De meeste films deugen niet

Columns van de week

Chard van den Berg en Hannah Prins

Meindert Talma
Als je de avond ervoor nog hebt gelezen over zijn gestuntel tijdens de rijlessen, waarbij drie instructeurs tot wanhoop werden gedreven en vijf examens de mist in gingen, zit je de eerste kilometers toch wat ongemakkelijk op de bijrijdersstoel naast de hoofdpersoon uit Kelderkoorts.
Het is inmiddels zeventien jaar na die rijlessen en Meindert Talma reist nog steeds liever met de trein dan in de compacte auto van zijn vriendin. Maar er gaan geen nachttreinen naar zijn woonplaats Zuidhorn en het kan wel eens laat worden in Wageningen, waar hij bij het nostalgische voetbalevenement Ballen op de Berg voor de muzikale omlijsting zorgt.
‘Het liefste zou ik met een bus muzikanten door Nederland en België trekken,’ zegt Talma, die zijn 2.04 meter lange lijf met moeite kwijt kan tussen het stuur en het lage dak. ‘Dan heb je toch meer een schoolreisjesgevoel. Nu doe ik alles in mijn eentje.’
Maar hij rijdt hier toch maar over de A28, als voltijds beroepsmuzikant/schrijver die ondanks zijn stelselmatige onbekendheid nu alweer jaren zonder problemen de helft van de vaste lasten van het vierkoppige gezin betaalt.
Dat hadden zijn mem Klaske en heit Jan Talma nooit verwacht, lezen we in Kelderkoorts. Wanneer zij hun werkloze zoon verrassen met een bezoek aan zijn slonzige studentenwoning in Groningen laten ze hun afkeur blijken voor zijn hobby: ‘het schrijven van onnozele verhaaltjes en het maken van muziek die in hun ogen zowel qua tekst als zang niet door de beugel kon. “Er moet hier wel een leger huismijten wonen. Jij wilt toch zanger worden?” “Ik ben zanger, beginnend zanger.” “Een smerige zanger,” zei mem. Heit: “Wat mem denk ik bedoelt, is dit: een zanger met enige ambitie zou zo niet moeten willen leven.”’
De ellendigste muziek
Het was juist dit leven waarnaar Meindert Talma hevig had verlangd. Het heilige vuur smeulde al jaren in de schuchtere Fries – het moest alleen nog ontbranden. Dat gebeurde bij de Hobbyrockers, een bont gezelschap van prettig gestoorde Friezen die cultureel actief was in de stad. ‘Als je het goed met elkaar kunt vinden, dan kun je samen in een kroeg gaan hangen,’ zegt een van de oprichters Jan Pier Brands, ‘maar wij wilden dingen maken. En hadden daarvoor ook allerlei platforms: we gaven een tijdschrift uit, hadden allerlei bandjes waarmee we optraden, we maakten een wekelijkse radio-uitzending, films, zelfs toneelstukken.’ Het radioprogramma De Nightrider werd elke zondagavond uitgezonden op de geheime zender. De eindtijd was meestal variabel, afhankelijk van de staat van dronkenschap. Talma mocht er debuteren dankzij zijn kompaan Nyk de Vries en werd snel vaste columnist.
Zijn interesse voor het alledaagse maar toch absurde (Talma’s afstudeerscriptie uit 1994 gaat over De Groninger Smalfilmers, 1933-1969) viel in goede aarde bij de Hobbyrockers. Vooral bij medeoprichters Kees de Vries en Jan Pier Brands, zijn grote voorbeelden sinds hij een documentaire over hen had gezien op Omrop Fryslân. Hij gaf ze op zeker moment een cassettebandje waarop hij eigen liedjes had opgenomen. De Vries: ‘Meindert had wel eens wat laten horen aan anderen, maar die vonden het nogal bizar. En dat was het ook, maar wel heel eigen, en dat is altijd zo gebleven. Wij waren volgens mij de eersten die het heel goed vonden wat hij deed. Meindert is niet de beste zanger, maar hij zit wel heel passievol te zingen, het komt echt uit zijn tenen.’
Brands: ‘Ik vond het heel vreemde muziek. Volkomen uniek. Het was vooral Kees die zei: dit is wat. Ik dacht: dit wijkt wel heel erg af. Daar wil ik meer van weten.’ De twee ervaren muzikanten namen Talma bij de hand en vormden een band: The Negroes.
De eerste single ‘30 jaar Muzikale Fruitmand’ was meteen een hit – nou ja, in de Kelderbar van de Groningse poptempel Vera. ‘“De 7” van Meindert Talma is ’n regelrechte sensatie. De Daniel Johnston van de Friese Wouden, hilarisch, ontroerend en últra nothing-fi,’ meldde de Vera Krant. In deze werfkelder waar de titel naar verwijst gaf Talma met The Negroes vervolgens een paar legendarische optredens. ‘Meindert Talma is de nieuwste ster aan het Groninger firmament,’ jubelde de Vera Krant. ‘Een ster die anderen doet verbleken tot bloedeloze hoopjes ellende. Meindert Talma is ook fout. Meindert Talma maakt de ellendigste muziek die ooit aan uw oren is voorbijgegaan. Meindert is kortom een groot artiest die, zoals het grote artiesten betaamt, een tweedeling teweegbrengt in de Groningse muziekwereld. Voor- en tegenstanders vliegen elkaar in de haren en toevallig publiek blijft verbouwereerd achter na elke show!’ Een cultfenomeen was geboren.
Press darling
En dat is Talma na elf albums, drie romans, een verhalen- en dichtbundel feitelijk nog steeds. ‘Neerlands onbekendste popster,’ schreef Sander Pleij in 2011 in Vrij Nederland. Dat stuk was de aanleiding voor Talma om met een gelijknamige roman/albumcyclus te beginnen.
Meindert Talma is onbekend maar al vijftien jaar bemind door de pers, collega’s en een klein publiek, die glimlachend zijn universum betreden. Een wereld die 3FM-dj’s niet begrijpen, omdat taalkunstenaar Talma het metrum zijn wil oplegt met onmogelijk geachte zinnen (uit het lied ‘Crucifix’: Ze zei: ‘Dat was een mooi concert.’ Ik zei: ‘Dankjewel. / Ik wil je iets zeggen, maar het is wel wat vrijpostig.’ / Ze zei: ‘Ga je gang.’ Ik zei: ‘Ik ben jaloers op jouw crucifix / omdat die hangt tussen jouw borsten.’) En omdat je er figuren tegenkomt als de morsige oude boer Sibbele Hietkamp, de versmobielondernemer, de hobbydrinker, Dikke Paulus, eenmalige voetbalinternationals, de seks-smurf, of de stadskabouter, maar vooral de lange artiest zelf die zich wat schutterig door dat leven begeeft.
‘Hij geeft zich helemaal bloot,’ zegt Jan Pier Brands. ‘Je ziet al die fases van zijn leven terugkomen in zijn werk. Seksuele activiteit, nestdrang, onbevangenheid. Zijn hele leven trekt aan je voorbij.’
Brands, tegenwoordig docent aan de Academie voor popcultuur, vindt dat het onderhand tijd wordt om Talma echt op waarde te schatten. ‘Hij is wel een press darling, maar er wordt vooral altijd weer gezegd dat hij zo’n opmerkelijk figuur is: die lange, droogkomische Fries. Maar luister eens wat hij te vertellen heeft en zoek de lagen die er in zijn werk zitten. Wat hij over zichzelf en ons zegt: dat gaat verder dan een jongen die alleen maar grappige liedjes zingt. Hij is een bepaald personage dat in de kunst nog nooit gepresenteerd is. En dat een erfgoed laat zien dat niet eens noordelijk of Fries is, maar juist heel Nederlands. Ik vind hem een van de grootste kunstenaars van dit moment.’
In de kantine
De grote kunstenaar heeft nog wel moeite met inparkeren, blijkt in Wageningen. De parkeerplek biedt voldoende ruimte, maar Talma draait te scherp in en rijdt bijna een deuk in zijn portier. De auto moet weer in zijn achteruit, maar dat lukt niet, de voorwielen staan in een kuiltje. De motor slaat een paar keer af. ‘Wil jij het doen?’ verzucht Talma na nog enkele vergeefse pogingen. Even waan ik mij instructeur Schomaker uit Kelderkoorts – feit en fictie lopen bij Talma door elkaar. Terwijl ik Talma coach (‘koppeling langzaam laten opkomen en flink gas geven’) bedien ik de handrem. Als de auto weer is bevrijd, blijkt twee plaatsen verderop een zee van ruimte te zijn.
Over het onverharde pad naar stadion De Wageningse Berg trekt Talma zijn zwaarbeladen linnen rolkoffer met de kleine wieltjes achter zich aan; het uitschuifbare handvat is net te kort voor hem om rechtop te kunnen lopen. Het begint te miezeren als hij het stadion betreedt – of wat er van over is nadat het in 1992 in onbruik raakte en daarna onaangeroerd bleef.
‘Wel een tamelijk sneue affaire,’ zegt Talma lachend als hij langs het karkas van de oude hoofdtribune loopt. Op het veld, tegenwoordig populair bij hondenbezitters en hun viervoeters, spelen niet bijster fitte voetbaljournalisten tegen iets jongere voetbalbloggers.
Talma mag binnen spelen, in de kantine waar jarentachtighits uit de schelle boxen klinken en mannen rondlopen met op hun doorleefde gezichten de vage hoop dat betaald voetbal weldra terugkeert op deze plaats.
Hallo! Haalloo!
Drie liedjes mag Talma spelen per set. Niet echt ideaal, heeft hij onderweg al uitgelegd: ‘Als mensen mij niet kennen, dan kijken ze sowieso de eerste nummers altijd een beetje vreemd.’ Hij begint met een dylaneske a-capellaversie van ‘De koning van de kluts’, waarbij hij in hoog tempo grote tekstvellen met voetbalnamen toont die hij onder het noemen van hun bijnamen (de goede beul, Heinz kroket, de ananas, het spook, de keu en de tank, de kont, de koevoet) naar beneden laat dwarrelen.
De reactie van het publiek is inderdaad zoals Talma voorspelde. Maar zijn volgende lied ‘Voetballers met baarden en snorren’ zal vast aanslaan bij de Wageningers. Met de synthesizer op schoot declameert hij met gedragen stem: Neem nou die bekerwedstrijd op 21 december 1977 van PSV tegen FC Wageningen / PSV, op dat moment nog ongeslagen lijstaanvoerder van de eredivisie. / FC Wageningen had een beest van een elftal met negen baardapen en twee snordragers / VOETBALLERS MET BAARDEN! (3X) EN SNORREN, dikke snorren.
Een paar jonge bloggers kijken elkaar aan en schieten in de lach.
In het Wageningse elftal zaten een slager, een bouwvakker, een monteur, een gymnastiekleraar en twee grafdelvers. / De semiprofs wonnen met 1-6. Nog altijd de grootste thuisnederlaag die PSV ooit heeft geleden. Het lied brengt niets teweeg bij de FC Wageningen-fans. Geen glimlach of andere blijken van herkenning. Niets.
Na de vriendschappelijke wedstrijd tussen oud-profs van FC Wageningen en Vitesse, verlevendigd met een vechtpartij tussen enkele hooligans en vele vaten bier, keert Talma terug in de afgeladen kantine voor een volgende set liedjes. Deze keer wordt hij aangekondigd: ‘Hallo!&#8230; Haalloo!&#8230; Mag ik uw aandacht voor de bard, Meindert Talma!’ Zodra de eerste tonen van zijn lied klinken, beginnen de aanwezigen harder te praten, met de rug naar de muzikant. In de kakofonie speelt de bard onverstoorbaar zijn drie liedjes.
‘Het is even uitzitten,’ zegt Talma later in de hal bij de toiletten. ‘Dit hoort er ook bij.’
Het is 21.10 uur als Talma tijdens zijn derde set – het geroezemoes bereikt zijn hoogtepunt – alle reserves laat varen en op de toppen van zijn longen zijn potentiële meezinghit ‘Wereldkampioen’ schreeuwzingt. Daarbij niet geholpen door de schelle geluidsinstallatie. ‘Kan die gozer niet weg?’ vraagt een oud-prof met een vies gezicht.
Rock-‘n-rollkoffer
Een week later in Zuidhorn, dorp tussen zijn geboorteplaats Surhuisterveen en zijn geliefde stad Groningen. Vanwege de geboorte van hun eerste dochter betrok Talma hier met zijn vriendin een twee-onder-een-kapwoning. In zijn tot werkruimte omgebouwde tuinhuisje, tien stappen van de achterdeur, kan hij zich terugtrekken om zijn universum vorm te geven.
In zijn werkruimte met uitzicht op een weiland op Madurodam-formaat met een paar grazende koeien wordt Talma omringd door tientallen toetsinstrumenten. Aan de wanden hangen posters en affiches van al zijn vorige projecten, maar zijn gedachten zijn altijd bij de volgende klussen. Op de lessenaar staan de songteksten van zijn Kelderkoorts-tour die over enkele dagen begint en Talma gedurende de griepmaanden langs clubs en festivals in het hele land brengt. Het wordt een heus multimediaspektakel van zeventig minuten, verlevendigd met filmpjes en foto’s uit de beschreven en bezongen periode. Terloops meldt de muzikant/schrijver/dichter/veejay dat hij op verzoek van het Noordelijk Film Festival ook nog bezig is met een film over de Fries-Gronings-Drentse grensstreek. Wanneer die dan af moet zijn? ‘O, die moet volgende week gemonteerd worden,’ zegt Talma doodgemoedereerd.
Zijn vriendin Lucia kan hem vaak ook nauwelijks volgen. ‘Hij is soms met vijf dingen tegelijk bezig. Maar als hij iets in zijn hoofd heeft, dan zal dat ook gebeuren.’
De Meindert Talma die zichzelf in Kelderkoorts nog als passief beschrijft, weet dat de laatste vijftien jaar goed te verbergen.
Lange adem
Roem heeft hem dat nog niet opgeleverd. Zelfs niet in het dorp waar hij alweer acht jaar woont. Dat blijkt ook uit de wandeling door Zuidhorn. De popster kan ongestoord boodschappen doen. Hij wordt geen enkele keer herkend of aangesproken. Wat betreft de Tien Popgeboden die Talma in Kelderkoorts opsomt, blijft hij zelf dan ook ernstig in gebreke bij het zevende gebod: ‘Gij zult zo nu en dan een hitje scoren’.
‘Ik heb wel eens gedacht: dit kan een hitje worden,’ zegt Talma, ‘maar dan was het toch te raar. Ik mis een beetje het gevoel voor de smaak van mensen.’
Toch is Talma in de loop der jaren in praktisch alle belangrijke talkshows geweest (De Plantage, Barend &#038; Van Dorp, DWDD) en had hij 1997 zelfs even een fanclub in België. Het gaat langzaam bij Talma, maar hij heeft wel het idee dat zijn publiek elk jaar een klein beetje groter wordt.
‘Bij Meindert is het vooral de lange adem waardoor hij krijgt waar hij volgens mij recht op heeft,’ zegt Jan Pier Brands. ‘Maar misschien blijkt pas over vijftig jaar dat hij een van de belangrijkste kunstenaars van deze tijd is, al zou ik dat wel jammer vinden.’
Op de Popacademie ziet Brands wel diverse studenten die zijn beïnvloed door Talma. En hij is in meer opzichten een voorbeeld voor muzikanten. ‘De popmuziek is steeds meer een hit and run-handel: opgaan, blinken en verzinken. Terwijl hij mensen aan zich weet te binden die hem blijven volgen, steunen, in hem willen investeren. Hij heeft een duurzaam bestaan als artiest opgebouwd.’
Dat blijkt wel bij de presentatie van Kelderkoorts in de goedgevulde grote zaal van Vera. Meindert Talma is de Kelderbar al jaren geleden ontgroeid. Toch blijft het een intiem samenzijn. Een soort de Nightrider live, waarbij alle Hobbyrockers ook iets mogen doen op het podium.
Maar bovenal is dit de glorieuze avondvullende show van hun bekendste exponent: Nederlands onbekendste popster. Die zo veel enthousiasme ontketent dat zijn vrolijke uitgever, die met zes dozen boeken binnenkwam, met nog één aangebroken doos onder de arm vertrekt: ‘Ik heb nog nooit zo snel zo veel boeken verkocht bij een presentatie.’
De ooit zo verlegen slungel is een rasperformer die de rijk georkestreerde liedjes op het album ook prima alleen kan vertolken. Niet dankzij de weinig subtiele Korg Micro-synthesizer op zijn schoot, maar door zijn unieke en oprechte teksten en zijn weergaloze timing.
Het komt allemaal samen op deze symbolische plaats. Treffend zijn de slotwoorden die vriend en mentor Kees de Vries declameert wanneer Talma na deze bijzondere avond de synthesizer opbergt en in zijn volle lengte op het podium oprijst: ‘Meindert Talma, de man waarvan je kunt houden. Maar waar je ook een hartgrondige hekel aan kunt hebben.’
VN Bladwijzer
Online bronnen
Youtube
Kelderkoorts
Meindert Talma is niet alleen zanger maar ook verhalenverteller. Kelderkoorts is zijn roman op cd. Hij draagt hem op het podium voor. Of, zoals in dit fragment, vanuit zijn luie stoel, met half dichtgezakte oogleden in de camera pratend.
Youtube
Crucifix
Bij zijn roman hoort natuurlijk een soundtrack. Op Nederlands onbekendste popster staan de tien nummers die tussen het voorlezen door worden gespeeld. Literatuur op zich. In ‘Crucifix’, het eerste nummer van het album: ’Ik kijk naar jouw billen/en ik denk aan de hemel.’ In de videoclip wordt de romantiek nog eens versterkt met een collage vergeelde foto’s en een chagrijnig kijkende Talma.
Ga naar
VN.nl/talma
Nee
Ga naar

Igor Wijnker

‘Ik heb wel eens gedacht: dit kan een hitje worden’

De dood van Nanne Tepper

<div class="wpg-element paragraph">
In 2012 overleed Nanne Tepper, ooit geroemd als de &#8216;Groningse Nabokov&#8217;. In een interview met de VPRO van negen jaar eerder is de schrijver opvallend openhartig.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Zelden verliet Nanne Tepper zijn habitat Groningen voor een interview. Maar in 2003 maakte de toen al door hevige depressies geplaagde auteur een uitzondering. In het VPRO-radioprogramma Ziel en Zaligheid sprak hij een uur openhartig en met veel zelfspot over schrijven, zijn grote passie voor muziek, zijn jeugd, ziekte, afkeer van het leven en de mens, en zelfmoord.
<iframe src="http://embed.vpro.nl/player/?src=urn:vpro:media:program:16244416&#038;skin=3voor12" width="640" height="360" frameborder="0" scrolling="no" allowfullscreen></iframe>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Deze bladwijzer hoort bij het artikel &#8216;Wat een vreselijke uitvinding, de schepping&#8217;, over het leven en de dood van Nanne Tepper. Het stuk is te lezen in Vrij Nederland#22, vanaf 29 mei in de winkel. 
</div>

‘Ik heb wel eens gedacht: dit kan een hitje worden’

De dood van Nanne Tepper

Audio: interview Nanne Tepper