<div class="wpg-element lead-bold">
De advocaten van de ‘vijandige strijders’ die vastzitten in Guantanamo Bay moeten heel wat hindernissen overwinnen om hun cliënten bij te staan. ‘Je tegenstander uitputten is een bekende militaire tactiek. De overheid hoopt dat we het zullen opgeven.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ze noemen zich de Guantanamo Bay Vereniging van Advocaten, een officieel klinkende naam voor wat in feite een informeel verband is van driehonderd prominente juristen met cliënten die vastzitten op de Amerikaanse marinebasis in Cuba. Robert Kirsch van het advocatenkantoor Wilmer Cutler Pickering Hale and Dorr, kortweg Wilmer Hale, is een van de veteranen. Begin augustus gaat Kirsch voor de vierde keer naar ‘de goelag van onze tijd’, zoals Amnesty International de gevangenis voor vermeende terroristen noemt. Het vliegtuigje dat de advocaat van Florida naar Guantanamo Bay brengt, doet er drie uur over. De huisvesting op de basis is pover: een kamertje in een soort barak waar niet veel meer staat dan een bed. Kirsch is er verstoken van zijn professionele hulpmiddelen: zijn mobieltje werkt er niet en hij heeft geen toegang tot het internet. Om zijn cliënten te spreken, moet hij met een bootje naar de overkant van de baai, een tocht van een uur. En als hij de marinebasis verlaat, moet hij zijn aantekeningen afstaan. Ze worden doorgestuurd naar een extra beveiligd kantoor in Virginia, waar beoordeeld wordt of er geheime informatie in staat. Meestal valt dat wel mee, behalve toen zijn cliënt Mustafa Ait Idir hem vertelde hoe hij was gemarteld. Dat moest geheim blijven. Pas na lang protesteren kreeg Kirsch zijn notities terug. ‘Anders had ik jou er niet over kunnen vertellen,’ zegt hij.
Het is een hindernisloop die slechts één doel heeft: advocaatje pesten. ‘Je tegenstander uitputten is een bekende militaire tactiek,’ zegt Kirsch, ‘de overheid hoopt dat we het zullen opgeven, tenslotte werken de advocaten allemaal pro bono, we verdienen er geen cent mee.’
De afgelopen weken hebben prominente democraten – de senatoren Biden en Kennedy en de oud-presidenten Carter en Clinton – geopperd om Guantanamo Bay te sluiten en de gedetineerden in Amerika te vervolgen. Naïef, vindt Kirsch. Ze hebben geen idee hoe hard de overheid het kleine beetje juridische lucht dat het Hooggerechtshof de vermeende terroristen heeft gegeven, aanvecht. Sinds de uitspraak van het Hof vorig jaar juni hebben de gedetineerden het zogenaamde habeas-corpusrecht verworven, het onvervreemdbare recht om hun gevangenhouding voor een rechter aan te vechten. Niettemin zijn de mannen die in Guantanamo Bay vastzitten juridisch nog geen stap verder. De overheid dwarsboomt de rechtsgang dermate fanatiek dat de leden van de Guantanamo Bay Vereniging van Advocaten de strijd dreigen te verliezen. Kirsch vreest zelfs dat de overheid de gevangenen naar een andere basis zal overbrengen, buiten het bereik van Amerikaanse rechters.
Wilmer Hale staat zes Bosnische Algerijnen bij die sinds januari 2002 in Guantanamo zitten opgesloten. De zes (vijf hebben de Bosnische nationaliteit, een heeft een verblijfsvergunning) zijn getrouwd (vier met Bosnische vrouwen) en hebben kinderen. Ze woonden al jaren in Bosnië, werkten voor de islamitische charitas en hebben, zover Kirsch weet, nooit tot de brigade van mujahedeenstrijders behoord. De zes mannen werden in oktober 2001 in Bosnië gearresteerd op verdenking van het beramen van een aanslag op de Amerikaanse ambassade in Sarajevo. Drie maanden later werden ze vrijgelaten, er was geen bewijs voor vervolging, oordeelde de Bosnische rechtbank.
De gevangenispoort was nog niet achter hen dichtgevallen of de mannen werden door Bosnische en Amerikaanse veiligheidsofficieren gekidnapt. Twee dagen later zaten ze in Guantanamo Bay.
Hoewel de zaak van de zes Bosnische Algerijnen in Bosnië zelf volop in de belangstelling staat, bekommert de rest van Europa zich niet om de mannen. Toch hoopt Kirsch op een diplomatieke oplossing. Terwijl hij mij te woord staat in zijn kantoor in Boston, voert zijn partner gesprekken met de premier in Bosnië. Het is de advocaten al gelukt om de zaak van de zes Bosniërs onder de aandacht van de Raad van Europa te brengen, wat voor de Bosnische regering een steun in de rug kan zijn in toekomstige onderhandelingen met de Amerikanen.
Kirsch noemt zijn cliënten ‘uniek’. ‘Van de vijfhonderdtwintig “vijandelijke strijders— in Guantanamo Bay zijn de zes Bosniërs de enige Europeanen die nog vastzitten. Ze behoren tot de selecte groep van gevangenen die ver van het slagveld zijn opgepakt en ze zijn als enigen in hun land van herkomst aan een juridisch onderzoek blootgesteld en vervolgens vrijgelaten.’
Waar ze van beschuldigd worden is niet duidelijk. ‘In Guantanamo is niemand in staat van beschuldiging gesteld. Er zijn geen officiële aanklachten. Dit is wat we weten. Drie weken na 11 september heeft de zaakgelastigde van de Amerikaanse ambassade, Christopher Ho, de Bosnische premier opgezocht. Ho werd vergezeld door het hoofd van de CIA in Sarajevo en iemand van de FBI. De Amerikanen hadden een boodschap voor de premier: wij hebben de ambassade gesloten want wij hebben aanwijzingen dat er een aanslag op de ambassade wordt beraamd. U moet deze mannen arresteren. Doet u dat niet, dan trekken de Amerikanen zich terug uit Bosnië en kan alleen God Bosnië nog redden. Er was geen discussie, het was een ultimatum.’
Volgens Kirsch zijn de Bosniërs in Guantanamo Bay mishandeld en zelfs gemarteld. Wilmer Hale heeft een rechtszaak tegen de staat aangespannen om de medische dossiers vrij te krijgen, wat waarschijnlijk gaat lukken, vertelt Kirsch. Twee van de zes zitten al een jaar in isolatie en hebben als gevolg daarvan psychische en fysieke klachten. Een derde man, Mustafa Ait Idir, is enkele malen in elkaar geslagen. Zijn vingers zijn gebroken en een bewaarder is op zijn gezicht gesprongen, waardoor zijn gezicht gedeeltelijk verlamd raakte. Idir, vertelt Kirsch met bewondering, geeft niet op. ‘Hij is het meest westers van de mannen, een computertechneut. Zijn Engels is vrij goed en hij is niet bang.’ Kirsch vertelt hoe Idir iedereen aan het lachen kreeg toen een generaal Guantanamo kwam inspecteren. De militairen plakken altijd zwart plakband over de namen op hun uniform als ze de gevangenis binnengaan, maar de generaal had dat vergeten. ‘Mustafa zag dat, en zei: “Hé, u bent niet zo’n slimme generaal als u vergeet uw naam af te dekken. De bewakers deden hun best om niet in lachen uit te barsten, maar ja, hij kreeg wel een paar dagen isolatie als straf.’
Als Wilmer Hale inderdaad de medische dossiers in handen krijgt, dan is dat de eerste overwinning voor de advocaten. De regering-Bush heeft de uitspraak van het Hooggerechtshof handig weten te omzeilen door militaire tribunalen op te zetten die de status van iedere gedetineerde onderzochten. Van de 558 gevangenen die vorig jaar door militaire officieren werden gehoord, waren er vijfhonderdtwintig terecht als ‘vijandige strijders’ geclassificeerd. ‘Bij die hoorzittingen mochten geen advocaten aanwezig zijn,’ zegt Kirsch. ‘Het was een aanfluiting, wat wij een kangaroo court noemen. De bewijslast was ver onder de maat. Idir heeft tegen het tribunaal gezegd: “Wie is het die mij beschuldigt, hoe kan ik mij verdedigen als ik niet weet wie iets over mij heeft gezegd. Maar dat kon het tribunaal hem niet vertellen. Zelfs Kafka had een dergelijk scenario niet kunnen bedenken.’
De overheid had echter haar doel bereikt. In januari wees rechter Richard Leon de habeas-corpuspetitie van de zes Bosniërs af. De tribunalen hadden volgens de rechter de gevangenen een eerlijke kans gegeven om hun onschuld te bewijzen. Twee weken later kwam rechter Joyce Green echter tot een tegengestelde beslissing. Green citeerde in haar argumentatie uit de transcriptie van het verhoor van Mustafa Idir voor het tribunaal. ‘Ik had gehoopt dat u mij bewijzen kon geven,’ zei Idir. ‘Als ik op uw plaats zat, en ik bied bij voorbaat mijn excuses aan voor wat ik ga zeggen, maar als een baas mij van dergelijke dingen zou beschuldigen, dan zou ik hem met die beschuldigingen in z’n gezicht slaan. Sorry, dat ik het zo zeg.’ De officieren moesten erom lachen. Rechter Green vond het minder geestig. ‘Dit zou humoristisch zijn als de consequenties van de “vijandelijke strijder-status voor de gevangene niet zo ontzettend ernstig waren en de kritiek van de gevangene niet zo vlijmscherp en accuraat,’ luidde haar commentaar.
Uiteindelijk, lang na de hoorzitting op Guantanamo, kregen de advocaten te zien wat er in de dossiers stond waarop de tribunalen zich baseerden. Kirsch: ‘Ik mag er niets over zeggen. Maar ik kan je wel vertellen dat ik mij er als Amerikaan voor schaam. Mijn cliënten zijn ieder door een ander tribunaal gehoord, die ieder hun eigen zogenaamde bewijzen hadden. Maar als je de zes dossiers naast elkaar legt, dan stort het als een kaartenhuis in elkaar. Wij hebben een uitgebreide kritiek geschreven op de geheime dossiers. En dit heeft, hoop ik, al effect. Een van de ondervragers, een forse Latina die Fifi heet – ongetwijfeld niet haar echte naam – heeft tegen twee van onze cliënten gezegd dat onze kritiek veel vragen heeft opgeroepen. De overheid had fouten gemaakt, zei ze. Ik weet natuurlijk niet of ze de waarheid spreekt, misschien is het een verhoortactiek.’
Kirsch vertelt dat de martelingen in Guantanamo nu gestopt zijn. ‘Maar er vindt een nieuwe vorm van psychologische marteling plaats die de relatie van de gevangene met de advocaat moet ondermijnen. Er wordt tegen gedetineerden gezegd: “Weet je wel dat jouw advocaten joods zijn? Wat zullen de anderen daar niet van denken? Gevangenen die geen advocaat hebben, worden net iets beter behandeld. Ik heb collega’s die hun rechtszaken moesten intrekken omdat ze door hun cliënten zijn ontslagen. Het toont aan hoever de overheid gaat om ons tegen te werken.’
In september komt het hoger beroep tegen de beslissing van rechter Leon voor, alsook het hoger beroep van de overheid tegen de beslissing van rechter Green. De advocaten hebben hun zaken gebundeld. Robert Kirsch verwacht dat op den duur een groot aantal gevangenen, waaronder zijn cliënten, vrijgelaten zal worden. Elk jaar wordt door een commissie beoordeeld of de gedetineerden nog een gevaar voor de nationale veiligheid zijn. Een harde kern zal vast blijven zitten. De Amerikaanse overheid wil een permanente gevangenis voor tweehonderd gevangenen bouwen in Guantanamo Bay. De juridische strijd tussen de advocaten en de overheid kan dus nog jaren duren. Zolang de gedetineerden niet ‘verdwijnen’ naar een andere basis maken ze een kans om hun zaak voor de rechter te brengen. Ver van Amerikaans grondgebied is er alleen nog het internationale recht. Maar als niemand dat af kan dwingen, is dat een nietszeggend recht.
</div>

Gerelateerd