Film
John Rabe wordt aan de man gebracht als &#8216;de Oskar Schindler van China&#8217;. Dat is een grove versimpeling, maar tegelijkertijd merkwaardig toepasselijk. Net als Steven Spielbergs Schindler&#8217;s List (1993) brengt John Rabe, een Duitse film, een gruwelijke historische gebeurtenis uit de Tweede Wereldoorlog naar een groot publiek via een Duitser die tot de verkeerde kant behoort, maar ondertussen wel vele mensenlevens redt. Een heldendaad waarvoor hij na de oorlog geen waardering krijgt in eigen land, maar wel in het buitenland: Schindler in Israël, Rabe in China. &#8216;Een goede nazi&#8217; dus &#8211; niet zo&#8217;n geweldig ingewikkelde morele nuance, maar wel één stap voorbij good guys vs. bad guys. Paul Verhoeven deed iets soortgelijks in Zwartboek (2006), en Valkyrie (2008, over de mislukte aanslag op Hitler) en The Reader (2008) betreden vergelijkbaar terrein. Het zijn nuanceringen waarvoor de tijd rijp blijkt, ook in Duitsland.
Schindler&#8217;s List en John Rabe hebben nog een andere overeenkomst: de ongemakkelijke spanning tussen het melodrama waarmee het Hollywood-achtige verhaal wordt verteld en het echte, onbevattelijke drama waarop de film is gebaseerd. Op welke manier mag dat worden gebruikt om een commercieel product van gewicht te voorzien? In het geval van John Rabe gaat het om honderdduizenden Chinese inwoners van Nanking die in 1937 door binnenvallende Japanse troepen zijn vermoord &#8211; een massamoord die nog altijd tot spanningen leidt tussen China en Japan.
In Schindler&#8217;s List (een betere film dan John Rabe) leek Spielberg in de gaskamers te filmen, totdat bleek dat de scène over normale douches ging. Hij tartte daarmee een grens, die hij maatschappelijk gezien op dat moment niet had kunnen overschrijden &#8211; wellicht ligt die grens tegenwoordig ergens anders. In John Rabe gebeurt iets anders discutabels. In de loop van het verhaal, waarin Rabe, een in Nanking gevestigde Duitse industrieel, vele Chinezen het leven redt, worden de historische gebeurtenissen geïllustreerd met archiefbeelden. Dat zijn dus échte mensen die lijden, vluchten en sterven &#8211; er worden zelfs enkele standrechtelijke executies getoond. Worden deze mensen (en hun nabestaanden) misbruikt door de filmmakers? Zou een Nederlandse kijker, bijvoorbeeld, de executie van zijn grootvader willen terugzien in een speelfilm van Paul Verhoeven? Is het moreel anders als het gaat om Chinezen?
Ondertussen is John Rabe een solide, toegankelijke historische speelfilm, van het soort waarop de Duitsers momenteel patent hebben (Der Untergang, Das Leben der Anderen, Sophie Scholl, Der Baader-Meinhoff Komplex). De psychologie en dramatische ontwikkeling zijn ditmaal wat verder versimpeld, maar het onderwerp boeit en de reconstructie levert enkele fraaie beelden op. Op de officiële, Duitse website is historische informatie toegevoegd, die de goede bedoelingen van de makers onderstreept. Net als hun aandacht in de film voor de negatieve kanten van Rabe, op wiens dagboeken de film gebaseerd is: zijn koloniale neerbuigendheid, zijn eigendunk en zijn naïeve vertrouwen in Hitler, die hij in een telegram vraagt te hulp te schieten bij dit humanitaire drama.

Gerelateerd