin een testjury elk borrelnootje nauwkeurig bekijkt.
Steekproef
De lampenjury test niet alleen Philipslampen, maar ook de lampen van de concurrentie. En het is paradoxaal genoeg de slechte kwaliteit daarvan die de marketeers van Philips ongerust maakt. Producenten overspoelen de markt met ledlampen in mooie doosjes van milieuvriendelijk karton met groene ecostickers erop. De lampen dragen namen als ecopal, die refereren aan goede dingen en een betere wereld, maar je kunt er nog geen boek bij lezen.
De grote angst is dat het met de ledlamp net zo gaat als een aantal jaar geleden met de spaarlamp. De early adopters vonden het licht van de spaarlamp kil en hard en keerden zich van het product af. Het succes van de spaarlamp was daardoor minder groot en minder snel dan gehoopt.
Philips wil er deze keer alles aan doen om niet dezelfde fout te maken, maar Philips heeft de regie niet meer. Tot voor kort waren er maar drie grote lampenfabrikanten: Philips, General Electrics en Osram, want voor het maken van gloeilampen en spaarlampen heb je dure fabrieken nodig. Met de leds is dit anders. Zo moeilijk als het is om een goede ledlamp te maken, zo makkelijk is het om een slechte ledlamp te maken. Iedereen die technisch is, kan in zijn tuinhuisje een ledlampenfabriek beginnen. &#8216;Vroeger moesten we ons zorgen maken over twee concurrenten, nu zijn dat er 654,&#8217; zegt Srinivasan met een strak lachje.
Onderzoekers van de VSL, het Nederlandse metrologische instituut, kochten dit voorjaar vijf willekeurige ledlampen bij een bouwmarkt. De resultaten waren beschamend. De lampen gaven maar een kwart van het licht van de gloeilampequivalent die op de verpakking stond. Bij de steekproef zaten geen lampen van Philips en ook niet de Pharox van Lemnis. Dus Philips stuurde er zelf ook maar een naar het VSL. De lamp van Philips voldeed wél ruimschoots aan de specificaties. Lemnis stapte zelfs naar de rechter. De zaak werd gewonnen, maar het kwaad was al geschied. &#8216;Prestatie van zuinige ledlamp valt nogal tegen&#8217;, kopte het dagblad Trouw. Nog steeds maak je een goed geïnformeerde indruk als je tijdens een verjaardagsfeestje beweert dat ledlampen helemaal niet zo goed zijn als &#8216;ze&#8217; zeggen.
Srinivasan, Martinali en Mackinnon kijken verontwaardigd. &#8216;Het klinkt een beetje gek als wij als producent van ledlampen zeggen dat andere ledlampfabrikanten niet goed bezig zijn,&#8217; zegt Srinivasan. &#8216;We zoeken daarom naar andere partijen dan wijzelf die de markt moeten reguleren.&#8217; Er zou, vinden ze, een onafhankelijk kwaliteitskeurmerk moeten komen voor ledlampen.
Op een tafeltje in de Lightlabs van Philips staan twee schemerlampen naast elkaar te branden. &#8216;Naar die twee schemerlampen stonden een paar maanden geleden alle CEO&#8217;s van Philips van overal ter wereld te kijken,&#8217; zegt Srinivasan, &#8216;ze moesten zeggen in welke lamp een gloeilamp van 60 watt zat en in welke de ledlamp. Vijftig procent koos voor de linker en vijftig procent koos voor de rechter.&#8217;
Ik mag ook kiezen, maar voordat ik iets kan zeggen, slaat Tousain met zijn hand op zijn voorhoofd. Hij had het doosje bij de lamp laten liggen. &#8216;Wat stom.&#8217; Ik durf niet te zeggen dat ik het nog steeds niet weet.
De gloeilamp
Het licht komt van een gloeiend stukje wolfraam. Een gloeilamp geeft daarom mooi natuurlijk zonneachtig licht. Het probleem van de gloeilamp is dat het meeste &#8216;licht&#8217; (95 procent) ervan infrarood is. Dit infrarode licht kun je niet zien, maar wel voelen als warmte.
De halogeenlamp
Een halogeenlamp is een verbeterde gloeilamp. In de lamp zit een niet reagerend gas met een halogeen (broom of jodium). De halogeenlamp gaat langer mee dan een gloeilamp, maar ook halogeenlampen produceren veel warmte (50 procent) in plaats van licht.
De spaarlamp of compacte fluorescentielamp (CFL)
De spaarlamp is eigenlijk een kleine of soms opgevouwen TL-buis. De buis is gevuld met kwikdamp waar elektronen doorheen worden gejaagd. Daarbij komt ultraviolette straling vrij. Een laagje fosfor aan de binnenkant van de buis fluoresceert als het ultraviolette licht erop valt en produceert wit licht. Het nadeel van de spaarlamp is dat hij kwik bevat en dus bij het chemisch afval moet. Daarnaast zijn efficiënte spaarlampen niet dimbaar, en hebben ze minuten nodig om echt aan te gaan (opwarmperiode).
De ledlamp
LED betekent Ligh Emitting Diode &#8211; licht uitstralende diode: twee stukjes van verschillend materiaal die aan elkaar geplakt zijn, zodanig dat elektronen van de ene helft in de andere helft kunnen &#8216;vallen&#8217; en daarbij licht uitstralen van één specifieke kleur. Een ledlamp kan tot vijfenveertig jaar meegaan en in die tijd moet je vijf spaarlampen kopen. Tenslotte bevatten ledlampen geen kwik en zou je ze bij het huisvuil kunnen gooien, hoewel dit formeel nog wel verboden is.
Watt, lumen, Kelvin
Vanaf volgend jaar moeten zaken als watt, lumen en lichtkleur op de verpakking van ledlampen staan.
Het aantal watt dat op de verpakking van een lamp staat aangegeven, is een maat voor de moeite die je moet doen om de lamp te laten branden. Denk aan een gloeilamp die vast zit aan een tredmolen. Als je hard moet rennen om de lamp te laten branden, dan heeft de lamp veel watt nodig. Hoe minder watt hoe beter dus. Het gaat erom of hij in ruil voor zo min mogelijk energiegebruik zo veel mogelijk licht produceert en een maat voor de hoeveelheid licht is lumen. De maat waar je naar zou moeten kijken, is dus lumen per watt.
Naast lichtintensiteit en energieverbruik is ook de kleur van het licht van belang. De kleur wordt aangegeven in Kelvin. Een lamp met een &#8216;lichttemperatuur&#8217; van 2500 Kelvin geeft een warm, &#8216;gezellig&#8217; licht en een lamp van 3000 Kelvin geeft &#8216;kouder&#8217; licht. De kilte van het licht hangt niet alleen samen met de lichttemperatuur, maar ook met het spectrum van het licht. In licht met een mooi spectrum zijn alle kleuren licht in een goede verhouding aanwezig. Een maat voor de kwaliteit van het spectrum is de color rendering index (CRI). Een perfect spectrum heeft een CRI van 100. Spaarlampen hebben een CRI tussen de 80-85. De ledlamp van Albert Heijn heeft een CRI van 86. Philips heeft een lamp ontwikkeld met een CRI van meer dan 90.

Gerelateerd