De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Onderzoek

<p><iframe style="width: 100%; height: 200px; border: 0 none;" src="https://art19.com/shows/812c9073-2eb6-4731-a328-66204f3168bd/episodes/866e1007-67f8-465d-a451-9d09b201b2ec/embed" scrolling="no" sandbox="allow-scripts allow-popups allow-popups-to-escape-sandbox"></iframe></p>
<p>Het is 20 november 2023, twee dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen, als een van de auteurs van dit artikel, journalist Eelco van Wieringen, wordt gebeld. Het hoofd van het partijkantoor van Forum voor Democratie, Silvio de Groot, informeert of Van Wieringen misschien degene is die donaties deed van in totaal ruim 10.000 euro aan de partij. Eelco van Wieringen heeft werkelijk geen idee en is ook geen lid of sympathisant van Forum. Hij ontvangt het verzoek van De Groot ook via de mail: ‘Zijn de donaties van jou afkomstig, ja of nee. Zo ja, dan ontvangen we graag de adresgegevens. &#8216;Zo niet, dan zullen wij de bedragen direct doorstorten aan het ministerie van Binnenlandse Zaken.’ De vraag van De Groot is logisch, want de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) schrijft voor dat giften boven de 1000 euro openbaar moeten worden gemaakt en dat er geen anonieme giften mogen worden aangenomen. Bij donaties van bedrijven moet de eigenaar bekend zijn. Partijen hebben de plicht dat te onderzoeken en als ze de identiteit of het adres van de gever niet kunnen achterhalen, moeten ze dat melden bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het geld daarnaar overmaken. Het bedrag vervalt dan aan de Staat, staat in artikel 23 van de wet. ‘Indien een politieke partij een anonieme geldelijke bijdrage van meer dan 250 euro ontvangt, maakt zij het gedeelte dat het bedrag van 250 euro te boven gaat, over op de daartoe aangewezen rekening van Onze Minister’, staat in de wet. Terugstorten of andere bestemmingen kent de wet niet.</p>
<div class="info-box">
<p><strong>VVD</strong><br />
Elke partij heeft zijn sugardaddy’s. Meestal zijn het welgestelde ondernemers die schenken of flinke erfenissen waarvan de partijen profiteren. De VVD is het populairst bij geldschieters uit het bedrijfsleven. Tal van multimiljonairs en een enkele miljardair spekten de partijkas, zoals Marcel Boekhoorn. Zijn eerste bedrijf heette Bowolar, een afkorting van ‘Boekhoorn wordt lachend rijk’. Dat is aardig gelukt. Zijn vermogen wordt geschat op 2,5 miljard euro. Dat verdiende Boekhoorn met succesformules zoals<br />
Bakker Bart en Telfort. Boekhoorn sponsorde de VVD met 50.000 euro tijdens een fondsenwervingsdiner in Amerikaanse stijl. Dilan Yeşilgöz sprak daar zeventig ondernemers toe en wist een miljoen euro aan donaties op te halen. Een dikke donatie aan de VVD kwam ook van Raymond Cloosterman, de oprichter van beautymerk Rituals. Samen met Joes Daemen, met wie hij logistieke centra ontwikkelt, gaf hij 100.000 euro aan de partij. Cloosterman behoort tot het illustere rijtje miljardairs dat ons land kent. Zijn oosters geurende smeersels zijn te koop in meer dan 900 winkels, verspreid over 33 landen.</p>
</div>
<h5>WEERZIN</h5>
<p>Kennelijk kreeg Forum bedragen binnen van iemand met de naam Van Wieringen, of met een bedrijfsnaam die lijkt op ‘Buro Publieke Werken’, zijn eenmanszaak. De Groot wilde achterhalen wie er precies doneerde, om te voorkomen dat de 10.000 euro in de staatskas zou belanden.</p>
<p>We zijn benieuwd of De Groot zijn mysterieuze geldschieter uiteindelijk heeft achterhaald en gaan op onderzoek. Misschien heeft Forum donaties van een ander bedrijf met een soortgelijke naam als Buro Publieke Werken gekregen en is men toen bij Van Wieringen uitgekomen. We benaderen alle organisaties met vergelijkbare namen. Zoals de tekstschrijver met de eenmanszaak Publieke Werken in Numansdorp: ‘Huh? Het is niet alleen zeer onwaarschijnlijk, het is gewoon níét zo!’ En weerzin klinkt door bij projectontwikkelaar Publieke Werken in Dongen: ‘Nee, écht niet, hand in het vuur. FvD, zeg je? Ha! Dan sluit ik het al helemaal uit.’ In totaal bellen we zeven bedrijven en organisaties met vergelijkbare namen. Geen van alle zegt een donatie aan Forum voor Democratie te hebben gedaan. Behalve de bedrijven benaderen we 49 particulieren met de naam E. van Wieringen. Niemand zegt de mysterieuze donateur te zijn. The plot thickens.</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-593262" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/sociaal-links-2-1280x1719.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/sociaal-links-2-640x860.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/sociaal-links-2-1280x1719.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1719" /></p>
<div class="info-box">
<p><strong>PVV</strong><br />
De grootste donateur van de PVV tijdens de verkiezingscampagne vorig jaar was het bedrijf Piegrétia. Het gaf 15.000 euro, nadat het in 2020 al eens 55.555 euro aan de partij doneerde. Ook Forum voor Democratie kreeg 15.000 euro van Piegrétia. Het bedrijf houdt zich bezig met orthomoleculaire therapie, een vorm van alternatieve geneeskunst. Op de website lezen we dat broccoli en spruitjes ‘de groei van kankercellen remmen’. Uit de laatst gedeponeerde jaarcijfers van het bedrijf blijkt dat het goed is voor ruim 4 miljoen euro vermogen. De eigenaresse laat ons weten haar naam onder geen beding in de publiciteit te willen</p>
</div>
<h5>NIET IN DE STAATSKAS</h5>
<p>Het bewijs dat ook Forum de donatie niet heeft getraceerd, vinden we in gegevens van het ministerie van BZK. Dat publiceert regelmatig openbare lijsten met substantiële giften. Sinds 2023 moeten giften van meer dan duizend euro met naam en toenaam van de gulle gevers openbaar worden gemaakt. De lijsten bevatten alle namen van bedrijven en personen die meer dan 1000 euro doneerden en daar staan 27 donateurs aan Forum voor Democratie op. Maar geen ‘Van Wieringen.’ Ook een bedrijfsnaam die lijkt op Buro Publieke Werken ontbreekt. Kennelijk heeft Silvio de Groot van Forum de donateur niet weten te achterhalen en het geld gestort op de speciale rekening van BZK, zoals hij in zijn e-mail aangaf. Om te controleren of dat gebeurde, benaderen we het ministerie van BZK. Maar dat laat ons weten dat het bedrag door Forum niet in de staatskas is gestort. Daar kwamen vorig jaar weliswaar twee anonieme donaties binnen, maar die waren van Denk en de PVV, zegt een woordvoerder van het ministerie.</p>
<p>Forum geeft er de volgende verklaring voor: ‘In overleg met BZK is alles teruggestort aan de anonieme donateur, minus de 250 euro die wettelijk anoniem gedoneerd mag worden.’ Forum verklaart dus dat het geld is gestorneerd, terwijl de Wfpp die optie helemaal niet biedt. Bedragen boven een ton mogen worden teruggestort, maar anonieme bedragen moeten te allen tijde in de staatskas worden gestort. Dat illegaal terugstorten zou met medeweten van het ministerie van BZK zijn gebeurd, zegt Forum. We gaan terug naar de woordvoerder van BZK. Wat moet een partij doen als de NAW-gegevens niet te achterhalen zijn? ‘Als dat niet lukt, is het aan de partij om het bedrag boven de 250 euro terug te storten op de bankrekening van waar de gift is overgemaakt aan de partij.’ BZK beweert dus dat het storneren is toegestaan.</p>
<div class="info-box">
<p><strong>BBB</strong><br />
Het zal niemand verbazen dat de suikerooms van de Boer Burger Beweging zich in de agrarische sector bevinden. Zo gaf een handelaar in veevoer 10.000 euro. En Trigona Dairy Trade, een groothandel in boter, kaas en melk, stortte 50.000 euro in de partijkas, waarmee eigenaar Rik Loeters de grootste donateur van de partij werd. Loeters is ook fractievoorzitter van de BBB in Gelderland. ‘Het is niet zo dat ik een positie heb gekocht. Mijn donatie heb ik pas gedaan nadat ik fractievoorzitter in Gelderland was geworden. Ik heb ook nul komma nul extra invloed omdat ik de grootste donateur ben.’</p>
</div>
<h5>LOKALE AFDELINGEN</h5>
<p>We vragen aan Maarten Jan van Mourik, emeritus hoogleraar notarieel recht, wat hij van deze uitleg van de wet vindt. Hij is het er niet mee eens. ‘Overmaking van een geldbedrag door een anonymus op de rekening van een politieke partij is geen gift. Het is een eenzijdige rechtshandeling waarvan de bedoeling niet vaststaat. &#8216;Redelijke toepassing van de Wfpp kan bezwaarlijk tot een andere conclusie voeren dan dat het overgemaakte bedrag moet worden gestort op de rekening van de minister.’ Volgens Van Mourik hebben Forum en BZK zich dus niet aan de wet gehouden.</p>
<p>We ontdekken dat dit vaker gebeurt. In een tweede geval ontving de Partij voor de Dieren een bedrag van 10.000 euro op haar bankrekening en wist niet te achterhalen wie de donateur was. Penningmeester Guus Beckett van de PvdD vroeg advies aan BZK, dat aanraadde het geld terug te storten, hoewel de wet voorschrijft dat het in de staatskas gestort moet worden. De penningmeester zag de bui al hangen: ‘Ik ga pas storneren als BZK dit zwart op wit heeft gezet’. En dat deed BZK. In correspondentie die de PvdD ons overlegt, lezen we dat een beleidsambtenaar schrijft: ‘Ik raad jullie aan om het te veel ontvangen bedrag terug te storten.’</p>
<p>Beckett ziet meer mazen in de wet. Zo kunnen giften van buitenlandse mogendheden bij Nederlandse partijen belanden. In de wet staat namelijk dat lokale afdelingen van politieke partijen niet onder het verbod vallen. Theoretisch zou Rusland een grote gift kunnen doen aan het CDA, afdeling Amsterdam. Of Greenpeace zou anoniem aan GL-PvdA in Rotterdam kunnen doneren. Beckett: ‘Afdelingen hoeven NAW-gegevens niet bij te houden. Uiteindelijk kun je heel veel geld overmaken aan afdelingen, als je het een beetje creatief aanpakt.’</p>
<div class="info-box">
<p><strong>D66</strong><br />
Steven Schuurman is een IT-miljardair die zijn fortuin verdiende met software om enorme databestanden snel te doorzoeken. Zijn bedrijf Elasticsearch is genoteerd aan de beurs in New York en heeft wereldwijd honderden klanten, waaronder Cisco, Tinder, BMW, Uber en Pfi zer. Schuurman trad in 2017 terug als bestuursvoorzitter enging verder als filantroop met zijn Dreamery Foundation. Zijn voornaamste zorg is het klimaat. Tijdens de campagne van 2021 doneerde hij 350.000 euro aan de Partij voor de Dieren en maar liefst 1 miljoen aan D66 – voor zover bekend de grootste donatie aan een politieke partij die ooit in Nederland werd gedaan. Het leidde tot ophef en tot de vraag of met geld ook politieke invloed te koop zou zijn. Een wetswijziging moest dat voorkomen. Sinds 1 januari 2023 is het niet langer mogelijk zulke enorme bedragen te doneren. Het wettelijk maximum ligt nu op 100.000 euro per partij.</p>
</div>
<div class="info-box">
<p><strong>FORUM VOOR DEMOCRATIE</strong><br />
Joop van den Broek uit Almere betaalde tijdens de verkiezingscampagne 50.000 euro aan de partij. Hij runt al sinds de jaren negentig sekslijnen met zijn bedrijf Sensemakers. Ruim 3000vrouwen bieden tegen betaling erotische videochats aan met mannen. Zij en de andere dames leverden Van den Broek een vermogen op van 8 miljoen euro. De vrouwen verdienen zo’n 20 euro per uur en daarvoor moeten ze zichzelf dan letterlijk blootgeven.</p>
</div>
<div class="info-box">
<p><strong>CDA</strong><br />
Ook het CDA wordt gesteund door een miljardair. Johan Kaemingk uit Zeist gaf 50.000 euro aan de noodlijdende christendemocraten. Kaemingk verdient zijn brood met flitshandel op de beurs. Zijn bedrijf Optiver, gevestigd op de Zuidas, is groot geworden met geautomatiseerde handel in opties. Kaemingk verdiende er 3 miljard mee en heeft inmiddels vestigingen in alle financiële centra van de wereld</p>
</div>
<h5>ONTSNAPPINGSROUTES</h5>
<p>We vragen aan Leon Trapman van de Radboud Universiteit, gespecialiseerd in regulering van politieke partijen, hoe hij hier naar kijkt: ‘Het risico ervan is natuurlijk duidelijk. De WFpp gaat nauwelijks over afdelingen van partijen. Die keuze is begrijpelijk, want het zijn er honderden. Daar ook allemaal controle op uitoefenen, dat vindt de wetgever niet te doen. Dan krijg je wel dit soort dingen, dat er ontsnappingsroutes overblijven. Soms zijn dat makkelijke routes.’</p>
<p>We ontdekken nog een derde geval: de Partij van de Arbeid boekte 1000 euro terug aan de gever omdat de NAW-gegevens ontbraken. De partij schrijft: ‘Onze financiële afdeling heeft regelmatig contact met BZK, ook omdat de regelgeving over de behandeling van (anonieme) giften regelmatig verandert.’</p>
<p><img decoding="async" class="alignnone size-image_1280 wp-image-593261" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/groen-2-1280x1719.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/groen-2-640x860.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2024/11/groen-2-1280x1719.jpg 1280w" alt="" width="1280" height="1719" /></p>
<p>We leggen de storneringen voor aan de CTFPP, de commissie die toezicht houdt op de financiering van politieke partijen. Als storneren van anonieme giften zou mogen, ondergraaft BZK dan niet de intentie van de wet? Die is tenslotte bedoeld om gulle gevers te waarschuwen dat anonieme giften in de staatskas terechtkomen en niet bij de partij. Voorzitter Martijn van Dam ziet het probleem niet: ‘De bedoeling van de wetgever dat partijen geen gebruik kunnen maken van anonieme giften, wordt met deze toepassing van de wet gerespecteerd.’</p>
<p>Van Dam zegt dat het terugstorten wel vermeld moet worden in de jaarrekeningen. Maar in de rekeningen van Forum en de PvdD blijken de bedragen onvindbaar. Michiel van Nispen, Kamerlid voor de SP, deelt de opvatting van Van Dam niet. ‘Ik kan de wet ook niet anders lezen dan wat er staat en dat de minister die niet toe lijkt te passen zoals bedoeld.’</p>
<div class="info-box">
<p><strong>PARTIJ VOOR DE DIEREN</strong><br />
De grootste donatie van alle politieke partijen ging vorig jaar naar de Partij voor de Dieren. Een weduwe uit Tholen schonk haar huis aan de partij, toen zij in 2022 overleed. Er liep nog een kat in het pand rond, die via de dierenopvang in Zeeland werd geadopteerd, waarna de woning in 2023 kon worden verkocht. De opbrengst werd conform haar laatste wil gelijkelijk gedeeld met de Dierenbescherming. Er kon 360.000 euro op de rekening van de PvdD worden bijgeschreven.</p>
</div>
<h5>PERSOONLIJKE HOLDINGS</h5>
<p>Het storneren van bedragen die eigenlijk in de staatskas moeten belanden, blijkt niet het enige geitenpaadje in de wet. In 2023 werd een maximum ingesteld van 100.000 euro voor donaties. Aanleiding hiervoor was de gift van een miljoen euro die IT-mijardair Steven Schuurman in 2021 deed aan D66 (zie kader). Schuurman heeft daar iets op gevonden: hij doneerde vorig jaar een bedrag van 140.000 euro en verdeelde het over drie partijen (D66, GroenLinks en de PvdA). Theoretisch zou een ander bedrijf ook een half miljoen kunnen geven aan bijvoorbeeld het rechtse blok, door het over vijf partijen te verdelen.</p>
<p>Ook is het nog steeds mogelijk anoniem te doneren aan een partij, door bedragen op te splitsen tot onder het drempelbedrag. ‘Een anonieme donateur kan vanaf verschillende rekeningnummers elke keer duizend euro overmaken’, zegt Guus Beckett van de PvdD. Otto Workforce, het grootste uitzendbureau voor migranten in Nederland, haalde een andere truc uit. Het bedrijf verdient veel geld aan de tewerkstelling en huisvesting van voornamelijk Oost-Europese arbeidsmigranten. In 2023 gaven drie bestuurders van het bedrijf een bedrag van 200.000 euro aan de VVD. Hiermee omzeilen zij het wettelijk maximum van een ton, want ze gaven het via hun persoonlijke holdings, opgesplitst in drie bedragen.</p>
<p>Michiel van Nispen: ‘Als blijkt dat er nog allerlei sluiproutes mogelijk zijn en ook de minister zelf de wet niet nauwgezet volgt, dan moet daar wat aan gedaan worden. Politiek is niet te koop. &#8216;Kiezers hebben het recht te weten welke belangen van donateurs mogelijk gediend worden.’ Van Nispen gaat de minister van BZK om opheldering vragen.</p>


Politieke partijen blijven anonieme donaties aannemen