DUO maakt studeren haram

Columns van de week

Teun van de Keuken en Nicolaas Veul

Roos van Ees

Arnon Grunberg

Een dialoog bij wijze van inleiding én nawoord bij een zoektocht naar liefde en seks in Amerika

Speak to me heart 
All things renew 
Hearts will mend 
Round the bend 
Paths that cross 
Will cross again 
Patti Smith – Paths that cross
Lieve Arnon,
Jij hebt over onze zoektocht naar liefde en seks in Amerika geschreven. Het was een reis die een extra laag kreeg, toen jij mij vlak voor de reis verliet voor een andere vrouw en we erachter kwamen dat ik zwanger was. Zodoende gingen jouw artikelen ook over onze liefde, het einde van onze relatie en het verlies van ons kind door een miskraam.
<blockquote>Onze reis, onze liefde, ons einde is geen literatuur, het is ons leven.</blockquote>
Ons verhaal is jouw verhaal geworden. Jij bent het gewend voor een anonieme lezer te schrijven, maar ik kan niet over ‘Arnon en Roos’ schrijven. Voor mij bestaan alleen jij en ik. Onze reis, onze liefde, ons einde is geen literatuur, het is ons leven. Jij bent voor mij geen personage en ik wil niet langer jouw personage zijn, noch in de schaduw van jouw pen leven. Wellicht is dit stuk slechts een onvolledige voetnoot bij alles wat jij al hebt geschreven, toch is het een eigen stem.
De afgelopen tijd kreeg jij regelmatig berichten van mensen die je complimenteerden met je prachtige, rauwe stukken. Beseffen die mensen wel dat het leed dat jij zo prachtig verwoordt geen fictie is? Of is men er in jouw geval aan gewend geraakt dat alles literatuur is en iedereen een personage? Soms vraag ik me zelfs af of jij je nog wel realiseert dat ik echt besta en niet een van je personages ben.
<h5>Vrouwenverzamelaar</h5>
In onze eerste week reizen we door Utah van polygamist naar polygamist. We zien in de polygame mannen ‘vrouwenverzamelaars’. Op dat moment zie ik dat jij ook een vrouwenverzamelaar bent. Je viert jouw verjaardag eens in de vijf jaar, elke verjaardag is er een nieuwe geliefde aan jouw zijde. Elke relatie heb je een nieuwe bril, letterlijk. Jij verzamelt verhalen die komen met nieuwe verliefd­heden.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/liefde-en-seks-deel-1/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookLiefde en seks in Amerika, deel 1: ‘Alle liefde begint met een visioen’26 mei 2019</a>
Maar meer nog ben je een mensen­verzamelaar. En ik ook. Maken we daarom niet deze reis? Mijn nieuwsgierigheid naar de mensen die ik twee maanden lang in de voor­bereiding van deze reis heb verzameld, en naar ons eigen verhaal in die context, blijkt groter te zijn dan de pijn die mij overkwam toen jij besloot mij te verlaten. Onze relatietherapeut in Nederland vroeg jou ooit waarom je verliefd op mij bent geworden. Jouw antwoord: ‘Ik ben verliefd geworden op Roos haar verhalen.’ Je noemde mij ‘een ­Alma Mahler-Werfel voor deze tijd’. Later zei je: ‘Ik had het verkeerd, je bent eigenlijk een Anne Frank. Jij duikt onder in de levens van anderen.’
Deze reis is inderdaad een manier om mijn eigen verhaal te ontvluchten door in de levens van anderen te duiken. Maar soms is er niet aan ons verhaal te ontsnappen.
<blockquote>In een helse, slapeloze nacht schreeuw je tegen me: ‘Jouw bestaan is mij te veel. Ga maar ergens anders bestaan.’</blockquote>
We kunnen niet aan elkaar ontkomen. In een helse, slapeloze nacht schreeuw je tegen me: ‘Jouw bestaan is mij te veel. Ga maar ergens anders bestaan.’ Het doet me verdriet, maar ik begrijp je: ik ben niet genoeg voor je en tegelijkertijd te veel.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/liefde-en-seks-in-amerika-2/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookLiefde en seks in Amerika, deel 2: Langs sekswerkers en polygamisten15 juni 2019</a>
<h5>Ik wil geen nieuwe liefde</h5>
Mijn eerste echte adempauze van jou is in Los Angeles, waar ik een dag meetings heb met een Amerikaanse televisieproducent. Na de vergadering beland ik op een onverwachte blind date, geregeld door een goedbedoelende kennis. Een knappe mediterrane hoogleraar kernfysica komt me oppikken op een rode motor en zegt dat ik kan kiezen tussen rotsklimmen of surfen. Er zijn momenten tijdens deze reis dat van een rots springen een aantrekkelijk alternatief lijkt, dus ik besluit de werkelijkheid bij die fantasie vandaan te houden.
Op het strand denk ik constant: ik wil geen nieuwe liefde, zelfs geen flirt, ik wil gewoon mijn oude liefde terug. Gelukkig is flirten makkelijker te negeren als iemand niet zegt: ‘wat heb je mooie ogen’, maar: ‘als ons zonnestelsel een andere zon had gehad, had jouw oog er totaal anders uitgezien’. Hij vertelt me over het onderzoek waarmee hij van plan is een Nobelprijs te winnen. Nog een man die een Nobelprijs wil winnen, gaat het door mijn hoofd. Er is geen ‘ons’ om naar terug te keren, toch ben ik blij als ik ’s avonds weer naast jou lig. Zelfs verloren vertrouwdheid kan thuis zijn.
<img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-438089" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/Hotelkamer-5x7-1280x1793.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/Hotelkamer-5x7-320x448.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/Hotelkamer-5x7-640x896.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/Hotelkamer-5x7-1280x1793.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/Hotelkamer-5x7-1920x2689.jpg 1920w" alt="" width="1280" height="1793" />
<h5>Vergeven</h5>
De volgende ochtend sta ik onder de douche en begin hevig te bloeden. Ik weet meteen dat het een miskraam is. Daar onder het stromende water met onze blote voeten in het bloed vallen we elkaar in tranen in de armen. Je smeekt me je te vergeven. Ik weet niet of ik je kan vergeven voor jouw radicale afwijzing van ons kind. De Bijbel zegt dat de oplossing voor het eigen onvermogen te kunnen vergeven, is te bidden voor de verlossing van wie je niet kunt vergeven.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/liefde-en-seks-in-amerika-deel-3-en-4/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookLiefde en seks in Amerika, deel 3 en 4 (slot): ‘Kun je me vergeven?’23 juni 2019</a>
De eerste keer bid ik een paar dagen later, als jij voor het eerst zegt dat je het kindje heus wel liefgehad zou hebben als ik had besloten het te houden. De tweede keer als we aan het einde van de reis ruzie krijgen omdat jij in jouw laatste artikel schreef: ‘Roos wil een rozenstruik planten als aandenken aan haar miskraam’ en ik jou corrigeer dat het geen aandenken aan de miskraam is, maar aan ons kindje. Je wordt boos en zegt: ‘Ik vind het problematisch dat iemand die pro abortus is zoals jij over een “kind” spreekt. Er was nog helemaal geen kind. Je doet alsof het al leefde.’ Maar begint het leven niet bij liefde die je ervoor voelt? Aan het begin van de reis leek het me onmogelijk ooit meer van iemand te houden dan van jou, maar die paar zwangere weken bewijzen mij het tegendeel.
<h5>Onze trauma’s</h5>
Later zitten we op de bank bij Pete en Ellyn, twee met elkaar getrouwde psycho­logen. Onze trauma’s komen bovendrijven wanneer ze een therapietechniek hanteren die ‘dubbelen’ heet; zij staan ons bij in het verwoorden van onze gevoelens door onze rol aan te nemen.
Jij wordt emotioneel wanneer Pete verwoordt hoe er in jouw jeugd, in een huishouden waarin de oorlog voortleefde, nooit plek was voor jouw pijn.
<blockquote>Meer begrip leidde niet tot minder verdriet, en niet elke breuk is te helen.</blockquote>
Mijn trauma komt bovendrijven wanneer Pete, terwijl hij mij dubbelt, de aandacht vestigt op een verkrachting door een goede vriend die ik jaren geleden meemaakte en waar ik slechts in een bijzin iets over zei. Ik besef dat de pijn die ik nu voel en hoe ik ermee omga, overeenkomt met die van toen. Het lukte mij niet om boosheid te voelen. Ik miste mijn goede vriend. Ik dacht: als ik het maar goed genoeg begrijp, me in hem inleef, dan kunnen we weer terug naar wie we waren. Maar meer begrip leidde niet tot minder verdriet, en niet elke breuk is te helen.
<h5>Mogelijk verlies</h5>
Jarenlang heb ik net zo onthecht geleefd als jij. Mijn levensmotto werd een zin van Kris Kristofferson, gezongen door Janis Joplin: ‘Freedom is just another word for nothing left to lose’. In mijn afstudeerscriptie over de relatie tussen angst en verlangen in het werk van de Deense filosoof Søren Kierkegaard citeer ik een passage uit De herhaling, over een verliefde jongeman die zich vanaf het begin de liefde herinnert:
‘Al bij het begin heeft hij een zo verschrikkelijke stap gezet dat hij het leven overslaat. Als het meisje morgen sterft, zal dat geen wezenlijke verandering met zich meebrengen. (…) De herinnering heeft het grote voordeel dat ze met het verlies begint, daarom is ze zeker, want ze heeft niets te verliezen.’
Zo stond ik in de liefde. Elke liefde begon met verlies, ik ging verbintenissen aan alsof ze al verloren waren.
De afgelopen dagen herlas ik mails die wij elkaar stuurden in de eerste weken van onze verliefdheid. Het valt me op hoezeer wij beiden een mogelijk verlies bezworen. We stonden aan het begin, maar spraken al over het einde. Je schreef:
‘Jij kiest ervoor niet de weg te kiezen die geen pijn doet, die zekerheid biedt, een weg zonder al te diepe dalen en al te hoge ­toppen. Dat ben jij niet. Zo sta je niet in het leven. En ik geloof dat precies die ­levenshouding ervoor gezorgd heeft dat ik verliefd op jou ben geworden met een ­intensiteit die mij nog altijd verrast. (…) Waarom anticiperen op verlies? De weemoed doet dat al en die delen we. We delen meer …’
<blockquote>Liefde is de enige remedie tegen doodgaan aan het verleden. Is dat de verlossing waarvoor ik bid?</blockquote>
Het heeft tijd gekost mijn opgetrokken muren af te breken en je te vertrouwen, maar uiteindelijk ben ik met een voor mij onvoorstelbare overgave van jou gaan houden. Na de sessie bij Pete en Ellyn denk ik aan een citaat van Louise Bourgeois. ‘We ­either die of the past or we become an artist.’ Jij gelooft dat kunst de remedie is ­tegen de pijn. Hoewel de kunst ook in mijn leven een belangrijke rol speelt, realiseer ik me gedurende deze reis steeds meer dat kunst zonder liefde niet heelt. Liefde is de enige remedie tegen doodgaan aan het verleden. Is dat de verlossing waarvoor ik bid?
<h5>Onbeschaamd groots</h5>
Melodramatisch, misschien, maar sinds wij twee tienerkoppels in Sacramento –hebben geïnterviewd, ben ik niet zo bang meer voor romantiek. Ik denk vaak terug aan Lainie en Mason, beiden zeventien jaar oud. De verliefdheid druipt als mierzoete honing van ze af. Ze zijn zo schaamteloos zeker. Het is voor hen onvoorstelbaar dat ze ooit niet meer verliefd op elkaar zijn.
<blockquote>Tijdens de reis zijn er momenten dat wij ons nog als een verliefd stelletje gedragen.</blockquote>
Ik dacht dat ik van jouw ironie hield, zoals je zelf al schreef: we delen onze weemoed. Maar na de ontmoeting met Mason en Lainie verlang ik bitterzoet naar een onbevangenheid waarvan ik niet zeker weet of ik die ooit ­gekend heb. Een zucht naar liefde die niet gerelativeerd hoeft te worden met ironie. Soms mag de liefde onbeschaamd groots zijn. Zelfs al weten we beter. Of misschien weten we wel helemaal niet beter.
Tijdens de reis zijn er momenten dat wij ons nog als een verliefd stelletje gedragen. We zijn uit elkaar, maar lopen hand in hand, geven elkaar soms een willekeurige kus, ik woel door je haar, jij slaat je arm om mij heen en op onze beste momenten ­maken we elkaar aan het lachen. In die ogenschijnlijk verliefde momenten vraag ik me af: hoe kan het dat zoveel hetzelfde is en toch alles is veranderd?
Een paar dagen later bezoeken we in Portland een polyamoreus koppel, Gabriela en John. Gabriela zegt: zonder eerlijkheid bestaat er geen consent. Bij consent denken we nu vooral aan #MeToo, maar in de wereld van ethische non-monogamie staat het begrip in relaties centraal. Iemand verlaten is een van de weinige scenario’s waarin de toestemming van de ander er niet toe doet, maar hoe consensueel was onze relatie voordat jij mij verliet? Als je niet eerlijk bent over en naar jezelf, niet eerlijk communiceert over je verwachtingen en verlangens over de relatie, bestaat er dan werkelijke consensus?
<h5>Beleefde houtkappers</h5>
Tegen het einde van de reis belanden we in Cougar, een uitgestorven bergdorpje in Washington. De lokale bar zit vol mannen bedekt met stof en modder. Ze drinken bier, praten over vrouwen, vissen, auto’s.
‘Zullen we met ze gaan praten? Deze mannen hebben vast ook een liefdesleven,’ zeg ik.
‘Je bent gek. Als je met deze mannen een gesprek aanknoopt, beland je in The Accused,’ zeg je.
Ik besluit toch mijn nieuwsgierigheid te volgen.
‘Je moet het zelf weten. Ik ga terug naar het motel. Ik vind je onverantwoordelijk,’ mompel je, terwijl je boos wegloopt.
De mannen blijken erg beleefde houtkappers en tot diep in de nacht delen ze hun zielenroerselen met me rondom een kampvuur aan het meer. Gedurende de avond bestook jij me met berichten.
‘Eigenlijk heb ik zin om de reis af te ­breken. Ik ben echt heel boos op je.’
‘Waarom? Ik heb een gezellige ontspannen avond met vriendelijke mensen. Wat is het probleem?’ antwoord ik.
<blockquote>‘Ik heb spijt dat ik je heb ontmoet. Ik wil dat je uit mijn leven verdwijnt.’</blockquote>
‘Geen probleem. Maar val me nooit en nooit meer lastig met Y (de vrouw op wie Grunberg verliefd is geworden, red.). Nooit. Ik heb spijt dat ik je heb ontmoet. Ik wil dat je uit mijn leven verdwijnt.’
Je zegt dat je wilt dat ik verderga met mijn leven, maar ben jij wel bereid mij los te laten?
<h5>Een nieuw land</h5>
Op de laatste ochtend van de reis interviewen we twee met elkaar getrouwde veteranen, Dan en Jovita. Na een reeks moeilijkheden in hun relatie – oorlog, affaires, depressie, verwijdering – hervonden ze elkaar. Als ik Jovita vraag hoe ze dat gedaan hebben, antwoordt ze: ‘We beklimmen de berg omdat we nieuwsgierig zijn wat er achter de berg ligt. Achter elke berg ligt een nieuw land, een nieuwe relatie.’
<blockquote>Het verhaal moet nog geschreven worden, daar ligt als schrijver jouw ver­langen. Onze pagina’s waren te vol.</blockquote>
Aan het begin van de reis voelde ik mij oud nieuws en was ik ervan overtuigd dat jij naar iets nieuws verlangde en daarom verliefd werd op een ander. Nu denk ik dat je niet naar iets nieuws verlangt, maar naar iets bekends: de fase waarin de relatie nog een onbeschreven blad is, de ander nog een onbekende van wie je elk personage kunt maken. Het verhaal moet nog geschreven worden, daar ligt als schrijver jouw ver­langen. Onze pagina’s waren te vol. Het werkelijk onbekende en nieuwe terrein zou zijn om samen het nieuwe land achter de berg te ontdekken.
<h5>Mijn laatste cadeau aan jou</h5>
In De herhaling schrijft Kierkegaard: ‘De herhaling is een beminde echtgenote, die je nooit beu wordt, want je wordt alleen het nieuwe beu. Het oude verveelt nooit. (…) Er is jeugd voor nodig om te hopen, jeugd om te herinneren, maar er is moed voor nodig om de herhaling te willen.’
Voor Kierkegaard betekent herhaling van wat is en is geweest iets nieuws maken. Met dezelfde klei is een nieuw beeld te ­maken.
Een deel van mij denkt dat jij deze reis niet voor ons hebt gemaakt, maar omdat het een goed verhaal is. In een ruzie verweet je me dat ik de kracht van literatuur en wat zij voor jou betekent niet begrijp. Maar ik begrijp zo goed wat de literatuur voor jou betekent dat het me niet uitmaakt of ik niet meer dan een goed verhaal voor jou ben geweest. Dit was mijn laatste cadeau aan jou: je hebt van onze relatie, ons einde, onze pijn een mooi verhaal mogen maken.
<blockquote>Ik haat dat ik je niet haat, dat ik nog altijd van je hou.</blockquote>
Jouw artikelen deden me denken aan Het dagboek van een verleider, waarin een jongeman zich verlooft met een meisje en haar verlaat. Men zegt dat Kierkegaard het boek schreef om na zijn verbroken verloving met Regine Olsen van zichzelf een schurk te maken. John Updike omschreef het boek als ‘a wound masked as a boast’. Als Regine hem kon haten, was het misschien makkelijker hem los te laten. Ik haat je niet, liefste. Ik haat dat ik je niet haat, dat ik nog altijd van je hou. Ik weet dat jij het liefst zou zien dat ik dit stuk afsluit met een oproep aan de mannen en vrouwen van Holland en Vlaanderen om zich bij mij te melden als kandidaten om mijn hart te helen en de ouder van een nieuw kind met mij te worden. Maar voor mij blijf jij onvervangbaar, op de beste en slechtste manier.
<h5>Papieren tijger</h5>
Bijna vier jaar geleden werden we verliefd in de zwoele Weense zomerhitte. Ik vloog terug naar Amsterdam, jij naar New York. De week voordat we elkaar, na vier weken apart, weer zouden zien, moest ik voor een paar dagen naar Tokio. Ik mailde je toen ik landde: ‘Mijn leven lang heb ik, als ik in een vliegtuig stapte, gedacht: als we nu neerstorten, is het een opluchting. Een ontsnapping. Een helpende hand van het noodlot. Vandaag had ik voor het eerst vliegangst.’
Voor het eerst wekte de toekomst niet slechts angst in mij op, maar ook een groots verlangen. Ik wilde weten hoe ons verhaal verder zou gaan. Dat ben ik nooit meer kwijtgeraakt. Nu, na alles, ben ik nieuwsgierig naar een leven waarvan ik twee maanden geleden niet eens wist dat het nog moest beginnen.
<blockquote>Ik heb door mijn relatie met jou juist geleerd waarin de werkelijkheid het wint van de literatuur: de realiteit kent geen slot, geen punt aan het einde van de zin. Je kunt het leven niet dichtslaan zoals een boek.</blockquote>
‘Ga in vrede, lieve Roos’ waren de woorden waarmee jij jouw laatste artikel over ­onze reis en onze relatie afsloot. Ik vind het eng dit stuk af te ronden, omdat het voelt als het slotwoord van onze relatie. Maar ik heb vreemd genoeg door mijn relatie met jou juist geleerd waarin de werkelijkheid het wint van de literatuur: de realiteit kent geen slot, geen punt aan het einde van de zin. Je kunt het leven niet dichtslaan zoals een boek. Het leven gaat verder waar de literatuur eindigt. De literatuur is een papieren tijger. En zo stap ik van jouw bladzijdes af. Ik zie je in het echte leven, lieve Arnon.

Een dialoog bij wijze van inleiding én nawoord bij een zoektocht naar liefde en seks in Amerika

Een brief van Roos: Het leven gaat verder waar de literatuur eindigt