<div class="lead">Vanavond is de Israëlische journalist Ari Shavit te gast in debatcentrum De Balie in Amsterdam. Sjifra Herschberg sprak hem in april. Shavit legt de kern van het Israël-Palestina conflict bij het verjagen van Palestijnen in 1948. ‘Het wachten is op een volgende generatie die het falen van de mijne rechtzet.’</div>
<div class="wpg-element paragraph">
‘Dit boek is mijn persoonlijke verhaal, een zoektocht. Het is een boek dat ik al heel lang wilde schrijven, in mijn hoofd was ik er al twintig jaar mee bezig. Ook al zijn er boekenkasten vol geschreven over Israël en het conflict, ik dacht dat ik toch iets toe te voegen had. Het is mijn reis.
</div>
Aan het woord is Ari Shavit (1957), auteur van Mijn beloofde land, de triomf en tragedie van Israël, dat eind vorig jaar verscheen en een enorm succes is. Thomas Friedman beval het in The New York Times Obama en Netanjahoe ter lezing aan. The Economist riep het uit tot een van de beste boeken van 2013. In Mijn beloofde land schetst Sha­vit individuele portretten tegen de achtergrond van de grotere geschiedenis en verbindt analyse aan persoonlijke herinneringen, maar vooral stelt hij vragen, waarbij hij de meest pijnlijke niet uit de weg gaat. Het stemt de lezer niet altijd vrolijk. 
Een schrijver die de bezetting verguist, daar kijkt niemand van op, maar een Is­raëlische, Joodse journalist die de kern van het conflict legt bij het verjagen van de Pales­tijnen in de oorlog van 1948 en daar met compassie over schrijft, dat baart opzien. Het verklaart ook het succes in met name ‘linkse’ Joodse kringen in de VS. Zij vinden in Shavits boek kritiek en standpunten waarin ze zich herkennen, terwijl hij hun anderzijds een Israël toont waar ze ook trots op kunnen zijn.
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Wij, Israëli’s, zijn onderwijl ons verhaal onderwijl kwijtgeraakt&#8217;
</blockquote>
</div>
‘Er wordt heel veel over dit land gepraat en gedebatteerd, vaak op het scherp van de snede en met veel venijn, maar het wonderlijke is dat wij, Israëli’s, ons verhaal onderwijl zijn kwijtgeraakt. Het zionisme bestond net als het judaïsme bij de gratie van het narratief en dat is door het fysieke succes van de staat verloren gegaan. De vraag “waar komen we vandaan en waar gaan we heen”, die altijd centraal heeft gestaan in het Jodendom, stel ik opnieuw. Ik wilde verder kijken dan de bezetting, ons steeds verdergaande isolement en het voortsluipend cynisme. Ik wilde het verhaal terugbrengen naar het niveau van echte mensen in al hun complexiteit en verschijningsvormen.’
Britse overgrootvader
Shavit, invloedrijk columnist bij de krant Haaretz en tv-commentator, begint zijn verhaal bij zijn Britse overgrootvader Herbert Bent­wich, die in 1897 met een clubje zionisten op verkenningstocht naar Palestina reist omdat hij denkt dat daar de toekomst voor de Joden ligt. Shavit: ‘Hij was ervan overtuigd dat er voor Joden geen toekomst was in (Oost-)Eu­ro­pa. Uiteraard kon niemand de Holocaust voorzien, maar er waren wel voortekenen, en niet alleen pogroms. 
Hij besefte dat de Joden een eigen huis nodig hadden en dat zocht hij hier. De tweede reden is opmerkelijker: deze welgestelde, gerespecteerde, Britse Jood realiseerde zich dat er nog een ander gevaar dreigde, namelijk assimilatie. De (ultra-)orthodoxie heeft zich altijd weten te handhaven dankzij de twee G’s, God en getto. Maar hoe garandeer je het voortbestaan van een geëmancipeerd, seculier of in elk geval niet-orthodox jodendom? Hij was bang voor het verdwijnen van het niet-orthodoxe Joodse leven, dus droomde hij van een plaats voor de bedreigde soort. Palestina als krachtcentrale voor de Joodse identiteit.
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
Juist voor de liberale, seculiere Joden in de wereld is het moeilijk om zich met Israël te identificeren
</blockquote>
</div>
In Europa is er nog nauwelijks gewoon Joods leven, alleen de ultra-orthodoxie blijft overeind, kijk maar naar Antwerpen. Dat is precies de tragedie, of zo je wilt de ironie van Israël nu. Juist voor de liberale, seculiere Joden in de wereld is het moeilijk om zich met dit land te identificeren, en dat heeft alles te maken met de ultraorthodoxie en met religieus rechts. En uiteraard met de bezetting. Voor velen is Israël nu dat familielid dat niet wil deugen en voor wie je je schaamt. Als we willen dat Israël weer aantrekkelijk wordt voor gewone Joden, dan moeten we een einde maken aan de bezetting en de macht van de orthodoxie inperken.’
Heel sensueel en seksueel
Terug naar de reis van Shavits overgrootvader door Palestina. Bentwich staat op de toren van de Arabische stad Ramla. Shavit vraagt zich af hoe het mogelijk is dat zijn overgrootvader niet ziet dat het land van Israël al bewoond wordt, en hij worstelt met die vraag, ook nu. ‘Er is maar één antwoord mogelijk: hij was zo wanhopig op zoek naar een oplossing dat hij het niet kon zien, en dat geldt waarschijnlijk voor al die eerste zionisten. Bovendien stond kolonialisme nog niet in een kwade reuk. Je zou kunnen stellen dat als de staat Israël in het begin van de twintigste eeuw gesticht was, er niks aan de hand was geweest.’
Shavit spreekt met passie en laat zich meeslepen door zijn betoog, al blijft hij analyseren. Israël is voor Shavit in de eerste plaats thuis. ‘Maar het huis is anders dan andere huizen. Ik word elke dag wakker met het besef dat dit huis, mijn thuis, kan verdwijnen. Ik denk niet dat iemand in Nederland zich dat kan voorstellen.’
Het interessante is volgens Shavit dat die onzekerheid niet tot wanhoop of depressie leidt. ‘We leven op de rand, en dat voel je elke seconde. Het leven is energiek, heel sensueel en seksueel, heel intens, want het kan morgen afgelopen zijn.’
Morele plicht
Het sleutelhoofdstuk van Mijn beloofde land gaat over de oorlog van 1948 en de verdrijving van de Palestijnen uit de stad Lydda, die gepaard ging met moord, intimidatie en plundering. Zo spreekt hij met ‘Bulldozer’, die afgestompt door het oorlogsgeweld ‘gewoon deed wat er gedaan moet worden’. Shavit beschrijft de zuivering en de uittocht in detail en voegt er bijna apocalyptisch aan toe: ‘Net als de Joden eertijds, gaat het volk van Lydda in ballingschap.’ 
Lydda is voor Shavit de Israëlische black box, met daarin het duistere geheim van het zionisme. Het wonder van het ontstaan van de staat Israël is gegrondvest op ontkenning, de gebeurtenissen in Lydda in juli 1948 waren geen incident, maar noodzakelijk. Hij schrijft: ‘De keus is duidelijk: je verwerpt het zionisme op grond van Lydda, of je aanvaardt het zionisme met Lydda.’
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
‘Geen enkel volk erkent graag zijn misdaden, ook Europese landen kijken liever weg van hun koloniale verleden&#8217;
</blockquote>
</div>
Shavit vertelt dat het hem veel moeite gekost heeft om dit hoofdstuk te schrijven, juist omdat het zo pijnlijk is. ‘Het is mijn morele plicht als Jood en als Israëli om te worstelen met Lydda, met de verdrijving van de bewoners van Palestina, en dat zouden we allemaal moeten doen.’
Toch gebeurt dat maar op zeer beperkte schaal; Israëlisch zelfonderzoek naar de zwarte kant van de Onafhankelijkheidsoorlog is zeldzaam. Shavit heeft daar een aantal verklaringen voor: ‘Geen enkel volk erkent graag zijn misdaden, ook Europese landen kijken liever weg van hun koloniale verleden. Ten tweede: wij voelen ons vervolgd en bedreigd en dat laat weinig ruimte om je fouten te zien. In de hoofden van velen zijn we geen daders, maar slachtoffers, terwijl het punt is dat we beide zijn.’
Wat dat betreft ergert Shavit zich met regelmaat aan de Europese houding om Israël voortdurend op de vingers te tikken – vaak terecht, volgens Shavit – maar niet te willen zien dat het land ook bedreigd wordt, en niet alleen door Iran. Ook in het verleden, in de oorlogen van 1967 en 1973, zegt Shavit, liet de westerse wereld Israël genadeloos in de steek in zijn strijd tegen de omringende Arabische landen. Een derde reden volgens hem is dat het conflict niet over is. 
‘Soul searching doe je meestal achteraf, niet zolang je nog midden in een conflict zit.’ Ook wijst hij wederom op de historische context: ‘In de tweede helft van de jaren veertig van de vorige eeuw zijn miljoenen mensen op drift geraakt, in Europa na de Twee­de Wereldoorlog, maar ook in India-Paki­stan. Ik praat niks goed en worstel met het verleden, maar pleit voor de nuance. De Pales­tij­nen zouden op hun beurt het verleden moeten overwinnen en hun slachtofferrol moeten afwerpen. Wie die twee kanten niet ziet of niet wil zien, begrijpt niets van het conflict.’
De grote fout van Oslo
Shavit zou Shavit niet zijn als hij niet ook zou opmerken dat in steden en streken waar de Arabieren in 1948 de strijd wonnen geen enkele Jood is gebleven, terwijl er in Israël nog altijd een Palestijnse minderheid woont.
In het hoofdstuk over de Oslo-akkoorden van 1993 keert het trauma van 1948 terug. Shavit haalt herinneringen op aan zijn tocht met de bejaarde Palestijn Jamal Munheir naar de landerijen van diens voormalige dorp Hulda dat ooit de buur was van de gelijknamige kibboets in centraal Israël. Voor Munheir bestaat er op aarde geen mooiere plaats dan deze en hij zegt, terwijl hij op het land wijst: ‘Dit hier is mijn grond. Dit is mijn land.’
<div class="figure--right">
<figure id="post-20767 media-20767" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2014/06/fb79bc4f-f5e4-4c45-b349-908b24338823_shavit.jpg" alt="Ari Shavit: &#039;Ik word elke dag wakker met het besef dat dit huis, mijn thuis, kan verdwijnen&#039;" /><figcaption>Ari Shavit: &#8216;Ik word elke dag wakker met het besef dat dit huis, mijn thuis, kan verdwijnen&#8217;</figcaption></figure>
</div>
Jaren later – Shavit heeft zich inmiddels van de Oslo-akkoorden, waarvan hij ooit voorvechter was, gedistantieerd – keert Shavit terug naar Hulda. Hij kapittelt links-Israëls preoccupatie met de bezetting, omdat men voorbijgaat aan de kern: de prachtige wijngaarden van Hulda liggen net zo goed op Palestijns land. Hij schrijft dat Hulda het werkelijke probleem is, niet de nederzetting Ofra, waar hij vlak daarvoor was. Ofra, zegt Shavit, is een vergissing, een anomalie, waanzin, maar in principe oplosbaar. Hulda is dat niet.
Als dat de kern is, hoe valt het conflict met de Palestijnen dan op te lossen? Shavit zucht en zegt: ‘Dat is een dramatische kwestie. Jeruza­lem is oplosbaar, de bezetting al helemaal, want die was van meet af aan fout, maar de crux is de Palestijnse tragedie; het verlies van hun land, gekoppeld aan hun diepe verbondenheid met dat land. Daarom is het onzinnig om te denken dat een finale oplossing haalbaar is. Dat was de grote fout van Oslo, natuurlijk, nederzettingen blijven bouwen hielp niet en de Palestijnse bomaanslagen hielpen ook niet, maar het is niet de kern. Wat niet gaat, is Lydda of Hulda vergeten. Maar toch moeten we vooruit, beide partijen, met begrip voor elkaars belang, emoties en pijn. We moeten verder.’
Reëel zijn
Natuurlijk heeft Shavit nagedacht over een plan. ‘Als ik premier was, zou ik onze beste diplomaat Yossi Beilin (het brein achter Oslo, SH) koppelen aan Kerry en er het beste van hopen, maar als dat niks wordt, en die kans is groot, dan moeten we in hoog tempo door met plan B. Want er is geen tijd te verliezen. We beginnen met een stop op de bouw van nederzettingen. Dan volgt plan B: gecoördineerde eenzijdigheid. Wij geven land op, terwijl zij aan nation building doen, hopelijk zelfs een democratische staat weten op te bouwen. Wij doen ondertussen aan nation saving, want we houden op met de bezetting en de nederzettingen. We trekken ons terug, maar niet helemaal naar de lijn van 1967, want dat is een lijn voor vrede, en die is er nog niet. 
We moeten reëel zijn: na de mislukkingen van de terugtrekking uit Libanon en Gaza krijg je de Israëlische bevolking niet zover, zelfs al is een meerderheid nog altijd voor een tweestaten-oplossing. Die nieuwe lijn moet door de internationale gemeenschap worden erkend tot er vrede is. Net zoals nu gebeurt op de Westoever werken we onofficieel samen met de Palestijnen. De gematigde krachten in de Arabische wereld moeten de Palestijnen ondersteunen en helpen, om te voorkomen dat een ontsporing zoals in Gaza zich herhaalt.’
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Het is onzinnig om te denken dat een finale oplossing haalbaar is&#8217;
</blockquote>
</div>
Shavit denkt dat het plan uitvoerbaar is zowel op politiek, economisch als op emotioneel niveau. ‘Dit plan is te verkopen aan Israël én aan de Palestijnen, want ze hoeven geen compromis te sluiten op het precaire punt van het opgeven van land. Een definitieve tweestaten-oplossing, een Palestijnse staat die in vrede naast ons leeft, kan er pas komen als alle partijen bereid zijn het issue van 1948 te tackelen. In Oslo gaven we niet genoeg en we kregen er niks voor terug. Er was sprake van wederzijdse blindheid: wij zagen geen Palestijns volk en zij geen Joodse soevereiniteit. Dat zijn principes die wederzijds erkend moeten worden.’
Shavit ziet Israël als het nationale huis van de Joden, maar eist van de Joodse meerderheid dat zij de rechten erkent en respecteert van alle nationale minderheden in het land, Palestijnen voorop. ‘Zij moeten alle rechten hebben die wij hebben, en misschien nog een beetje meer, omdat ze een minderheid zijn, maar wel op basis van wederkerigheid.’
De kolonisten zijn voor Shavit de grootste vijand van het zionisme. ‘De nederzettingen en hun pleitbezorgers zijn op een dramatische manier fout vanuit een universeel Joods standpunt. Ze zijn een groot gevaar voor het zionisme en kleuren het zwart. De nederzettingen vermoorden de staat Israël, onze samenleving en de oplossing van het conflict. Als we er niet mee stoppen, dan bloeden we er letterlijk in dood.’
Onwaardig leiderschap
Shavit wordt wel verweten dat er weinig Pales­tijnen in zijn boek voorkomen en sommigen vinden dat hij de Iraanse dreiging overdrijft. Het eerste wijst Shavit resoluut van de hand: ‘Het boek is doordrenkt van de Palestijnen, het Palestijnse verhaal sijpelt overal doorheen en de paar mannen die ik sprekend opvoer, hebben een ijzersterk verhaal.’ Hij zou graag een Arabische vertaling van zijn boek zien, omdat hij denkt dat het zou bijdragen tot begrip. ‘Omgekeerd zou ik graag een boek lezen van een Palestijnse auteur die oog heeft voor ons narratief en probeert zich daarin te verplaatsen.’
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
&#8216;Het wachten is tot die beweging doorzet, al zie ik het nog niet&#8217;
</blockquote>
</div>
Wat Iran betreft, herhaalt Shavit zijn standpunt. ‘Iran is een existentiële dreiging, niet alleen voor Israël, maar voor de hele beschaving. Ik zeg niet dat het meteen tot een nieuw Hi­ro­shima zal leiden, maar als Iran niet gestopt wordt voor het te laat is, hebben we een nucleaire wapenwedloop in het Midden-Oosten en dat is voor Amsterdam net zo gevaarlijk als voor Tel Aviv. Ik hoop van ganser harte dat de huidige besprekingen iets opleveren, maar als Iran ons te slim af is, dan hebben wij, de beschaafde wereld, echt een probleem.’
Shavits mening over de Israëlische politiek is onomwonden: ‘Hopeloos, we hebben een volstrekt onwaardig leiderschap, en niet sinds gisteren of vandaag, maar al decennia lang. De samenleving blijft hopen op verandering, een begin was er met het grote volksoproer van 2011. Het wachten is tot die beweging doorzet, al zie ik het nog niet, en op een volgende generatie, die een fatsoenlijker maatschappij weet op te bouwen, eentje die het falen van mijn generatie rechtzet. Het verlangen is er, misschien komt het er van.’
Shavit verwacht dat zijn kinderen, hij heeft er drie, in Israël zullen blijven. ‘Natuurlijk, ze spreken goed Engels en leven in dit globale tijdperk, maar ze hebben ook een diep geworteld besef dat ze hier thuis horen. Ik ben me bewust van de gevaren hier, van de bedreigingen voor dit huis, maar als vader zou ik ze aanraden te blijven. Ik hoop dat ze dat doen.’ 
Ari Shavit, ‘Mijn beloofde land. De triomf en tragedie van Israël’, Spectrum, 480 p., € 30,-.

Sjifra Herschberg

Gerelateerd