Wie is er nog vruchtbaar?

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Analyse

<p>Op 1 oktober 2024 klonk er een geweerschot bij de Israëlische ambassade in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Later die dag ontploften er twee handgranaten bij de Israëlische ambassade in de Deense hoofdstad Kopenhagen. De aanslagen werden gepleegd door jonge mannen, naar verluidt tussen de 15 en 20 jaar oud, die banden zouden hebben met de Zweedse georganiseerde misdaad.</p>
<p>De verdenkingen van Zweedse en Israëlische onderzoekers vielen al snel op Foxtrot, een Zweeds misdaadsyndicaat dat een leidende positie heeft in de Noord-Europese onderwereld. Maar waarom zou een bende die zich vooral bezighoudt met drugshandel in Noord-Europa het op Israëlische ambassades hebben gemunt? Had hun maffiabaas, Rawa Majid, plotseling de Palestijnse zaak omarmd?</p>
<p>Opmerkelijk was dat ook de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio, op 12 maart 2025 maatregelen nam tegen Majid en zijn netwerk. Rubio gaf te kennen dat zijn maatregelen verband hielden met het buitenlandse beleid van Teheran; volgens hem zou Majid een belangrijk stuk zijn op het Iraanse schaakbord.  Washington gebruikt Majid ook om een van de favoriete stokpaardjes te berijden: de toename van criminaliteit en maatschappelijke problemen in West-Europa, dat volgens Trump en co samenhangt met een (te ruimhartig) immigratiebeleid. Donald Trump heeft Zweden regelmatig als schrikvoorbeeld aangegrepen.</p>
<p>De Koerdisch-Iraanse ouders van Majid vluchtten in de jaren tachtig naar Zweden vanwege de oorlog tussen Iran en Irak, en vestigden zich in de Uppsala. Daar ontpopte Majid zich als crimineel. Bij het opbouwen van zijn netwerk maakte hij gebruik van hechte vriendschaps-, familie- en clanbanden. En hij toonde zich meedogenloos. Toen zijn vriend Ismail Abdo een eigen splintergroep oprichtte die zich bezighield met vergelijkbare criminele activiteiten als Foxtrot, betekende dat het einde van hun vriendschap − Majid wordt ervan verdacht in 2023 opdracht te hebben gegeven tot de moord op Abdo’s moeder.</p>
<blockquote><p>Met een man als Majid kan een staat als Iran zijn doelen op een goedkope en effectieve manier bereiken, en alle beschuldigingen makkelijk van de hand wijzen</p></blockquote>
<p>Majid, die de bijnaam ‘Koerdische Vos’ draagt, heeft vaak op de covers van de Zweedse tabloids gestaan. Zijn organisatie zou Noord-Europa overspoelen met drugs uit Zuid-Amerika, verborgen in containers vol bananen en landbouwproducten. Hij smokkelde wapens en verdovende middelen over de Sontbrug die Denemarken met Zweden verbindt, en onderhoudt contacten met drugskartels in heel Europa.</p>
<p>In het verleden heeft Majid er niet voor teruggedeinsd om kinderen in te zetten voor moordaanslagen. Het liberale Zweedse rechtssysteem, dat bij minderjarigen de nadruk legt op rehabilitatie in plaats van straf, speelde hem daarbij in de kaart. Tot zijn kindsoldaten zouden ook de jonge mannen behoren die de aanslagen op de Israëlische ambassades hebben gepleegd.</p>
<p>Volgens de Zweedse en Israëlische veiligheidsdiensten kwam Majid op de radar van Iran als de ideale kandidaat om bepaalde opdrachten in het buitenland uit te voeren. Zijn ervaring en netwerk in de onderwereld reikten van Europa tot het Midden-Oosten, hij kon zich soepel tussen verschillende werelden bewegen, had geen uitgesproken loyaliteit aan een land of ideologie, en leek bovenal gedreven door geld.</p>
<p>In moderne oorlogsvoering is de <em>underdog</em> steeds vaker in het voordeel. Steeds meer is er sprake van ongelijke conflicten waarin de minder krachtige partij met eenvoudige technologieën toch aanzienlijke schade kan aanrichten, zonder dat het tot een directe confrontatie met de sterkere tegenstander hoeft aan te komen. Een drone van 150 dollar kan een stuk artillerie van 2 miljoen dollar uitschakelen. Een Noord-Koreaanse hacker kan de Britse nationale gezondheidsdienst platleggen. Of de nationale bank van Bangladesh leegtrekken. Met gemodificeerde piepers kun je een paramilitaire organisatie buiten gevecht stellen. En met een man als Majid kan een staat als Iran zijn doelen op een goedkope en effectieve manier bereiken, en alle beschuldigingen makkelijk van de hand wijzen.</p>
<div class="info-box">
<h5>Jaarverslag AIVD</h5>
<p>In juni 2024 werd een poging gedaan om een Iraanse journalist en activist in Haarlem om het leven te brengen. Na de mislukte poging werden twee verdachten aangehouden. Later volgde nog een derde. In een <a href="https://www.aivd.nl/documenten/jaarverslagen/2025/04/24/jaarverslag-2024" target="_blank" rel="noopener">nieuw jaarverslag</a> houdt AIVD Teheran verantwoordelijk voor de liquidatiepoging. Ook houdt de inlichtingendienst Iran verantwoordelijk voor een moordaanslag in Madrid in november vorig jaar, waarbij de Spaanse politicus Alejo Vidal-Quadras door zijn hoofd werd geschoten. Beide liquidatiepogingen verliepen volgens de methode die in dit artikel wordt beschreven: Iran zet in Europa criminelen in voor aanslagen op joodse en Israëlische doelwitten, en om Iran-critici het zwijgen op te leggen.</p>
</div>
<h5>Wees als water</h5>
<p>Kort na de Islamitische Revolutie in 1979 begon Iran al gedurfde plannen uit te voeren om zijn vijanden in Europa, Latijns-Amerika, Azië en Noord-Amerika te verzwakken of zelfs uit te schakelen. Enkele maanden na de revolutie werd Shahriar Shafiq – een neef van de afgezette sjah Mohammed Reza Pahlavi – in Parijs vermoord. Dat was niet ongebruikelijk in die tijd, Israël schakelde zijn vijanden in het buitenland op soortgelijke wijze uit. In tegenstelling tot Israël, dat de bescherming van de Verenigde Staten genoot, had Iran geen machtige vrienden of bondgenoten op het wereldtoneel. Zijn optreden leidde tot internationale isolatie en versterkte zijn status als paria. De nog jonge Islamitische Republiek realiseerde zich al snel dat het inzetten van eigen agenten voor wereldwijde liquidaties contraproductief was. Het was te riskant en te opzichtig.</p>
<p>Tegelijkertijd moest het land, gebukt onder internationale sancties en afgesloten van de wereldwijde financiële markten, manieren vinden om strafmaatregelen te omzeilen en zo inkomsten te genereren om zijn militaire apparaat draaiende te houden. Het moest essentieel militair materieel aanschaffen om zijn strijdkrachten en bondgenoten te bevoorraden, en ondertussen tegenstanders uitschakelen, zoals de Volksmoedjahedien in het buitenland en de binnenlandse Groene Beweging. Bij de aanpak daarvan leek het beroemde adagium van Bruce Lee leidend: wees als water.</p>
<p>Iran veranderde zijn tactiek en ging pragmatischer te werk. Het maakte zich minder afhankelijk van ideologische bondgenoten zoals Hezbollah in Libanon, en wist transnationale misdaadkartels succesvol in te zetten als instrument van buitenlands beleid. Zowel Iraanse als buitenlandse criminele organisaties werden gebruikt om de eigen belangen te behartigen, en altijd op zo’n manier dat ontkenning mogelijk was.</p>
<p>Voor het uitschakelen van vijanden in het buitenland maakte Iran zich afhankelijk van gangsterbazen van eigen bodem. Een voorbeeld is drugsbaas Naji Sharifi Zindashti, wiens criminele netwerken tot Istanbul, Londen en Toronto reiken. Hij huurde Canadese leden van de Hells Angels in om Iraanse dissidenten te vermoorden. Volgens de Turkse autoriteiten was Zindashti betrokken bij de ontvoering van een Zweeds-Iraanse activist in 2020, die in Iran werd geëxecuteerd.</p>
<p>Majids Foxtrot lijkt dus slechts één van de criminele organisaties wereldwijd te zijn die Iran inzet voor zijn geheime operaties.</p>
<div class="info-box">
<h5>Over de auteur</h5>
<p>Journalist Tam Hussein doet onderzoek naar criminele netwerken, terroristische organisaties en mensensmokkel. Zijn onderzoek naar jihadisme is in 2015 beloond met een Royal Television Society Award, en in 2021 en 2022 is hij genomineerd voor de Orwell Prize for Journalism.</p>
</div>
<h5>Het Kinahan-kartel</h5>
<p>Je kunt Foxtrot zelfs klein bier noemen in vergelijking tot het Ierse Kinahan-kartel, dat veel oudere banden heeft met Iran. Het Kinahan-kartel begon enigszins bescheiden in Dublin, maar rond 2016, tegen de tijd dat het zaken begon te doen met de Iraniërs, strekte zijn invloed zich wereldwijd uit. Onder leiding van de gangsters Christopher ‘Christy’ Kinahan sr. en zijn zonen Daniel en Christy jr. is het kartel ongeveer een miljard dollar waard geworden, voornamelijk door drugshandel. Ondanks zijn betrokkenheid bij meerdere moorden, werd de flamboyante, publieke figuur Daniel – de feitelijke leider – zelfs positief genoemd door voormalig wereldkampioen boksen Tyson Fury.</p>
<blockquote><p>Georganiseerde misdaad is niet langer uitsluitend een kwestie voor justitie – het raakt rechtstreeks aan de nationale veiligheid</p></blockquote>
<p>De Kinahans bewezen Iran goede diensten met hun criminele connecties en expertise in het witwassen van illegale inkomsten op plaatsen waar weinig financieel toezicht is, zoals Cyprus, Malta en Dubai. In 2016 ontdekte de Ierse politie dat de groep een Nederlands-Marokkaanse crimineel had ingehuurd om een ​​Iraanse tegenstander van het regime te vermoorden. Later, nadat de Kinahans zich in Dubai hadden gevestigd, ontdekte de Amerikaanse Drug Enforcement Administration dat het kartel geld witwaste op het Iraanse eiland Kish – een vrijhandelszone in Iran die bekendstaat om haar snelle omgang met geld. Er doken ook berichten op over zakelijke banden met Hezbollah en geldstromen die via Syrië en Libanon werden doorgesluisd. Christy Kinahan zou zelfs hebben geprobeerd vliegtuigonderdelen te kopen voor Teheran.</p>
<p>De connectie tussen Kinahan en Iran maakte voor Europese veiligheidsdiensten duidelijk hoe Iran transnationale criminele netwerken had geïntegreerd in zijn staatsstructuur. Daarmee werd georganiseerde misdaad niet langer uitsluitend een kwestie voor justitie – het raakte rechtstreeks aan de nationale veiligheid. In 2022 zette de regering-Biden een beloning van 5 miljoen dollar per persoon uit voor informatie die zou leiden tot de arrestatie van leden van de organisatie.</p>
<p>Inlichtingen- en opsporingsdiensten hebben inmiddels ook Iraanse banden blootgelegd met onder meer de Japanse Yakuza, de Nederlandse Mocro Maffia, Peruaanse drugskartels en Oost-Europese misdaadgroepen – aanwijzingen dat het Iraanse regime zich goed heeft aangepast aan de hedendaagse geopolitiek</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
        
                    <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
                    data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<h5>Symboolpolitiek</h5>
<p>De maatregelen die senator Rubio tegen Majid heeft ingesteld, lijken dan ook meer dan symbolisch. Ze weerspiegelen het groeiende besef dat het geopolitieke speelveld fundamenteel is veranderd. Een tactiek die ooit tot de marge van machiavellistische staatspraktijken behoorde, lijkt in dit tijdperk van autocraten gemeengoed te worden. Het ligt dan ook voor de hand dat het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in de toekomst vaker maatregelen zal nemen tegen actoren die georganiseerde misdaad en buitenlandse belangen met elkaar verweven.</p>
<p>Deze ontwikkeling maakt het er voor westerse veiligheidsdiensten niet makkelijker op. De inzet is hoog – het raakt aan de wereldorde, maar ook aan de rechtsstaat, de handhaving van de wet, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld. Het vervagen van de grens tussen criminaliteit en staatsbeleid heeft grote gevolgen. Diaspora uit het Midden-Oosten zullen scherper in de gaten worden gehouden, simpelweg op basis van hun geloof of politieke overtuiging.</p>
<p>Criminelen als Majid en de Kinahans dreigen ondertussen aan het recht te ontsnappen – ze weten immers als geen ander hoe ze in grijs gebied moeten opereren. Ze kunnen altijd terecht in Teheran, Moskou of in andere landen die graag gebruikmaken van hun diensten.</p>
<p>Nadat Majid een visum voor Turkije heeft gekocht, is hij uit het zicht verdwenen. Sommigen denken dat hij in Iran zit, of in Afghanistan. Leden van het Kinahan-kartel zijn niet meer in Dubai gezien sinds de maatregelen die tegen hen werden afgekondigd. Er gaan geruchten dat de kartelleden in Iran verblijven, en nog altijd actief zijn. De vraag is inmiddels niet of Iran de georganiseerde misdaad blijft inzetten, maar of het Westen bereid en in staat is om daar effectief tegen op te treden.</p>
<p>Eerder in april zaten Amerikaanse en Iraanse functionarissen in Oman aan tafel voor gesprekken over het Iraanse nucleaire programma. De Verenigde Staten eisten de volledige ontmanteling daarvan, terwijl de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Abbas Araghchi zich alleen bereid verklaarde onderhandelingen te blijven voeren als Trump de militaire dreiging opgeeft. Maar zelfs als Araghchi erin slaagt de oorlogsdreiging weg te nemen, kan Iran een schaduwoorlog blijven voeren met een leger van internationale criminele netwerken. Nu is het afwachten of de Verenigde Staten erin slagen zowel Irans nucleaire ambities als hun inzet van georganiseerde misdaad in te dammen.</p>
<p>Als er vooruitgang wordt geboekt in de nucleaire onderhandelingen, geeft dat Washington misschien meer speelruimte om de nieuwe dreiging uit de criminele onderwereld aan te pakken.</p>
<div class="info-box">
<p>Dit verhaal verscheen oorspronkelijk in <em>New Line Magazine</em> en is vertaald door 3<em>60 Magazine</em>. Vertaling door Carl Stellweg.</p>
</div>


Hoe Iran de Europese onderwereld als wapen gebruikt