De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Analyse

Waar de campagne van Kamala Harris zo sterk begon, ontaardde deze in de laatste weken alsnog in een voorspelbaar potje moddergooien. Aangespoord door enthousiaste social mediaspecialisten pompte de Democratische partij voor miljoenen dollars filmpjes rond van Trump die vermoeid, verward en ‘te oud’ is om nog president te kunnen zijn. De reacties op deze berichten zullen Harris ongetwijfeld hebben overtuigd dat ze op de goede weg zaten.
Inmiddels weten we beter. Terwijl de stemmen in een aantal swingstates nog worden geteld, tekent zich langzaamaan de zo moeilijk te bevatten overwinning van Donald Trump af. De uitslag toont de immense valkuil van een campagne die te veel is gebaseerd op vijandige retoriek. Door haar tegenstander de centrale boodschap in haar eigen campagne te maken, bewees Harris vooral Trump een enorme dienst, want: there’s no such thing as bad publicity. 
Je kunt hier natuurlijk tegen inbrengen dat vijandige retoriek radicaal- en extreemrechts electoraal helpt. Dus als zij zoveel succes hebben met hun zwartmakerij, waarom mogen wij progressieven diezelfde tactiek dan niet toepassen? Zijn wij niet veel te lief voor domrechts, zoals Sander Schimmelpenninck het in zijn nieuwste boek <a href="https://decorrespondent.nl/15641/geen-feiten-maar-onderbuikgevoelens-de-domheid-regeert-zo-kunnen-we-het-stoppen/987dd9e4-6e75-0c3b-0f8f-db4030e31917">verwoordt</a>?
<blockquote>Progressieven kunnen heftige standpunten niet negeren, maar geven daarmee wel zuurstof aan de voortwoedende populistische brand. </blockquote>
Wat de felste strijders voor het fatsoenlijke vergeten, is dat de populistische mediatactiek een drietrapsraket is. De populist verwerft momentum met het uiten van extreme opvattingen, maar het gedachtegoed gaat pas vliegen als de tegenpartij hapt. Een racistische tweet of een filmpje waarin klimaatverandering ontkend wordt, is slechts brandstof. In haar originele vorm, op de tijdlijn van de demagoog en zijn volgers op X, doet hij weinig meer dan het bevestigen van wat de volgers toch al vinden. De lucifer of aansteker die haar vlam doet vatten en de boodschap een veelvoud van het bereik geeft, dat is de golf van publieke verontwaardiging vanuit de tegenpartij (bezorgde burgers, ambtenaren, journalisten, opinieleiders, en ga zo maar door). Aan die golf kan bijna niemand zich onttrekken en dit niveau van exposure is waar bijna alle campagnestrategen naar streven. 
Waar mensen die stelling nemen tegen de waanzin en feitenloosheid echter denken dat hun post, artikel of nieuwsitem vooral goede gevolgen zal hebben, vormt hun verontwaardiging juist het ultieme bewijs voor anti-establishmentkiezers: ‘Als zij (journalisten van mainstream media, ambtenaren, wetenschappers, enzovoorts) boos/nerveus/bang zijn, zal onze kandidaat wel iets goed doen.’  
Via bovenstaand mechanisme belanden argeloos op X getikte flutberichten van kindmannen als Trump, Musk en Wilders dagelijks op nationale nieuwspagina’s met miljoenen bezoekers. Het feit dat de succesvolle campagnes van de PVV en Trump maar een fractie van het betaalde socialmediabudget van hun tegenstanders uitgeven, bevestigt dit beeld. 
Neem Nederland als voorbeeld: Geert Wilders heeft begrepen dat niets de gevestigde orde kwader maakt dan ongefundeerde vreemdelingenhaat. Dit begon ooit met proefballonnen als de kopvoddentaks en een Polenmeldpunt en nam onlangs de vorm aan van een asielnoodwet. Door dit soort woestmakende ideeën te opperen, heeft hij maandenlang het nieuws weten te domineren. Niet doordat hij zelf nou zoveel briljante mediaoptredens wist te scoren, maar doordat linkse en centrumrechtse politici, nieuwsmedia, talkshowtafels, satirici en bezorgde burgers niet konden ophouden over zijn racisme en antirechtsstatelijkheid.
Het is op zichzelf een briljante tactiek. Progressieven kunnen dit soort standpunten simpelweg niet negeren, maar geven daarmee al dan niet bewust wel zuurstof aan de voortwoedende populistische brand. 
<h5>zelfbeheersing</h5>
We moeten collectief leren wegkijken van bewuste aandachttrekkerij, en ons realiseren dat een gestoord idee dat genegeerd wordt vele malen minder schade aanricht dan een gestoord idee dat tot in den treure publiekelijk wordt besproken. Met onze aandacht geven we demagogen hun platform. 
Hoe we in een hyperverbonden wereld als burgers, journalisten, opiniemakers en media in brede zin de beheersing op moeten brengen om steeds groter wordende partijen en zelfs ministers en regeringsleiders dood te zwijgen, is een bijna niet te beantwoorden vraag. Want we hebben van de geschiedenis juist geleerd dat we op moeten staan tegen racisme, dat we heel duidelijk moeten maken waar de grenzen liggen waar men niet overheen mag gaan. Maar we leven ook in een vrij land, dus hoe vaak we ook roepen dat iemand iets niet mag zeggen, er zal altijd weer iemand opstaan die het toch zal doen. 
<blockquote>We moeten nieuws serieuzer gaan nemen, en tegelijk minder als onschuldig entertainment beschouwen. </blockquote>
Als de democratie ons lief is, moeten we afleren om collectief te happen wanneer we gegaslight worden. Uiteindelijk heeft tweederde van de Nederlandse kiezers weinig op met het nativisme van radicaal- en extreemrechts en is een overweldigende meerderheid van de Nederlandse bevolking overtuigd dat klimaatverandering plaatsvindt (94%) en vinden acht op de tien Nederlanders dat er overheidsbeleid tegen klimaatverandering nodig is (bron: CBS).
Misschien is er met deze feiten in onze achterhoofden minder noodzaak om onjuiste beweringen tegen te spreken, en kunnen linkse en centrumrechtse politici en media hun volledige aandacht besteden aan ontwikkelingen, plannen, ideeën en mensen die deze doelgroep positief aanspreken, inspireren en motiveren.
Toch is de uitdaging daarmee nog niet geslecht. In een tijd van views en likes betekent doodzwijgen veel meer dan niets zeggen, het betekent ook dat we artikelen of video’s waarin deze mensen en hun rabiate teksten voorkomen niet meer moeten aanklikken of zelfs bekijken, want met jouw klik wek je de indruk dat je hier meer van wilt zien, wat media(platformen) een argument geeft om er meer nieuws over te maken. We moeten nieuws serieuzer gaan nemen, en tegelijk minder als onschuldig entertainment beschouwen. Wat je kijkt of leest, dat maak je groter, en heeft politieke consequenties. 
<div class="info-box">
Jan Bruin is politicoloog, marketingcommunicatie-expert en publicist. 
</div>

Populisme gaat pas vliegen als de tegenstander hapt