Nonfictie / Amis en zoon
In Amis &#038; Son, Two Literary Generations vertelt Neil Powell hoe literair agente Pat Kavanagh in alle discretie het manuscript van Martin Amis&#8217; eerste roman, The Rachel Papers (1973), aan Jonathan Cape aanbood, de uitgever van vader Kingsley. Op die manier behoedde Kavanagh. zo schrijft Powell, Martin Amis voor een mogelijke openbare afwijzing. Het manuscript werd aangenomen. Zelf ziet Martin Amis het anders. Een afwijzing was volgens hem uitgesloten: &#8216;Elke uitgever in Londen zou louter uit platte nieuwsgierigheid mijn debuut hebben gepubliceerd.&#8217; In zijn bejubelde roman Money (1984) neemt hij dit dialoogje op: &#8216;&#8221;Hé,&#8221; zei ik, &#8220;jouw vader is ook schrijver. Dat moet de dingen een stuk makkelijker hebben gemaakt.&#8221; &#8211; &#8220;Natuurlijk. Het is alsof je de pub van de familie overneemt.&#8221;&#8216;
Befaamde schrijvers brengen zelden befaamde schrijvers voort. Het bijzondere aan Kingsley en Martin Amis is dat ze allebei als toonaangevend voor hun generatie gelden. In de inleiding van Amis &#038; Son relativeert Neil Powell dit uitgangspunt. Wat hem vooral intrigeert, schrijft hij, is hoe twee verschillende generaties sociale satire bedrijven. Dat het daarbij een vader en zijn zoon betreft, is niet de essentie. Hij is het eens met Martin Amis, die stelt dat goede lezers het leven van de schrijver hooguit als een interessant extraatje beschouwen. En hij neemt zich voor de privacy van Martin Amis te respecteren, wat enigszins in tegenspraak is met zijn biografisch project. Uit de bondige antwoorden die hij kreeg op zijn vele brieven met vragen, concludeert hij dat Martin Amis liever niets met het boek te maken heeft.
Martin Amis zegt dan wel dat &#8216;schrijver en mens niets met elkaar te maken hebben&#8217;, maar in zijn autobiografische boek Experience (2000) richt hij zelf de schijnwerpers op de mens, inclusief foto&#8217;s uit het familiealbum en brieven aan familie en vrienden. Powell van zijn kant vindt dat in een ideale wereld het werk los van de schrijver wordt beoordeeld, maar wijdt meer dan de helft van zijn boek aan de schrijvers. Vreemd genoeg betreurt hij het dat Martin Amis in Experience het accent op het schríjverschap van zijn vader legt. &#8216;Míjn vader,&#8217; schrijft Powell, &#8216;was geen schrijver, maar zijn persoonlijkheid was niet minder complex en interessant dan die van Kingsley Amis.&#8217; Misschien had Neil Powell een boek over zijn eigen vader moeten schrijven.
Kingsley Amis heeft nooit verhuld dat hij zijn personages uit &#8216;het echte leven&#8217; plukte. Romans waren voor hem vaak een wraakoefening. In zijn drukke correspondentie met de dichter Philip Larkin uitte hij zijn mateloze ergernis over zijn schoonvader &#8211; beter bekend als &#8216;Daddy B&#8217; &#8211; een zelfingenomen man die dol was op volksdansen. &#8216;Ik zie maar twee mogelijkheden: of ik steek hem dood, of ik portretteer hem in fictie.&#8217; En zo verwierf Daddy B literaire onsterfelijkheid als de onuitstaanbare Professor Welch in Lucky Jim.
Terwijl vader Amis in zijn werk met mensen uit zijn omgeving afrekent, reiken de ambities van zijn zoon veel verder. In romans als Success (1978), Money (1984) en London Fields (1989) neemt hij het hedonisme en egocentrisme van zijn tijdgenoten op de korrel. In de jaren tachtig zag hij het land onder de regering van Margaret Thatcher naar de haaien gaan. De hele planeet koerste af op zelfvernietiging door een dolgedraaid kapitalisme en de nucleaire wapenwedloop. Aan het lijstje werden later de opwarming van de planeet, terrorisme, fundamentalisme en de kredietcrisis toegevoegd. Schrijver John Fowles noemde Martin Amis &#8216;modieus bitter&#8217;. En: &#8216;In vergelijking met zijn zoon is Kingsley Amis een warme humanist.&#8217;
Ook Neil Powell vraagt zich af waarom Martin Amis zo dwangmatig rotte plekken blootlegt. Waarom schrijft hij niet over hoopvolle dingen, zoals de kikkers en zwaluwen die er nog altijd zijn? Powell rondt zijn boek af met een optimistische geloofsverklaring: &#8216;Het belangrijkste op aarde is er nog altijd. En het zal er ook na onze dood nog zijn.&#8217; De impliciete vragen die Powell zich stelt zijn deze: Waarom kan Martin Amis geen traditionele Engelse romans schrijven? Waarom gaat hij de concurrentie aan met de door hem bewonderde Amerikaanse schrijvers? Vanwaar die apocalyptische obsessie? Waarom schrijft hij niet zoals zijn vader?
Wrevel
In het slothoofdstuk maakt Powell geen geheim meer van zijn afkeer van Martin Amis. Zijn stijl deugt niet, hij heeft een slecht karakter en aan zijn gevoel voor humor schort veel. Terwijl de tekortkomingen van Kingsley Amis met de mantel der liefde worden bedekt &#8211; ze zijn het gevolg van diepgewortelde angsten &#8211; krijgt Martin Amis de volle laag. Zo ergert Powell zich blauw aan het woord &#8216;horrorism&#8217;, dat Martin Amis bedacht om het tijdsklimaat vijf jaar na 9/11 te omschrijven. Zijn neiging om interviewers de mond te snoeren met een krachtig &#8216;fuck off&#8217; is voor Powell de druppel. Powell lijkt zelf door zijn haast irrationele wrevel verrast; biografen kunnen op hun onderwerp verliefd worden, of juist niet.
Als Amis &#038; Son één ding overduidelijk maakt, is het wel dat vader en zoon Amis allebei een fors ontwikkeld ego koppelen aan fundamentele onzekerheid. Ze voelen zich makkelijk beledigd en formuleren hun tegendraadse meningen in scherpe boutades. Ze hebben nog iets anders gemeen: het waren knappe jonge mannen, die gaandeweg hun fysieke aantrekkingskracht verloren. Rond zijn vijftigste begon Kingsleys de onmiskenbare sporen van zijn drank- en vraatzucht te vertonen. Martin, die ooit de sensuele lippen en blik van een Mick Jagger had, ziet er steeds grimmiger uit.
Alle vrijheid
Misschien heeft Amis &#038; Son vooral sociologische waarde. Het toont de onvermijdelijke verschillen tussen iemand uit 1922 en iemand uit 1949. Kingsley heeft de oorlog als soldaat meegemaakt, hoewel zijn dienst beperkt bleef tot een opleiding. Martin heeft nooit een kazerne van dichtbij gezien. Kingsley werd opgevoed door overbezorgde ouders die hun enige kind wilden afschermen. Ze hadden het niet breed en droomden van een betere toekomst voor hun zoon. Martin daarentegen genoot alle vrijheid en werd door zijn ouders aangemoedigd om gulzig van het leven te proeven. Minder positief uitgedrukt zou je kunnen stellen dat zijn ouders hem en zijn broer en zus grotendeels aan hun lot overlieten omdat ze het te druk hadden met hun liefdesaffaires. Martin werd een doorgewinterde spijbelaar en heeft het aan zijn stiefmoeder te danken gehad dat hij in Oxford werd toegelaten.
Kingsley moest al vrij vroeg de financiële verantwoordelijkheid dragen voor zijn vrouw en hun drie kinderen. Dankzij adequatere contraceptie kon Martin zijn jeugd rekken. Hij begon ook heel vroeg goed te verdienen. &#8216;Heb ik je al verteld,&#8217; schreef Kingsley in een brief aan Philip Larkin, &#8216;dat Martin een jaar in het buitenland doorbrengt om geen belastingen te hoeven te betalen? Vorig jaar heeft hij £ 38.000,00 verdiend. De kleine klootzak. Hij is pas negenentwintig.&#8217; De toon vat de relatie tussen vader en zoon uitstekend samen: bewondering, rivaliteit en liefde die zich achter stoere woorden verstopt.
Neil Powell, ‘Amis &#038; Son: Two Literary Generations’, Macmillan, 2008, 429 blz., € 32,95

Gerelateerd