<div class="summary">
<div class="lead">
<p class="p_1">Wim T. Schippers verhief de hondendrol tot kunst en laat de mens zien als een stuntelig wezen in een ordeloos, onverschillig universum waarin alles omvalt.</p>
</div>
<p class="p_1">Toen Wim T. Schippers in 1986 zes herdershonden een avondvullend toneelstuk liet spelen, zorgde dat voor enige ophef. Tot in het buitenland berichtten nieuwsbulletins erover, en in de Tweede Kamer werden vragen gesteld over de subsidiëring van zoiets onzinnigs dat de goede naam van ons land zou kunnen aantasten. Op de avond in de Amsterdamse Stadsschouwburg gebeurde er juist bijzonder weinig. De afgekeurde politiehonden drentelden doelloos door het decor; een huiskamer en later een bostafereel. Er werd wat geblaft, gesnuffeld en tegen decorstukken gepist. De honden hadden wel kunstjes geleerd – de televisie aanzetten, de krant uit de bus halen – maar, zoals Schippers later in een interview tevreden vertelde, de afstand tussen de honden en hun trainers in de coulissen was zo groot dat de dieren voortdurend waren afgeleid. Voor iemand die de interpretatiedrift van acteurs als een probleem ziet (‘Mensen zeggen toch zo vaak iets gedachteloos?’) waren de zes acteurs van <span class="Cursief">Going to the Dogs</span> de perfecte vertolkers van zijn gedachtengoed.</p>
<p class="p_1">Afgeleid zijn. In het leven en het werk van de inmiddels 73-jarige kunstenaar is dat een belangrijke constante. Met alle vrolijke, absurde en chaotische kunstwerken, televisieprogramma’s, theaterstukken en radioshows die Wim T. Schippers heeft gemaakt, heeft hij tenminste voor wat afleiding gezorgd in een reuze wonderlijk bestaan waar weinig zin en doel in valt te ontdekken. Alles wat we doen, is water naar de zee dragen, zei hij met het flesje limonade dat hij in 1961 bij wijze van ‘manifestatie’ in de golven goot op het strand bij Petten.</p>
<p class="p_1">Dat besef zat er bij de kleine Wim al vroeg in. Als hyperactief kind van een zwaar christelijke vader, dat als enige van de broers en zussen niet meeging in het godsgeloof – hij beschreef de sfeer in zijn ouderlijk huis ooit als ‘bezorgd en bezwaarlijk’ – snakte hij naar afleiding. Op school vond hij een knipperende tl-buis interessanter dan wat de leraar te vertellen had. ‘Ik heb een groot wantrouwen tegen mensen die officiële mededelingen doen,’ zei hij in 1980 tegen een interviewer van de <span class="Cursief">Haagse Post</span>. ‘Even vertellen waar het over gaat.’</p>
<h5 class="p_1">Gebabbel over bijzaken</h5>
<p class="p_1">De meeste kunstenaars vinden pas gaandeweg hun eigen stem, materiaal, stijl en thema. Maar toen Schippers op zijn negentiende de Kunstnijverheidsschool voor gezien hield, hadden zijn ideeën en uitspraken al een enorm Wim T. Schippers-gehalte. Hoewel hij zich pas in de jaren tachtig echt op het toneel stortte, nadat de kunstwereld hem verveelde en hij de brave nationale televisie op z’n kop had gezet met de allereerste vertoning van een naakte vrouw, hufterige showprogramma’s en volstrekt ondramatisch drama, presenteerde hij in 1964 al zijn eerste toneelstuk. Vijf keurige heren kwamen vier keer op om zwijgend de volgende handelingen te tonen: 1. Niet roken 2. Niet eten. 3. Roken en 4. Eten.</p>
<p class="p_1">Bij een televisie-interview uit 1963, te zien op de Wim T. Schippers-dvd-collectie <span class="Cursief">Televisiepraktijken</span> die de VPRO in 2008 uitbracht, geeft de in maatpak gestoken kunstenaar de volgende toelichting op zijn kunstenaarschap: ‘Momenteel heb ik begrippen als saaiheid, oninteressantie en lompheid in studie. Die studie draagt overigens een wetenschappelijk karakter.’</p>
<h5 class="p_1"><q class="pull-left">Schippers heeft de oninteressantie en de saaiheid in de loop van zijn carriere consequent in stelling gebracht.</q>Leuke lamp, overigens</h5>
<p class="p_1">In de loop van zijn carrière, waarin zijn snel afgeleide geest zich steeds op een nieuw medium stortte, heeft Schippers de saaiheid en de oninteressantie consequent in stelling gebracht. Zijn televisie- en toneelfiguren zijn beduidend meer gaan praten (‘Het leuke van theater is dat je zo lekker kunt doordraven’), en de belangrijkste ontwikkeling die ze sinds zijn eerste televisiespel hebben doorgemaakt, is dat ze verstaanbaar zijn geworden. De visite in Stemmen uit 1972 kakelde non-stop keihard door elkaar, slechts onderbroken door de komst van Schippers zelf die een ‘modern’ pianoconcert kwam geven waarbij hij zo woest en willekeurig op de toetsen beukte, dat de vaas met bloemen die boven op het instrument stond te pletter viel, waarop de pianist tot zijn grote verontwaardiging het huis uit werd gezet. Zo radicaal zijn de toneelstukken die hij nog steeds schrijft, al lang niet meer. Maar uit de tekst van Stemmen blijkt dat zijn figuren het al decennialang over hetzelfde hebben. In zijn Ibsen-parodie Wuivend Graan, een theaterhit uit 2007, wordt een professor die zich verliest in (natuur)wetenschappelijke feiten bij zijn lezing over het thema ‘Wat doen wij ertoe?’ onderbroken door zijn moeder, die komt vertellen dat haar zoon als kind al leed onder het ‘volledigheidssyndroom’. In Stemmen verzucht iemand dat zijn moeder hem vroeger liefkozend ‘haar denkertje’ noemde omdat hij altijd zat te denken over ‘hoe het komt dat alles is zoals het is’, terwijl om hem heen het gezelschap converseert over slaapkamervloerbedekking, de toestand op de wegen, de verschillende soorten thermiek, de dialogen van Plato en de vraag of God bestaat: ‘Steek zelf je handen uit je mouwen in plaats van te denken dat een of andere ouwe man met een baard ergens hoog in de lucht je wel zal helpen.’</p>
<p class="p_1">Ongebreidelde en toch heel precies geformuleerde dialogen schrijft Schippers, waarin hij gebabbel over bijzaken (‘Leuke lamp, overigens’) mixt met gedetailleerde wetenswaardigheden, verwarring omtrent letterlijk opgevatte uitdrukkingen (een snippertje van een kaartje overhandigen op de vraag ‘Heeft u iets van een kaartje?’) en machteloos gefilosofeer over het waarom van het leven op aard, liefst gepraktiseerd door nondescripte zakenmannen, bemoeierig bedienend personeel of een dame bij de groenteman. Onder het motto ‘Niets is zo verhelderend als chaos’ laat hij de mens zien als een stuntelig wezen in een ordeloos, onverschillig universum waarin alles omvalt, geen gesprek normaal verloopt en elke poging tot verheffing mislukt. Ongemakkelijke, een beetje wezenloze stukken levert dat op, waarin figuren zonder emotionele diepgang maar met veel snedig, intellectueel weerwoord met elkaar botsen als deeltjes in een versneller.</p>
<p class="p_1">In zijn nieuwste theaterstuk <span class="Cursief">HOOGWATER voorheen LAAGWATER </span>speelt hij (alweer) een concertpianist in jacquet met vlinderdas die bij zijn loopje naar zijn instrument – de piano waar hij van zijn vader vroeger op moest spelen – ongenadig onderuitgaat, levenloos in de armen van een mooie zangeres terechtkomt, maar als de dokter en de ambulancebroeders arriveren gauw overeind springt om op de vleugel ernstig en langdurig een mopje Mozart te verhaspelen met amateuristische fouten en hernemingen. ‘We vallen allemaal de toekomst in,’ zei hij over dit stuk in de Volkskrant. ‘Daarom houd ik van vallen en struikelen.’</p>
<figure id="post-295786 media-295786" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/09/18678907_preview.jpg" alt="" /><figcaption>&#8216;Verdomd interessant.&#8217; Sjef van Oekel en Barend Servet.</figcaption></figure>
</div>
<p class="tussenkop"><q class="pull-right">Wat zou die mensen toch bezielen, die zogenaamde moderne kunstenaars?</q></p>
<h5 class="tussenkop">Eigenzinnig soort schoonheid</h5>
<p class="tussenkop">Voor de lompheid die hij in 1963 al zei te bestuderen, creëerde hij in de jaren zeventig televisiefiguren als Fred Haché, Barend Servet en Sjef van Oekel, zelfgenoegzame en onbeschofte oudere heren (‘Verdomd interessant, maar gaat u verder’) die niks ophadden met kunst en het televisiepubliek én de VPRO-bonzen choqueerden met hun voorkeur voor drank, blote dames, kotspartijen (‘Ik word niet goed!’) en poep- en piesgrappen. Maar hoewel Schippers de hondendrol tot kunst verhief en uitermate trots was op het metershoge exemplaar waar hij ooit de publieke ruimte mee heeft verfraaid, is hij zelf nooit op lompheid te betrappen. In de rollen die hij speelt in zijn eigen bedenksels plaatst hij zichzelf altijd tegenover de lomperiken van deze wereld, die grappen maken over zijn te grote neus en zijn nadrukkelijk slappe pogingen verstoren om een eigenzinnig soort schoonheid te creëren via een zemelig gedicht, een nietszeggende popsong of de samenzang van een ouderwets Hollands wandellied. ‘Wat zou die mensen toch bezielen, die zogenaamde moderne kunstenaars,’ laat hij in Stemmen al zo’n lomperik zeggen, ‘Als we er even vanuit gaan dat het niet allemáál bedrog is. Oplichterij, Geknoei. Onzin.’ In <span class="Cursief">HOOGWATER voorheen LAAGWATER </span>laat hij een amateurkoor opdraven om ‘In ’t groene dal, in ’t stille dal’ te zingen, wat een ontroerende scène oplevert in het emotieloze slapstick-stuk. En bij een eerder liefdestafereel in een door naakte acteurs opgetrokken bosprieel is het Schippers die samen met het publiek de vogelgeluidjes produceert. Dat in hetzelfde stuk óók gesteld wordt dat de natuur alles kapotmaakt wat de mens creëert, doet niks af aan de romanticus die zich hier even laat zien. Een man die onvermoeibaar probeert vorm te geven aan de chaos in zijn eigen hoofd – ‘U moet mij maar niet kwalijk nemen dat ik een beetje interrumpeer zo nu en dan,’ zegt het ‘denkertje’ in Stemmen – en die rust vindt in een moment van gemeenschappelijkheid, zo lang dat maar op zíjn voorwaarden is georganiseerd.</p>
<div class="info-box">
<h5 class="kader"><span class="30_Kadertekst_Naam Kapitaal">Afleiding in een wonderlijk bestaan</span></h5>
<p class="kader">Wim T. Schippers (1942) is programmamaker, schrijver en kunstenaar. Hij is verantwoordelijk voor veel baanbrekende activiteiten, van het eerste naakt op tv en de platvloersheid van Sjef van Oekel, tot kunstprojecten als de pindakaasvloer en de bamistoel. Van hem komen ook gevleugelde uitroepen als ‘Pardon, reeds!’ ‘Jammer, maar helaas’ en ‘Prima de luxe’.</p>
</div>
