De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Handleiding

<p><iframe style="width: 100%; height: 200px; border: 0 none;" src="https://www.art19.com/shows/812c9073-2eb6-4731-a328-66204f3168bd/episodes/69959d80-4fca-4fe1-981c-f801d24b8734/embed?theme=light-blue" scrolling="no" sandbox="allow-scripts allow-popups allow-popups-to-escape-sandbox"></iframe>‘Honderden autobanden zijn er gebruikt’, vertelt Paul Hendriksen (57), mede-oprichter van het ecodorp in Olst. Hij staat in de schuur van een van de 23 earthships, woningen die gemaakt zijn van natuurlijke of afgedankte materialen, zoals autobanden. Ook de wand van de schuur bestaat uit autobanden. Op de achtergrond piept een remmende trein. Over een halfverhard pad kuiert fluitend een bewoner met een kruiwagen.</p>
<p class="p1">‘In Nederland worden zo’n zes miljoen autobanden per jaar verwisseld’, vervolgt Hendriksen. Hij haalde de banden op bij autosloperijen. ‘Om rubber te recyclen is veel energie nodig. Vervolgens verdwijnt het materiaal bijvoorbeeld in asfalt of worden de banden verscheept naar Afrika. Autosloperijen betalen voor het afvoeren bovendien geld. Zonde, toch?’</p>
<p class="p1">Van ecodorpen tot community’s met tiny houses en van collectieve seniorenwoningen tot co-living: steeds meer mensen zoeken naar en bouwen aan alternatieve woonvormen. De behoefte om samen een woonproject te beginnen, komt volgens onderzoeksbureau Het PON voort uit een verlangen om voorzieningen te delen, zelfvoorzienend te zijn, om zoveel mogelijk zelf te doen, en duurzaam te leven;<span class="Apple-converted-space">  </span>en natuurlijk heeft het met<span class="Apple-converted-space">  </span>de woningschaarste te maken. Platform31, een kennis- en netwerkorganisatie voor stedelijke en regionale ontwikkeling, toonde aan dat aanvullende<span class="Apple-converted-space">  </span>woonoplossingen hard nodig zijn op de verhitte woningmarkt. Maar hoe creëer je die?<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<div class="info-box">
<h5 class="p1"><b>Stap 1: Stel je groep samen</b></h5>
<p class="p2">De grootte van een groep speelt een belangrijke rol bij het bepalen van het benodigde pand of stuk grond, evenals het beschikbare bruto-inkomen en vermogen. Het is belangrijk om te beseffen dat iedereen binnen de groep nodig is. In grotere groepen is het verstandig om te kijken naar de verschillende kwaliteiten. Bij het verdelen van taken binnen de groep kunnen vier hoofdtypen worden onderscheiden:</p>
<p class="p2">De Doeners, die graag de handen uit de mouwen steken en gericht zijn op actie.</p>
<p class="p2">De Denkers, die nadenken over de voors en tegens en overzicht bieden.</p>
<p class="p2">De Weters, die specialistische kennis bezitten op bepaalde gebieden.</p>
<p class="p2">De Dromers, die bijdragen met hun creativiteit en gevoel voor schoonheid.</p>
</div>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-592360" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/KleinereWoongroep-1280x1747.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/KleinereWoongroep-640x874.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/KleinereWoongroep-1280x1747.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1747" /></p>
<h5 class="p1">Mijnenveld</h5>
<p class="p1">Het opzetten en realiseren van een collectief woon-initiatief is een mijnenveld. Maar liefst 90 procent van de gemeenschappen mislukt, stelt auteur Diana Leafe Christian in Creating a Life Together, een standaardwerk over het opzetten van een community. Volgens Christian vergissen initiatiefnemers zich in de hoeveelheid tijd en geld die het project vergt, ontbreekt het hun aan organisatietalent, kunnen ze geen geschikte grond vinden of breken er conflicten uit. <span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<blockquote>
<p class="p1">Van ecodorpen tot communities met tiny houses: steeds meer mensen zoeken naar en bouwen aan alternatieve woonvormen.</p>
</blockquote>
<p class="p1">Toch is Ecodorp Aardehuis in Olst al negen jaar een florerende woongemeenschap. Het begon allemaal in Zweden. Daar, diep in de Scandinavische naaldbossen, bouwde Hendriksen, transitietrainer van beroep, met een vriend mee aan een earthship-hostel. Gegrepen door het duurzame karakter van het bouwwerk droomde hij van een ecodorp in eigen land. Hij verzamelde een groep mensen om zich heen, vond een stuk grond en verliet, samen met zijn vrouw en twee kinderen, in 2007 zijn rijtjeshuis in Deventer. Met andere gezinnen en honderden vrijwilligers uit 27 landen bouwden ze jarenlang aan hun nieuwe onderkomen. Nu wonen er 75 mensen, geheel zelfvoorzienend. De bewoners zorgen zelf voor elektriciteit via zonnepanelen, beheren hun waterhuishouding met een eigen bron en verwerken hun rioolwater via compost-toiletten en een eigen waterzuivering.<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Welke stappen zijn belangrijk voor het opstarten van zo’n community?</p>
<div class="info-box">
<h5 class="p1"><b>Stap 2: Ontwikkel een visie</b></h5>
<p class="p2">Om de gezamenlijke woonwensen helder te krijgen, is het handig om een document of presentatie op te stellen waarin de visie op wonen wordt vastgelegd.Verder is het belangrijk om het eens te worden over bepaalde onderwerpen, zoals het type woning.</p>
</div>
<div class="content-small-text">
<p>&nbsp;</p>
</div>
<h5 class="p1">Geen gouden formule</h5>
<p class="p1">Even terug naar het moment dat Hendriksen terugkeerde uit Zweden. Na enkele presentaties over zijn idee aan vrienden en vrienden van vrienden vormde zich een groep mensen van diverse pluimage. ‘Het begint met het samenbrengen van mensen’, vertelt hij bij de brievenbussen van het ecodorp. ‘Deze bussen staan voor mij symbool voor de diversiteit van de groep.’ Elke brievenbus is anders; een bus in de vorm en kleur van een papegaai, een kabouterhuisje als brievenbus, een oude koffer.<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Hendriksen dacht goed na over de groepsgrootte. ‘Zoals vissen in scholen leven en wolven in een roedel, kunnen mensen beter leven in een stam met een ideale maximale omvang. Vroeger waren dat zo’n honderdvijftig personen. Daarom mikten wij op ongeveer vijfentwintig huishoudens. Die omvang zorgt ervoor dat je niet alles hoeft te delen en niet ieders beste vriend hoeft te zijn.’<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Volgens Carsten de Dreu, hoogleraar sociale- en gedragswetenschappen aan de RUG, zijn diversiteit en omvang van de groep belangrijke elementen, maar bestaat er geen gouden formule. ‘Communities kunnen in grootte verschillen. Diversiteit moet gaan over wat de groep kan bereiken. In een wooncommunity is het zinvol om kennis en kunde aan boord te hebben. Wat brengt het individu in?’</p>
<blockquote>
<p class="p1">Het opzetten van een collectief wooninitiatief is een mijnenveld. Maar liefst 90 procent van de gemeenschappen mislukt.</p>
</blockquote>
<p class="p1">Daarbij is het belangrijk om je te realiseren dat iedereen binnen de groep nodig is, zegt Ralph van Leeuwen. Hij runt consultancybureau STUT, dat mensen begeleidt met het aankopen, financieren en fiscaal en juridisch opzetten van woongroepen. ‘In grotere groepen is het vaak verstandig om te kijken naar de verschillende kwaliteiten. Hoewel niet iedereen constant betrokken hoeft te zijn, is het wel belangrijk om iedereen betrokken te houden bij het proces. Tegelijkertijd is het verstandig om te bepalen wie de eerste stappen zet.’ Van Leeuwen onderscheidt daarbij vier verschillende typen mensen: doeners, denkers, weters en dromers.<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Volgens Hendriksen spelen alle typen belangrijke rollen in verschillende fases. ‘Dromers zijn belangrijk in de beginfase, voor het creëren van ideeën. Maar niet alle dromers zetten de stap naar de realisatie-fase. Bij ons haakte een aantal mensen af toen het project concreter werd en het gesprek bijvoorbeeld over geld en ureninzet ging. Mensen die het fijn vonden dat er al een ontwerp lag, haakten op dat moment juist aan. Het is goed om te ontdekken waar ieders voorkeur en kracht ligt.’</p>
<div class="info-box">
<h5 class="p1"><b>Stap 3: Kies de plek</b></h5>
<p class="p2">Allereerst is het van belang om te bepalen waar de groep het benodigde pand, de ruimtes of het stuk grond wil kopen. Dat kan op basis van persoonlijke voorkeuren, waarbij de groep gezamenlijk tot een regio komt die voor iedereen passend is. Vervolgens moet er worden nagedacht over de privé- en gedeelde ruimten.</p>
</div>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-592361" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/WoongroepKleinst-1280x1747.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/WoongroepKleinst-640x874.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/WoongroepKleinst-1280x1747.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1747" /></p>
<h5 class="p1">De formele kant</h5>
<p class="p1">De visie van ecodorp Aardehuis – een ecologische wijk van zelfvoorzienende aardehuizen waarbij alle aspecten van duurzaamheid in onderlinge samenhang met elkaar in balans zijn – trok binnen een mum van tijd zeventig geïnteresseerden. ‘Het earthshipconcept kwam terug in onze visie – dat sprak veel mensen aan’, zegt Hendriksen. Ook Van Leeuwen gelooft heilig in het opstellen van een visie. ‘Een of twee kernzinnen is genoeg.’ In dit document kan een groep volgens hem overeenstemming bereiken over essentiële onderwerpen. ‘Bijvoorbeeld over hoe je omgaat met gemeenschappelijke ruimtes en hygiëne, en over de financiële constructie.’ De consultant beaamt dat deze formele kant niet het leukste deel van het opzetten van een community is, maar vindt het wel erg belangrijk. Falco Tarassaco, de overleden oprichter van de succesvolle Damanhur-community in Italië, zag het zelfs als de belangrijkste reden waarom gemeenschappen falen: een idyllisch idee zakelijk bekijken. Tarassaco noemde het opzetten van een community hetzelfde als het runnen van een bedrijf.</p>
<blockquote><p>‘Wat ga je doen als iemand uit de community stapt? Dergelijke zaken moet je vooraf goed regelen.’</p></blockquote>
<p class="p1">Van Leeuwen weet door zijn achtergrond als scheidingsmediator hoe belangrijk het is om goede afspraken te maken. ‘Mensen die gaan samenwonen, vinden elkaar vaak lief en leuk en denken: dat komt wel goed. Meestal ís dat ook zo in het begin, maar zodra er stront aan de knikker is, worden waarheden opeens heel anders. Wat ga je doen als iemand uit de community stapt? Degene die de groep verlaat, wil zo snel mogelijk weg. Achterblijvers willen een nieuw iemand die past in de groep. Dergelijke zaken moet je vooraf goed regelen.’</p>
<div class="info-box">
<h5 class="p1"><b>Stap 4: Doe dingen samen</b></h5>
<p class="p2">Bij het vormen van een gemeenschap is het belangrijk om na te denken over welke gezamenlijke activiteiten de groep wil ondernemen. Samen eten kan bijvoorbeeld een vast onderdeel van de week worden. Naast het dagelijkse huishouden kan de groep samen grotere klussen uitvoeren, zoals het onderhouden van het pand of de tuin.</p>
</div>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-592362" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/WoongroepGo-1280x1747.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/WoongroepGo-640x874.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/WoongroepGo-1280x1747.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1747" /></p>
<h5 class="p1">Hogere rentes</h5>
<p class="p1">Daarnaast is het belangrijk om vast te leggen welke stappen nodig zijn voor de korte, middellange en lange termijn, zegt Van Leeuwen. ‘Zo’n visiedocument kan ook van belang zijn voor gesprekken met bijvoorbeeld gemeenten en hypotheekverstrekkers, omdat het een duidelijk beeld geeft van de plannen en ambities. Gemeenten zijn vaak niet ingesteld op woongroep-initiatieven. Makelaars en notarissen zeggen dat het niet kan. Banken weten er geen raad mee. Soms heeft dat te maken met iets onbenulligs als een computersysteem dat alleen is ingericht op een- en tweeverdieners. Veel banken verlenen namelijk geen hypotheken aan meer dan twee personen.’<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Bij Triodos Bank herkennen ze die problematiek. Volgens Kitty de Heiden, directeur personal &amp; private banking bij de bank, komt dat voornamelijk door de financiële risico’s. ‘Iemand raakt werkloos of belandt in een scheiding; wat voor afspraken zijn daarover gemaakt? We adviseren om juridische zaken goed op papier te zetten.’ Naar eigen zeggen is Triodos Bank een van de weinige banken die een hypotheek verstrekt op basis van vier inkomens. De Heiden benadrukt dat Triodos Bank graag in een vroeg stadium aanhaakt om te adviseren. ‘We zien namelijk de behoefte in de samenleving. Als de groep groter wordt, kijken we ook samen naar de mogelijkheden om het zakelijk te financieren. Daar zijn wel hogere rentes aan verbonden.’</p>
<div class="info-box">
<h5 class="p1"><b>Stap 5: Bedenk hoe je met elkaar omgaat</b></h5>
<p class="p2">Bij het kiezen van een geschikte vorm van besluitvorming is het belangrijk om na te denken over de manier waarop een groep met elkaar wil omgaan. Het samen bespreken van de gewenste omgangsvormen geeft een duidelijk beeld van hoe de groep wil communiceren en samenwerken. Het is ook zinvol om te kijken naar verschillende vormen van besluitvorming, en te bepalen welke het best bij de groep past.</p>
</div>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-592363" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/Woongroepert-1280x1747.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/Woongroepert-640x874.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/Woongroepert-1280x1747.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1747" /></p>
<h5 class="p1">Bananenplant</h5>
<p class="p1">We nemen een kijkje in het earthship van Paul Hendriksen. Langs de lemen muren in de woonkamer rijst een boomstam op richting het koepelvormige plafond. In een bloembak groeit een knots van een bananenplant: ‘Vorig jaar konden we ervan eten.’ Via de lemen zitbank, die via buizen in verbinding staat met het fornuis, wordt in de winter, als de zon niet heeft geschenen, gestookt. ‘Na het koken geeft de bank tot de volgende avond warmte af.’ Op de achtergrond tuft een stoptrein. Geheel volgens de visie van de community is het ecodorp vlak bij een station gevestigd. ‘Dat was een speerpunt’, zegt Hendriksen.<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Hoe kwam het ecodorp in Olst terecht? ‘De eerste keus, de gemeente Deventer, vond het project niet in haar plannen passen. We gaven een presentatie, maar kregen een beleefde afwijzingsbrief.’ Stomtoevallig bleek een bevriende yogadocent les te geven aan de toenmalige wethouder ruimtelijke ordening van Olst-Wijhe. Hendriksen nam contact op. ‘Ze waren bezig om hun duurzaamheidsbeleid op te tuigen. Daarvoor huurden ze een ambtenaar in. Die was direct enthousiast over ons plan en van mening dat Olst, een relatief kleine gemeente, op die manier op de kaart kon worden gezet.’ De wethouder beloofde plechtig Hendriksen te helpen. Niet veel later bood ze 1,2 hectare grond aan. ‘Olst stelde zich op als partner in plaats van als loket’, zegt Hendriksen.</p>
<h5 class="p1">Wortels, uien en tijm</h5>
<p class="p1">Schuin tegenover de woning van Paul, dicht langs het spoor, loopt buurvrouw Willy met een gele courgette in haar hand door de buurtmoestuin. ‘Die doen het hier beter dan groene’, vertelt ze. ‘Een keer in de week werken we met een aantal mensen in deze tuin.’ Medebewoner Wouter haalt op zijn knieën het onkruid tussen de planten weg. ‘Iemand moet het doen’, mompelt hij. Wortels, uien, tijm: de tuin puilt uit van de groente en fruit.<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<blockquote><p>‘Momenten van ontspanning en verbinding binnen de groep. Je leert elkaar anders kennen en weet wat een ander beweegt.’</p></blockquote>
<p class="p1">Midden op het terrein staan een honderd jaar oude boom en een oude drinkbak. ‘Voordat wij hier kwamen, was dit akkerland’, vertelt Hendriksen.<span class="Apple-converted-space"> </span></p>
<p class="p1">Er klinkt gezang, afkomstig uit een ruim bemeten gebouw waar de community gezamenlijke activiteiten ontplooit. Dit zogeheten Middenhuis vervult, net zoals de tuin, een sleutelrol in de missie van het ecodorp: met elkaar leven in verbondenheid. Los van gemeenschapsvergaderingen organiseert de community filmvoorstellingen en kinderfeestjes, en wordt er gezamenlijk gegeten. ‘Wanneer iemand niet komt opdagen, staat de buurman niet direct op de stoep. Tegelijkertijd houden we elkaar wel een beetje in de gaten. Gaat het goed met iedereen?’</p>
<p class="p1">Bij het vormen van een gemeenschap is het belangrijk om afspraken te maken over welke gezamenlijke activiteiten ondernomen worden en hoe vaak die plaatsvinden, zegt Van Leeuwen. ‘Dat versterkt de sociale cohesie.’ Wat die activiteiten precies zijn, maakt niet zoveel uit, zegt hoogleraar De Dreu. ‘Momenten van ontspanning en verbinding binnen de groep. Je leert elkaar anders kennen en weet wat een ander beweegt. Daardoor ontstaat er meer begrip. Mensen hebben bovendien sociaal contact nodig om te overleven. Mensen die alleen zijn, leven gemiddeld korter.’<span class="Apple-converted-space"> </span></p>


Hoe begin je een mini-samenleving?